میثم تمار؛ یاری بر سر دار

به گزارش بولتن نیوز، دکتر محمد جواد گودینی (نویسنده، پژوهشگر و استاد حوزه و دانشگاه) نوشت: میثم بن یحیی تمار از یاران بزرگ و نام آور مولای متقیان حضرت علی بن أبی طالب(ع) بوده و در راه دوستی و دلدادگی به امیر مومنان(ع) به دار آویخته شد و به فیض شهادت نایل آمد. وی در ابتدا غلامِ زنی از بنی أسد به شمار می رفت و امیر مومنان(ع) او را از صاحبش خرید و آزاد ساخت. میثم در ادامه به یکی از خواص اصحاب و یاران امام علی(ع) تبدیل گردید و امام(ع) او را بر اسرار پنهان و اخبار غیبی مطلع فرمود.

میثم تمار که با عشق بسیار نزد امیر مومنان(ع) شاگردی می کرد، در برخی علوم همانند تفسیر قرآن و فقه جایگاهی رفیع یافته و از شاگردان خاص امام(ع) محسوب می گردد.[1]

در روایتی از امام هفتم حضرت موسی بن جعفر(ع) چنین آمده است: "اذا کانَ یَومُ القِیَامَةِ ... یُنَادی مُنَادٍ: أینَ حَوَارِیُّ عَلِیِّ بنِ أبِی طَالِبٍ«ع» وَصِیِّ مُحَمَّدِ بنِ عَبدِ اللهِ رَسُولِ اللهِ«ص»؟ فَیَقُومُ عَمرُو بنُ الحَمقِ الخُزَاعِی وَ مُحَمَّدُ بنُ أبِی بَکرٍ وَ مِیثَمُ بنُ یَحیَی التَّمَّارُ مَولَی بَنِی أسَدٍ وَ أوَیسُ القَرَنِی"[2]

ترجمه: "هنگامی که روز رستاخیز فرارسد ... منادی ندا سر خواهد داد: کجایند حواری و یاران نزدیک علی بن أبی طالب«ع» وصی پیامبر خدا محمد بن عبد الله«ص»؟ در آن هنگام عَمرو بن حَمق خُزاعی، محمد بن أبی بکر، میثم بن یحیی تَمار و اُویس قَرَنی بر می خیزند".

میثم تمار که شغل خرما فروشی را در شهر کوفه برگزیده بود، از خطبای شیعه و مفسران قرآن به شمار می رفت؛ نقل است روزی به عبد الله بن عباس (پسر عموی پیامبر اسلام«ع» و از اصحاب و دانشمندان برجسته ی اسلامی و از یاران امام علی«ع» که به حِبرُ الأمَّة مشهور است) چنین گفت: هر آنچه می خواهی از تفسیر قرآن از من پرسش کن؛ چرا که من تنزیل قرآن را نزد امیر مومنان علی«ع» خوانده ام و امام(ع)، تأویل قرآن را نیز به من آموخته است.[3]

میثم تمار که از مولای متقیان و دروازه ی شهر علم(ع) اسرار بسیاری آموخته بود، گاهی سخنانی شگفت انگیز بر زبان جاری ساخته و برخی از اخبار پنهانی را برای نزدیکانش آشکار می ساخت؛ در این راستا از ابوخالد تمار چنین نقل شده است:

روز جمعه به همراه میثم تمار در فرات بودیم که ناگاه بادی وزید و میثم گفت: ... معاویه در این لحظه از دنیا رفت. در روز جمعه ی آینده، پیکی از سرزمین شام آمد و با او دیدار کردم و جویای خبر شدم [که در شام چه اتفاقی افتاده است]. آن مرد گفت: مردم در بهترین حال به سر می برند. امیر مومنان [معاویه بن أبی سفیان] از دنیا رفت و مردم با یزید بیعت کردند. گفتم: کدام روز وفات کرد؟ پاسخ داد: روز جمعه.[4]

شهادت میثم تمار

میثم تا واپسین روزهای زندگی افتخار آمیزش به دلدادگی اش بر مکتب و راه اهل بیت(ع) بویژه امیر مومنان(ع) پایبند بود و بر این مسیر پرافتخار تا آخر ایستادگی نمود به دست کارگزاران دولت ستمکار بنی امیه به شهادت رسید.[5]

فرزند میثم تمّار چنین نقل کرده است:

می شنیدم که پدرم می گفت:[6] روزی مرا امیر مومنان(ع) فراخواند و فرمود: ای میثم، چگونه خواهی بود هنگامی که دَعیّ بنی امیه (دعی کسی است که به غیر پدرش منتسب است) عبید الله بن زیاد تو را به برائت و بیزاری از من دعوت نماید؟

گفتم: به خدا سوگند که صبر پیشه می کنم و آن [شکیبایی] در راه خدا اندک است.

امام علی(ع) فرمود: ای میثم در این صورت همراه من و در درجه ی من [در درجات عالی بهشت برین] خواهی بود.

