غفلت تلويزيون؛ عروسکها در انبار خاك مي خورند!

به گزارش بولتن نیوز به نقل از بانی فیلم، زمانی که انسان با وجود جسم و روحی کامل نمی تواند به بیان آنچه باید بپردازد، این عروسک ها هستند که با جادوی خود دلها را تسخیر می کنند. همیشه با نگاه به آثاری که در آن عروسک به جای انسان به ایفای نقش می پردازند، حسی شبیه احساس حواریون زمانی که عیسی مسیح مردگان را زنده می کرد ایجاد می شود. عروسک ها در دوره ای که ارتباطات و رسانه ها تا بی نهایت پیش رفته اند، همچنان جذاب و محبوب هستند.

آنها از ابتدایی ترین دوران کودکی، به عنوان اولین دوستانمان، ما را به دنیای خیال انگیز و رویاهای رنگارنگ خود می بردند و بال پرواز آرزوهای ما بودند. با یک نگاه سطحی این طور به نظر می رسد که عروسک ها برای گروه سنی کودک و نوجوان ساخته می شوند و بزرگتر ها سهم چندان از شگفتی آنها ندارند اما، حقیقت این است که تجربه اجرای برنامه های عروسکی برای گروه سنی بزرگسال، نشان داده است که بزرگترها همچنان تحت تاثیر عجایب عروسک های نمایشی قرار می گیرند و بی شک لذت هم می برند. همه می دانند که عروسک ها اجسامی بی جان و بی روح اند اما، باز هم با گفته ها و رفتارهای عروسک همراه می شوند و تا حد زیادی باورش می کنند. چنین مسائلی باعث می شود ارزش برنامه های عروسکی برای گروه های سنی مختلف روشن تر شود و ما به اهمیت وجودی آنها پی ببریم.

این گونه نمایشی اگر طراحی درستی داشته باشد، می تواند یک عنصر مهم و قدرتمند در تولیدات تلویزیونی محسوب شود. البته ناگفته پیداست که نه در تئاتر و نه در تلویزیون و سینمای ما آن چنان که باید، به این توانمندی توجه نمی شود و تولیدات عروسکی در حداقل ترین میزان ممکن صورت می گیرد. سالها پیش علیرضا توپچیان، برای اولین بار به همراه عروسک «قورباغه سبز» به شکل همزمان به عروسک گردانی و اجرای برنامه ای با همین نام پرداخت، برنامه ای که با استقبال زیادی روبه رو شد. تولیدات عروسکی موفق زیادی را می توان نام برد که به سادگی توانسته اند عده زیادی از مخاطب ها را با خود همراه کنند. اهمیت این گونه نمایشی و جای خالی عروسک های جذاب در تلویزیون بهانه خوبی بود تا با افرادی که در زمینه تولیدات عروسکی فعالیت داشته اند گفت و گویی داشته باشیم. در این گزارش از نظرات آزاده پورمختار، محمدعلی طالبی، محمدعلي اعلمی و ناصر آویژه بهره برده ایم که می خوانید.

محمدعلي طالبي
تلويزيون؛ سيب زميني و پياز فروشي!

