مشقت‌های ساخت مستند اندیشمندی که رهبر انقلاب او را دوست دارد
به گزارش بولتن نیوز، شخصیت دکتر ابراهیمی دینانی برای علاقه‌مندان حوزه اندیشه و عرفان دلنشین و البته آشناست. بیژن شکرریز کارگردان، عکاس و منتقد مستندی به نام «سالک فکرت» درباره این چهره فرهنگی ساخته است.
ایرناپلاس: جرقه ساخت مستند «سالک فکرت» چگونه به ذهن شما رسید؟
بیژن شکرریز: رشته تحصیلی من سینماست، البته رشته تحصیلی دوم من در آلمان، فلسفه هنر بود و عاشق هنر هستم. از آنجایی که از ایام نوجوانی‌ام با اهل قلم زندگی کردم، همواره کاراکتر‌های اهل قلم برای من بسیار مورد احترام بودند. حال این اتفاق چه در مقابل دوربین عکاسی رخ دهد و چه روبه‌روی دوربین فیلمبرداری برای من محترم هستند. از سال ١٣٨٠ که وارد ایران شدم تا به امروز مستند ٤٥ چهره اهل قلم را ساختم و در حال ساخت آنها هستم.
از ٣٠ سال قبل و از روزی که با خانم دکتر اعوانی هم ازدواج کردم به‌واسطه اینکه همسرم شاگرد ایشان بودند، از همان زمان با دکتر دینانی آشنا شدم. این آشنایی البته حس غریبی هم برایم داشت، چون دکتر دینانی یک اندیشمند اسلامی بود و به عبارت دیگر فیلسوف اسلام‌شناس بود. وی همچنین درباره شخصیت شیخ سهروردی خیلی تلاش کرده بود. شخصاً چون ارادت خاصی به شیخ اشراق دارم، دکتر دینانی برایم جذاب شد و با علیرضا حسینی تهیهکننده صحبت‌هایی کردیم تا از استاد دینانی یک فیلم سینمایی مستند بسازیم. البته آگاه بودیم که اذیت‌مان خواهد کرد، اما سختی‌هایش را به جان خریدم. وقتی با اساتید کار می‌کنم دوربین من در اختیار آنها قرار دارد، نه آنها در اختیار من. ما در اختیار آنها هستیم و این تمام داستان شروع ساخت فیلم مستند سینمایی دکتر دینانی بود.
ایرناپلاس: تفاوت ساخت یک مستند ٥٠ دقیقه‌ای با فیلم سینمایی مستند در چیست؟ آیا فقط زمان آن بلندتر می‌شود؟
شکرریز: بله، به کاراکتر روبه‌رو هم البته ارتباط دارد. وقتی سراغ خانم ژاله آموزگار می‌روم تفاوت‌های زیادی به لحاظ کاراکتر با دکتر دینانی دارد؛ یا وقتی به سراغ دکتر علی رواقی «شاهنامه» می‌روم به لحاظ کاراکتر فرق دارد با زمانی که سراغ استاد علی‌اصغر دادبه می‌روم. سختی مستند در این نکته خلاصه می‌شود که شما باید در اختیار این اساتید باشید، آنها بازیگر شما نیستند. آنها هستند که از لحظه و ساعت می‌توانند بهره ببرند و صحبت کنند. شما مثل یک کارگردانی که با بازیگر شخصیت‌پردازی می‌کند، نمی‌توانید حس بدهید. بلکه حس این اساتید است که به شما این انگیزه را می‌دهد که این سکانس خوبی است. باید این لحظات را در جا بگیرید و نمی‌توانید با آنها تکرار‌های آن‌چنانی داشته باشید. چرا حال این‌گونه است؟ به خاطر اینکه لحظه را آنها برای ما ثبت می‌کنند. به خاطر اخلاق دکتر دینانی از نظر سخت‌گیری و عصبی‌بودنشان، باید خودم و تمام عوامل مثل فیلمبردار، صدابردار و... با او هم‌آواز می‌شدیم تا ما را بپذیرد. در سینمای مستند باید پذیرفته شوید تا امکان ساخت مستند را پیدا کنید، حالا این در ایل بختیاری باشد یا مقابل دکتر دینانی فرقی ندارد، تا شما را نپذیرند و پذیرفته نشوید، به مشکل برخواهید خورد. ساخت فیلم دکتر دینانی دو سال و نیم طول کشید. به‌عنوان مثال، قرار بود پنج‌شنبه یک هفته در زنجان از وی فیلم بگیریم که یک روز قبل با من تماس گرفت و گفت نمی‌آیم و حوصله‌تان را ندارم یا مثلاً سر کلاس ایشان حاضر شدیم که از وی فیلم بگیریم، اما یک‌باره می‌گفتند که این دوربین را جمع کنید، با این شرایط سخت، فیلم مستند «سالک فکرت» ساخته شد.