سالها از این رویداد گذشت تا زمانی که عبید الله بن زیاد به دستور یزید به فرمانداری کوفه منصوب گردید. به ابن زیاد ستمگر گفتند: این مرد [میثم تمار] از نزدیک ترین افراد نزد ابوتراب(ع) بوده است. در آن هنگام، میثم تمّار را نزد او آورده و عبید الله به او گفت: از ابی تراب(ع) برائت جسته و اعلام بیزاری نما.

میثم گفت: ابوتراب(ع) را نمی شناسم.

عبید الله پاسخ داد: از علی بن أبی طالب(ع) بیزاری جو!

میثم گفت: اگر نکنم چه؟

عبید الله بن زیاد گفت: به خدا سوگند تو را می کشم.

میثم نیز با دلاوری گفت: به من گفته شده است که تو مرا می کشی و بر درب خانه ی عمرو بن حُرَیث به دار خواهی آویخت. به فرمان ابن زیاد، میثم را به زندان انداختند؛ هنگامی که میثم به زندان افتاد، مختار بن أبی عبید ثقفی نیز همراه او در زندان اسیر بود. عبید الله بن زیاد که حضور مختار را خطرناک می یافت، می خواست او را به قتل رساند؛ اما فرستاده ای از جانب یزید بن معاویه نزد ابن زیاد آمد. یزید دستور داده بود مختار از زندان آزاد گردد؛ چرا که خواهر مختار، از زنان عبد الله بن عمر بود و او از همسرش عبد الله درخواست کرد نزد خلیفه ی اموی یزید بن معاویه میانجگری کرده و او نیز چنین کرد و یزید فرمان آزادی مختار را به ابن زیاد صادر نمود. از این رهگذر، مختار ثقفی از حبس رها گردید. عبید الله بن زیاد پس از دریافت پیام یزید، ناگزیر گردید مختار را از زندان آزاد نماید؛ اما در دستور دیگری، فرمان داد میثم تمار را بر دار کنند. زمانی که میثم بر دار بود، از فضایل بنی هاشم می گفت و بنی امیه را بر فراز دار رسوا می کرد. جاسوسان به ابن زیاد خبر دادند، این برده شما را بر فراز دار رسوا نمود. ابن زیاد دستور داد بر دهان میثم لگام ببندند تا او نتواند سخن بگوید! در روز دوم، دهانش از خون پر گردید و روز سوم، میثم تمار را با نیزه ای به شهادت رساندند.[7]

بدین ترتیب جناب میثم یار وفادار امام علی بن أبی طالب(ع) و از شاگردان برجسته ی امام(ع) که ارادت قلبی فراوانی به پیشوای متقیان(ع) داشت، به دستور عبید الله بن زیاد بن أبیه به فیض شهادت نایل گردید و با شهادت این دنیا را ترک گفت و به دیدار حق شتافت. شهادت میثم، ده روز پیش از ورود امام حسین بن علی(ع) به سرزمین کوفه روی داد.

[1]- منتهی الآمال، ج1 ص459- 458

[2]- مکاتیب الأئمة، ج1 ص437

[3]- أعیان الشیعة، ج15 ص92

[4]- بحار الأنوار، ج42 ص28- 27

[5]- داستان هایی از پیشینیان، ج2 ص145

[6]- سه رفیق حبیب بن مظاهر، میثم تمار و رُشَید هجری، ص74

[7]- خصائص الأئمة، ص54؛ أعیان الشیعة، ج15 ص92

فهرست منابع:

1- أحمدی میانجی، علی، مکاتیب الأئمة، قم، دار الحدیث 1384

2- أمین، سید محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف 2000

3- رضی، ابو الحسن محمد بن حسین موسوی، خصائص الأئمة، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة 1406ق

4- قمی، عباس، منتهی الآمال، انتشارات مومنین 1397

5- گودینی، محمد جواد، داستان هایی از پیشینیان، قم، میراث ماندگار 1399

6- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی 1983

7- مسعودی، مجید، سه رفیق حبیب بن مظاهر، میثم تمار و رشید هجری، قم، دلیل ما 1390

--------------------------------------------------

- منتهی الآمال، ج1 ص459- 458
- مکاتیب الأئمة، ج1 ص437
- أعیان الشیعة، ج15 ص92
- بحار الأنوار، ج42 ص28- 27
- داستان هایی از پیشینیان، ج2 ص145
- سه رفیق حبیب بن مظاهر، میثم تمار و رُشَید هجری، ص74
- خصائص الأئمة، ص54؛ أعیان الشیعة، ج15 ص92
فهرست منابع:
1- أحمدی میانجی، علی، مکاتیب الأئمة، قم، دار الحدیث 1384
2- أمین، سید محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف 2000
3- رضی، ابو الحسن محمد بن حسین موسوی، خصائص الأئمة، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة 1406ق
4- قمی، عباس، منتهی الآمال، انتشارات مومنین 1397
5- گودینی، محمد جواد، داستان هایی از پیشینیان، قم، میراث ماندگار 1399

6- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی 1983

7- مسعودی، مجید، سه رفیق حبیب بن مظاهر، میثم تمار و رشید هجری، قم، دلیل ما 1390