محمدعلي طالبي كارگردان و نويسنده با سابقه سينما و تلويزيون كه بيشترين شهرت خود را مديون فعاليت در سينماي كودك و نوجوان است و تا به حال جوايز بين المللي متعددي را كسب كرده است در خصوص ساخت برنامه هاي عروسكي براي گروه سني بزرگسال در تلويزيون و سينماي امروز ما به بانی فیلم گفت: «من فكر مي كنم امروز در تلويزيون ما، جاي چيزهاي زيادي خالي است. در حال حاضر يك سري عروسك هستند كه براي گروه سني خردسال و كودك برنامه اجرا مي‌كنند، اما جالب است كه بزرگسال ها گاهي بيشتر مخاطب اين برنامه ها هستند تا كودكان. دليل اين اتفاق طرح مسائلي است كه مربوط به گروه سني بزرگسال است نه كودك يا نوجوان. كودك ممكن است از مسائل زيادي لذت ببرد بنابراين، نمي توان گفت كودك از هر برنامه اي استقبال كرد، به معناي مناسب بودن آن برنامه براي سن او است. در گذشته كودكان به تماشاي فيلم هاي جنگي مي نشستند و لذت هم مي بردند، اما واقعاً فيلم هاي جنگي براي كودك مناسب است؟! در تمام دنيا برنامه هايي تخصصي ساخته مي‌شود كه مخصوص بزرگسالان است حالا مي تواند اين برنامه عروسكي هم باشد. به نظر مي رسد مديريت و برنامه ريزي براي برنامه سازي، بدون مشورت با صاحب نظران اين حوزه صورت مي گيرد. مسؤولان به فكر ديگران اعتماد ندارند و ظاهراً تمايلي هم به بهره گيري از افكار مختلف ندارند و همين عملكرد باعث مي‌شود گاهي كار به جاهاي باريك كشيده شود. بايد شوراهاي سياست گذاري، هم در بخش كودك و هم بزرگسال كارشناسانه باشد. اين روزها برخي از برنامه سازهاي حرفه اي با تلويزيون قهر هستند. تلويزيون نوعي رفتار خان سالارانه يا پدرسالارانه را تحميل مي‌كند و برخي از تهيه كننده ها را عملاً كنار گذاشته اند. مثلاً مي گويند وقتي فلان تهيه كننده خوراك لازم را به ما مي رساند چه نيازي به گروه ها و افراد ديگر وجود دارد؟! در حال حاضر تلويزيون با سيب زميني، پياز فروشي اشتباه گرفته شده است. آن ادعايي كه مي گفتند تلويزيون بايد دانشگاه باشد با اين روش ممكن نيست. با اين عملكرد تلويزيون بيشتر از مغازه سيب زميني فروشي نيست. تلويزيون باعث فراري شدن برنامه سازهاي حرفه اي شده است. با وجود همه اين مسائل، برنامه هاي عروسكي و توليدات حرفه اي با اين شيوه كه جاي خود دارد. عروسك بيان سينمايي قدرتمندي دارد، چه براي كودك و چه براي بزرگسال. وقتي چنين شيوه اي مي تواند به جذب مخاطب كمك كند چرا از آن استفاده نشود؟! يك عروسك ساز حرفه اي كه تخصصش ساخت عروسك هاي نمايشي است، هنرش را كجا و چگونه عرضه كند؟! تلويزيون بايد در ماهيت خود بازنگري كند و با تمام گروه هايي كه باعث دلخوري و دورافتادنشان از عرصه فعاليت حرفه اي شده است، آشتي كند. نصرت الله كريمي كه پدر عروسكي ايران است، با يك عروسك در تلويزيون، به سادگي مسئله گاز و آموزش هاي لازم را براي مردم مطرح كرد. هنرمندان با ابزار هنري خود ايده هايشان را بيان مي‌كنند. نقاش با نقاشي هاي خود، نوازنده با سازش و يك برنامه ساز عروسكي با عروسكش.  همه ما مي دانيم كه عروسك چقدر جذاب است و به راحتي خط قرمزهايي را رد مي‌كند كه شايد يك انسان نتواند از آن ها عبور كند. رامبد جوان با برنامه خندوانه و عروسك جناب خان نشان داد كه بزرگسال ها چه استقبال خوبي از عروسك مي‌كنند. در خارج از كشور نمونه هاي بسيار زيادي از برنامه هاي عروسكي موفق براي گروه سني بزرگسال وجود دارد. عروسك هايي كه در كنار عروسك گردان هاي خود نمايش مي‌دهند و در تمام جهان هم شهرت دارند. ما دانشجوهاي زيادي داريم كه در رشته تئاتر عروسكي تحصيل مي‌كنند و مي توانيم از اين نيرو در توليدات عروسكي تلويزيون براي بزرگسالان و كودكان استفاده كنيم.