ایرناپلاس: به لحاظ زمانی برای ساخت مستند «سالک فکرت» دو سال و نیم زمان صرف شده است، آیا نمونه مشابه به لحاظ زمانی در نسبت با این مستند وجود دارد؟
شکرریز: خیر، در نسبت با ساخت مستندهای خودم این اولین بار است که ساخت یک فیلم سینمایی مستند دو سال و نیم زمان می‌برد. البته نتیجه این زحمات، خیلی خوب و ثمربخش از آب درآمده است. شما وقتی یک مقاله می‌نویسید، آن مقاله بازتاب منفی و مثبت دارد. البته شاید با بازتاب منفی برخورد حسی خوبی نداشته باشید، اما وقتی به خلوت خود می‌روید و با خود فکر می‌کنید که حتماً خوب نوشتم که این‌گونه به من تاختند و واکنش مثبت را وقتی می‌بینید، حتماً حال خوبی پیدا می‌کنید. من هم‌زمانی که واکنش مثبت را دیدم خوشحال شدم. جواد صفا، مدیر فیلمبرداری، علیرضا حسینی، تهیهکننده هم این احساس خوب را داشتند. آخرین بار که فیلم را تدوین و صداگذاری کردیم و به دبیرخانه جشنواره سینما حقیقت تحویل دادیم، حالم خوب شد. با اینکه من بیماری قلبی و آرتروز دارم و کلی در طول روز قرص می‌خورم، مشغول ساخت چند فیلم و ترجمه کتاب هستم، اما حالم آن لحظه خوب شد.
دکتر دینانی و همسر ایشان هم در اکران فیلم سینمایی مستند «سالک فکرت» در جشنواره سینما حقیقت حضور خواهند داشت. دکتر دینانی از آن دسته کاراکتر‌هایی است که هم راننده تاکسی و هم خیاط او را دوست دارند هم دکتر دادبه و دکتر کرمی و هم رهبر انقلاب او را دوست دارد. البته امکان اینکه فیلم مستند «سالک فکرت» را تماشا کند و به من فحش دهد هم وجود دارد. پوستر فیلم را زمانی که دکتر دینانی دید به من گفت شما دو نفر کارگردان و تهیهکننده خبیث هستید که عکس عصبانی من را در پوستر گذاشتید. البته آن عکس را از میان ٩٠ عکس دکتر دینانی انتخاب کردیم. وقتی دینانی از تمدن، شیخ سهروردی و ابن‌سینا می‌گوید که این افراد در کره تاریخی ما قرار ندارند، اما المان‌هایی از اندیشه‌های دکتر دینانی را در پوستر به‌وجود آوردیم. برای انتخاب اسم این مستند خیلی فکر کردیم و دنبال اسم بودیم اما نهایتاً اسم یکی از کتاب‌های دکتر دینانی که «سالک فکرت» بود را برای این مستند انتخاب کردیم. مثلاً زمانی که مستند دکتر یاحقی را ساختم که مراحل تدوین آن در حال انجام است. نام آن را چشمه خورشید گذاشتم، چون این فرد در مشهد به‌عنوان خورشید فردوسی مشهور است. آب در پوستر تفکر اندیشه و زلال دل‌هاست.
ایرناپلاس:آیا سکانس یا پلانی هم از فیلم با توجه به تمام این سختی‌های تولید، حذف کرده‌اید؟
شکرریز: بله، البته من عادت دارم که دنبال مونتاژ نمیروم و علیرضا حسینی، تهیهکننده مستند ناظر مونتاژ بود. فیلم سینمایی مستند «سالک فکرت» حدود ٩٣ دقیقه است اما 375 دقیقه راش داریم. البته می‌دانید چرا تا این اندازه راش داریم؟ چون من تمام زوایای دکتر دینانی را دارم، اما پیدا کردن ٩٣ دقیقه از ٣٧٥ دقیقه راش خیلی مشکل است. من، تهیهکننده و تدوین‌گر، فیلم را سلاخی کردیم، مونتاژ یعنی قصابی کردن و سلاخی کردن. مونتاژ اضافه‌گویی نباید داشته باشد. نباید این حرف را بزنم، ولی این ٩٣ دقیقه مستند «سالک فکرت» ریتم خوبی دارد و مخاطب تصور می‌کند ٩ دقیقه فیلم دیده است. ریتم را برای این مستند آن‌طوری در نظر گرفتم که بیننده این فیلم، از تیتراژ آغاز تا تیتراژ پایان می‌نشیند، از دیدن این فیلم لذت می‌برد و در بخش‌هایی از آن با دیالوگ‌های دکتر دینانی خواهند خندید و با شیخ سهروردی و ابن‌سینا و حتی فریاد زدن دینانی که می‌گوید سرجایت بنشین، کیف خواهد کرد. تلاش کردیم بیننده از دیدن مستند خسته نشود. همچنین شما رسانه‌ها هستید که باید فیلم را داوری کنید و ببینید که من به‌عنوان یک فیلمساز فلسفه خوانده درست دیدم یا خیر.
من از رسانه‌ها خواهش می‌کنم که نقد کنند. شاید آدم بدقلقی باشم، اما من را نقد نکنید فیلم من را نقد کنید. اگر من را هم نقد می‌کنید هیچ اشکالی در آن نمی‌بینم، اما ویژگی‌های منفی و مثبت من را نقد کنید.
ایرناپلاس: مابقی آن ٣٥٠ دقیقه راش هم امکان استفاده دارد؟
شکرریز: امیدوارم، فعلاً هیچ فکری درباره آن نمی‌کنم. الان مشغول تدوین ٢٠ نفر دیگر هستم که یکی از این شخصیت‌ها پری صابری است که اسم فیلم سینمایی آن «بانوی رند» است.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