محمدعلي اعلمي
عروسك خطوط قرمز را رد مي‌كند

محمدعلي اعلمي كه سالهاي زيادي در زمينه عروسك سازي و عروسك گرداني در سينما و تلويزيون فعاليت داشته است، در خصوص جايگاه عروسك در برنامه سازي تلويزيون به بانی فیلم گفت:«متأسفانه عروسك در تلويزيون، چه براي برنامه كودك و چه براي بزرگسال مورد غضب است. ما در واقع توليد عروسكي جدي نداريم و همه عروسك هاي تلويزيوني محدود به عروسك هاي تكراري و ارزان قيمت چند شبكه در تلويزيون شده است. من فكر مي كنم دليل اين غضب يا بي مهري تلويزيون نسبت به عروسك ها اين است كه سالهاست  بودجه هاي كلان را به توليد سريال هاي مثلاً فاخر با بار سياسي و اقتصادي سنگين اختصاص مي‌دهند و در نهايت وقتي نوبت به عروسكي ها مي‌شود پولي باقي نماده است! تأثيري كه عروسك مي تواند روي مردم داشته باشد غيرقابل انكار است. عروسك ها شادي آفرين هستند. برنامه موفق«خندوانه»، درصد زيادي از موفقيت خود را مديون جذابيت ها و توانايي هاي عروسك معروف اين برنامه، «جناب خان» است. اين عروسك هوشمندانه در اين برنامه قرار گرفته بود و كاملاً براي بزرگسالان طراحي شده بود. يك عروسك گرداني و صداپيشگي درست و با كيفيت، باعث ماندگاري اين برنامه در ذهن مخاطب ها شده است. عروسك هاي معروف زيادي بوده اند كه ساخت عجيب و غريب و هزينه هاي گزافي هم نداشته اند، اما موفق عمل كرده اند. «كلاه قرمزي»، «زي زي گولو» در مجموعه «قصه هاي تا به تا»، با همين ويژگي ها توانستند مخاطب هاي زيادي از گروه هاي سني مختلف داشته باشند. به نظر مي رسد مديران به جاذبه عروسك ها باور ندارند و نسبت به اين گونه نمايشي سطحي نگري مي‌شود. وقتي با مسوولي راجع به يك كار عروسكي حرف مي زنيم در همان برخورد اول آن را پست و ساده مي داند. ما حتي براي واژه عروسك در موقعيت ها و كاربردهاي مختلفش نيز تفاوت قايل نيستيم. وقتي عروسك در فرهنگ لاتين با واژهPuppet به كار مي رود منظور عروسك هاي نمايشي است و وقتي از واژهDoll استفاده مي‌شود به معناي عروسك هايي است كه بچه ها از آن استفاده مي‌كنند. اين نشان دهنده جايگاه ويژه عروسك هاي نمايشي در فرهنگ آنها است. ما در فرهنگ نمايش ايران، عروسك هاي قدرتمند و شاخصي داشته ايم. يكي از اين عروسك هاي شناخته شده«سياه» است كه عيد نوروز و در نمايش هاي تخت حوضي و ... آن را مي بينيم. اين عروسك انتقادهاي سياسي و اجتماعي زيادي را مطرح مي‌كند و بسياري از حرف هاي بزرگترها را به راحتي بيان مي‌كند. «سياه» زبان اعتراض مردم بوده است و در زمان قاجار نيز از آن استفاده مي شده است و از طريق زبان تند او بسياري از ناگفته ها را مي گفتند. امروز آيا كسي مي تواند از طريق زبان اين عروسك حرف هايش را بزند و انتقاداتش را به برخي از مقامات مطرح كند؟!  عروسك گاهي موضوعي را مطرح مي كند كه ممكن است باعث دلخوري برخي از افراد شود اما، به واسطه عروسك بودنش افراد كمتر از او خرده به دل مي گيرند و از حرف هايش ساده تر مي گذرند. مثلاً حرف هايي كه «جناب خان» در برنامه خندوانه به حداد عادل گفت، شايد اگر از زبان يك انسان بيان شده بود اينقدر ساده از آن نمي گذشتند! عروسك نقش نوعي كاتاليزور را بازي مي‌كند كه جلوي دلخوري ها را مي گيرد. همين خصلت باعث مي‌شود عروسك ابزار خوبي براي برنامه سازي براي بزرگسالان و طرح آزادتر مسائل مربوط به آنها باشد. همه ما دروان كودكي را تجربه كرده ايم و اين تجربه ويژگي هاي مخصوص به خود را داشته است. وقتي به بزرگسالي مي رسيم، كودكي قطعه اي گمشده از زندگي ما مي‌شود كه هميشه جاي خالي آن را حس مي كنيم. عروسك ها به اين دليل كه مي توانند اين جاي خالي را پر كنند، تبديل مي شوند به راهي كه ما را به ناخودآگاه كودكانه مان مي برند. با وجود تمام اين توانمندي ها فعاليت در اين عرصه مشكلات بسياري دارد. ما سال گذشته فيلم سينمايي«شهر موش هاي2» را كار كرديم. اين پروژه خرج زيادي داشت و بدون وجود تهيه كننده چنين كاري ميسر نمي شد. تهيه كننده ها به دنبال بازگشت سود پولشان هستند بنابراين، در كارهايي سرمايه گذاري مي‌كنند كه نسبت به بازگشت پول و سودشان مطمئن باشند. تهيه كننده ها ترجيح مي‌دهند با 2 سوپراستار كار كننده كه بازگشت پولشان را تضمين كند. واقعا5/7 ميليارد هزينه براي توليد «شهرموش ها2»، بدون وجود تهيه‌كننده و اسپانسر مالي مقدور نبود. يكي از دلايلي كه تلويزيون هم به سمت توليدات عروسكي نمي رود همين قضيه بودجه و هزينه است. با توجه به اتفاقات اقتصادي دهه اخير، كسي براي توليد چنين آثاري ريسك نمي كند. در گذشته دولت از سينماي كودك و توليدات عروسكي حمايت مي كرد، ولي امروزه اين چنين نيست. در تلويزيون اگر طرح خوبي هم داشته باشي، تا زماني كه اسپانسر در كار نباشد، كار را رد مي‌كنند و در واقع با وجود اسپانسر90% قضيه حل شده است. «كلاه قرمزي» به عنوان يك برنامه تلويزيوني موفق در همه ايام عيد نوروز روي آنتن مي رود و همين برنامه مي تواند ثابت كند كه نفس برنامه هاي عروسكي چه براي بزرگسال و چه براي كودك هميشه مورد استقبال قرار گرفته است. اگر گروه حرفه اي باشد، با توجه به بالارفتن سليقه مخاطب، توليدات عروسكي مي تواند درگروه پرمخاطب ترين برنامه هاي تلويزيوني قرار بگيرد.

آزاده پورمختار
عروسك شگفتي آفرين است

آزاده پورمختار بازیگر، عروسک گردان، عروسک ساز و گوینده عروسکی که نزدیک به بیش از40 سال سابقه حضور در عرصه تولیدات عروسکی را در پرونده حرفه ای خود ثبت کرده است، در پاسخ به این سوال که چرا با توجه به اینکه مردم ما همیشه از عروسک های نمایشی استقبال می کنند به تولیدات عروسکی در تلویزیون ما توجه چندانی نمی شود، به بانی فیلم گفت: «ما در گذشته هم عروسک هایی که برای گروه سنی بزرگسال باشد و برای آنها برنامه اجرا کند نداشته ایم و تعداد برنامه هایی که در این زمینه تولید شده است انگشت شمارهستند. عروسک محبوب «کلاه قرمزی» هم این سالها بیشتر برای بزرگترها توليد مي شود تا کودکان. حرف های این عروسک علاوه برکودکان به دل بزرگترها هم می نشیند. به هرحال من فکر می کنم مسوولان باید به این سوال پاسخ دهند که چرا به این گونه نمایشی توجه نمی کنند؟! عروسک ویژگی هایی دارد که باعث می شود برای هر گروه سنی جذاب باشد. در شبکه ماهواره ای «من و تو» برنامه ای به اسم«شبکه نیم» پخش می شود که به انتقاد سیاست مدارها می پردازد. این برنامه عروسک های بسیار با کیفیت و خوش ساختی دارد. بنابراین به راحتی می توان به واسطه عروسک برای افراد بزرگسال برنامه هایی با محوریت و موضوعات مناسب آنها تولید کرد. طرح مسائل سیاسی، اجتماعی در چنین برنامه هایی مورد استقبال قرار می گیرد. البته باید طراحی قدرتمندی داشت تا کار مورد توجه قرار بگیرد. سالها پیش مسعود صادقیان تصمیم داشت چنین برنامه ای تولید کند که چندان موفق نبود و برنامه بعد از مدتی با وجود اینکه مضمونی ضدآمریکایی هم داشت، از روی آنتن برداشته شد. من فکر می کنم این عدم استقبال به دلیل مشکل تلویزیون با ماهیت کلی عروسک و عروسک سازی نباشد. این مسئله چندین سال پیش حل شده است. مشکلات در بخش های مختلف تلویزیون به طور کلی باعث شده است که فرصتی برای اندیشیدن به این مقوله باقی نماند. این سالها به طور کلی تولید برنامه برای گروه سنی کودک و نوجوان که مخاطبان اصلی عروسک ها هستند، کم شده است. علاوه بر مسائل مالی، شدت گرفتن سانسور و محدودیت های تولید برنامه در تلویزیون هم عامل مهمی برای کاهش تولید برنامه های عروسکی شده است. زمانی يك برنامه ورزشی برای کودک و نوجوان در تلویزیون ساخته شده بود که دخترها و پسرهای 5-6 ساله در کنار هم ورزش می کردند و عليرضا خمسه اجراي اين برنامه را برعهده داشت. بچه ها در اين برنامه آزادانه، بدون حجاب، همراه با موسيقي و آواز و ... ورزش مي كردند كه فكر مي كنم بعد از آن اجازه توليد دوباره چنين برنامه هايي در صدا و سيما صادر نشد. از نظر من عروسك كاري مي‌كند كه شگفتي آفرين است. از تئاتر مثال مي زنم؛ وقتي انسان روي صحنه تئاتر مي آيد بازي مي‌كند و تمام، اما عروسك مي تواند زنده شود و بميرد. عروسك كاري مي‌كند كه بي شك انسان نمي تواند انجام دهد. عروسك بالقوه و ذاتاً چنين ويژگي هايي دارد. او مي تواند در لحظه كوچك و بزرگ شود و ما را به دنياي ديگري ببرد. وقتي انسان آب مي خورد همه مي دانند دقيقاً چه اتفاقي افتاده است، اما عروسك وقتي آب بخورد تماشاگر كنجكاو مي‌شود كه بداند اين آب كجا رفت و چه شد و... ما در جشنواره تئاتر عروسكي سال گذشته نمايش«تيستو سبز انگشتي» را اجرا كرديم كه مفهومي ضد جنگ داشت. تلويزيون از چنين جشنواره اي به ظاهر حمايت مي‌كند، اما در حقيقت اين چنين نيست. مثلاً سال گذشته براي همين نمايش از ما مصاحبه گرفتند، ولي هيچ گاه پخش نشد و اين موضوع باعث مي‌شود اين فكر ايجاد شود كه شايد تلويزيون نمي خواهد از كارهاي عروسكي حمايت كند. در سينما هم يكي از دلايل كم بودن توليدات عروسكي هزينه سنگين چنين كارهايي است. در سينماي ما كارگردان ها ترجيح مي‌دهند كارهايي توليد كنند كه بودجه و عوامل كمتري نياز داشته باشد. يك فيلم سينمايي مثل«شهر موش هاي2» ممكن نيست بدون بودجه سنگين توليد شود و ما چند تهيه كننده و سرمايه گذار براي اين كار داشتيم. وقتي انسان نقشي را بازي مي‌كند، تعداد برداشت هاي كمتري خواهيم داشت، ولي كار با عروسك سخت تر است. شايد سكانسي كه با انسان يك ساعت زمان لازم دارد، با عروسك نزديك به 4 ساعت زمان مي برد. ما نه در زمينه عروسكي قدرتمند عمل مي كنيم و نه در زمينه توليدات انيميشن. شايد شناخت كافي به اين مقوله وجود ندارد و مردم ما هم با اين ژانر آشنايي كافي ندارند. براي توليد يك كاري عروسكي با كيفيت، بايد يك متن خوب و قدرتمند وجود داشته باشد. به خصوص اگر مخاطب برنامه گروه سني بزرگسال باشد. متن هايي با موضوعات اجتماعي و انتقادي مي تواند براي گروه سني بزرگسال جذابيت خاصي داشته باشد و خيلي از شوخي هايي كه مخصوص همين گروه سني است از زبان عروسك لذت بخش تر و شنيدني تر خواهد بود. يك تيم حرفه اي در ساخت عروسك و توليد برنامه مي تواند با يك بودجه معقول برنامه پر مخاطبي توليد كند كه در اين شرايط تلويزيون ايران اتفاق بسيار خوبي هم خواهد بود. اين روزها اكثر شبكه ها ترجيح مي دهد برنامه زنده داشته باشد چرا كه هزينه هاي كمتري خواهند داشت، اما كيفيت برنامه هاي توليدي بي شك در سطح بسيار بالاتري نسبت به برنامه هاي زنده قرار دارد. اميدوار هستم مسؤولان و مديران برنامه ريزي، هرچه سريعتر به اين نتيجه  برسند كه تلويزيون بايد در مسيري قدم بردارد كه حداقل تماشاگرهاي امروز خود را از دست ندهد و به جذب مخاطب براي آينده فكر كنند.

ناصر آويژه
آزادي و اجازه عمل؛ عناصر موفقيت عروسك

ناصر آويژه كه سالهاي زيادي در حوزه تئاتر كودك و نوجوان فعاليت داشته است در خصوص عدم حضور جدي عروسك در توليدات تلويزيوني و جايگاه اين گونه نمايشي به بانی فیلمگفت:«از نظر من دليل عدم استفاده تلويزيون از عروسك در توليدات خود به خصوص براي گروه سني بزرگسال، زبان تند و تيز عروسك در بيان برخي مسائل است. عروسك ذاتاً جسارت دارد و نظراتش را بدون هيچ ترسي، در مقابل هر شخصي بيان مي‌كند. «كلاه قرمزي» و اين اواخر «جناب خان» بهترين مثال هايي هستند كه ثابت مي‌كنند استقبال مخاطب بزرگسال از عروسك تا چه اندازه بالا است. شوخي ها و حرف هاي عروسك به دليل نزديكي به فرهنگ عامه و اتفاقات روز براي همه جذاب است. در خارج از كشور عروسك هاي موفق زيادي را مي توان نام برد كه براي بزرگسالان اجرا مي‌كنند. در تاپ شوها از عروسك هايي استفاده مي‌شود كه هم سياسي هستند و هم ترانه هاي سنتي و فلكلور را مي خوانند. از فاكتورهايي كه باعث موفقيت عروسك در جلب نظر مخاطب بزرگسال مي‌شود، فرم، ساخت و حركت هاي جذاب و سنجيده است. يك عروسك در نگاه اول شايد جذابيت چنداني نداشته باشد و ساده به نظر برسد، اما با حركت و صداي مناسب مي تواند مورد قبول مخاطب واقع شود. پس عروسك گرداني و صداپيشگي هم از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. آزادي و اجازه عمل را نيز مي توان عنصر مهمي در موفقيت يك عروسك دانست. طرح موضوعاتي كه كمتر كسي به سمت آن مي رود و بيان خطوط قرمز هميشه براي مخاطب جالب است و اين توانايي از شاخصه هاي اصلي عروسك است. در آخر بايد توجه داشت كه اصل تكرار در برنامه سازي تلويزيون، اصل اساسي محسوب مي‌شود. عروسك «جناب خان» با حضور مداوم در خندوانه خلاقيت هاي خود را نشان داد و در ياد مخاطب ماندگار شد. عروسك به طور كلي قابليت هايي دارد كه انسان از آن برخوردار نيست. طراحي درست، در ما فانتزي و تخيل ايجاد مي‌كند. ما در روزگاري زندگي مي كنيم كه تخيل كردن از بين رفته است و ما آدم هاي واقعي زمختي شده ايم. در دنيايي كه همه چيز يك دست و پر از سياهي شده است و تكنولوژي فرصت انديشيدن را از آدم ها گرفته است، عروسك مي تواند راه گشاي اين سياهي ها باشد. فيلم هاي موزيكال همراه با عروسك هاي لطيف و دلنشين براي جامعه امروز ضروري است. مشكلات اقتصادي جلوي بسياري از اتفاقات خوب را از ما گرفته است و بايد براي رسيدن به شرايط مناسب تر، از طريق برنامه سازي هاي خلاقانه به وسيله ابزارهاي خلاقانه اي مثل عروسك، تلاش كنيم. خوب است براي بهتر شدن حالمان، اسب خيال را بتازانيم.