منزلگاه نوزدهم: جاذبه های تاریخی و طبیعی تبریز

جاذبه های تاریخی و طبیعی تبریز
 
به روایت تاریخ، آذربایجان زادگاه زرتشت، مقر شاهان صفوی، محل پرورش شاعران نامی چون «قطران»، «خاقانی»، «نظامی»، «شیخ محمود شبستری»، «استاد سید محمد حسین شهریار»، «پروین اعتصامی» و یادآور جوشن اندیشه‌ای «مولانا» و «شمس تبریزی» و ظهور اسلام شناسان برجسته‌ای، «نظیر علامه امینی»، «علامه محمد حسین طباطبائی»، «علامه محمد تقی جعفری» و چهره‌های برجسته سیاسی و فرهنگی و آزادیخواهانی مانند، «ستارخان» سردار ملی و «باقرخان» است.


اینجا تبریز است، گذرگاهِ تاریخ پرفراز و نشیب سرزمینی که همواره بلندای کوه‌هایش، آبی‌ آسمانش، طراوت دشتهایش، برکتِ درختانش، گوهرهای خفته در نگاهش و سرانگشتان کیمیاسازِ مردمانش مورد توجه و حتی حسادت بوده است.
 
هنوز در کوچه‌های این شهر که راه می‌روی، از چرنداب و امیرخیز و مارالان گرفته تا دامنه‌های عینالی و سرخیِ بی‌پایانِ سرخاب، صدای سم بر زمین کوفتنِ مرکب دلاورانی می‌پیچد که جان را توشه ساختند و در راه آزادی سینه را سپرِ سرب داغ ساختند.
 
هنوز لابه لای حافظه تصاویرِ تبریز، گرمایِ وجودِ شمس، اسلیمی‌های روییده بر خاطره کمال‌الدین بهزاد، قطارِ فشنگِ باقرخان، گل ارکیده خفته در دستان ستارخان، عینکِ گرد ثقة‌الاسلام، هزارتوهای خانه علی موسیو، شیهه اسب سرکش امیرنظام گروسی، گره روسریِ پروین، قلم‌نی و دوات شهریار، لبخندِ آرامِ آقا مهدی باکری، صدای خنده‌های پیچیده در مدرسه‌های غلامرضا مردانی‌آذر و ده‌ها تصویرِ باشکوه و به یادماندنی دیگر خودنمایی می‌کنند.

این دیار اما از فراز ِتمام قله‌ها به حرمت، و از نشیبِ تمام گودال‌ها به قدرت، عبور کرده و امروز با چهره‌ای که هنوز از اصالتش خبر می‌دهد، به آینده‌ای می‌نگرد که با دستان و دل‌های به هم پیوسته فرزندانش ساخته می‌شود.
 
تبریز یکی از قدیمی‌ترین مناطق ایران و مهم ترین منطقه استان آذربایجان‌شرقی است. مجموعه آثار تاریخی و نشانه‌های باستان شناختی که از محل های مختلف این شهرستان در نتیجه حفاری‌های متعدد به دست آمده؛ دلالت بر دیرینه‌گی و قدمت تاریخی این منطقه دارد. مردم تبریز به تدین، دلاوری، ‌آزادی خواهی و بیش از همه به صراحت بیان در عین برخورداری از روحی مهربان شهره‌اند.

تبریز؛ شهر اولین ها
تبریز؛ مامن عرفا و شعرا، خاستگاه فضل و هنر و سرزمین اولین هاست. اولین مدرسه، اولین چاپ خانه، اولین تئاتر، اولین نشریه، و… در این منطقه وجود داشته است.
 
اولین چاپخانه، اولین خیابانی که در ایران دارای برق شد، اولین پستخانه و اولین خط انتقال پست و… در تبریز بوده‌اند و به‌همین علت، تبریز شهر اولین‌ها نامیده می‌شود.
 
اولین چاپخانه در سال ۱۲۲۷ توسط شاهزاده عباس میرزا در تبریز تاسیس شد و ۱۲ سال بعد دومین چاپخانه در تهران تاسیس شد.
 
برای اولین بار کتب خارجی در تبریز ترجمه شد که از آن جمله عبارتند از: پطر کبیر، شارل دوازدهم، اسکندر کبیر
 
اولین رمان ایران به نام"ستارگان فریب خورده- حکایت یوسف شاه سراج" توسط میرزا فتحعلی آخوند زاده در تبریز به رشته تحریر در آمد.
 
اولین دایرهّ المعارف توسط محمد رضا زنوزی تبریزی نوشته شد.
 
اولین کتابخانه عمومی توسط میرزاحسن خان خازن لشگر در سال ۱۳۱۲ در تبریز تاسیس شد
 
اولین سینمای ایران پس از پنج سال از اختراع جهانی آن (توسط برادرن لومیر)، در تبریز با نام سولّی(آفتاب) تاسیس گردید
 
اولین نمایشنامه و تئاتر در تبریز به سال ۱۲۶۱ شکل گرفت.
 
اولین عکاسخانه توسط قاسم میرزا در تبریز راه اندازی شد.
 
مقبره الشعرای تبریز
مقبره الشعرای تبریز در خیابان ثقه الاسلام و در ضلع شمالی بقعه سید حمزه واقع است. بنای یابود زیبایی با تأسیسات توریستی به نام مقبر الشعرا در این محل ایجاد گردیده که آرامگاه یکی از بزرگترین شاعران معاصر کشورمان (شهریار) در این محل قرار دارد.


در ماخذ و منابع، از مقبره الشعرا؛ تا قبل از قرن هشتم نامی برده نشده و قدیمی ترین تذکره فارسی، یعنی لباب الالباب محمد عوفی که ظاهرا در سنه ۶۱۸ تالیف شده و شرح حال شاعران قرن ششم مانند خاقانی و ظهیر را که در مقبره الشعرا دفن شده اند، نگاشته است، نامی از مقبره الشعرا نبرده و از این روی، قدیمی ترین کتابی که نام مقبره الشعرای سرخاب را به صراحت دارد "نزهه القلوب” حمدلله مستوفی است که در سال ۷۴۰ ه. ق تالیف شده است.

مقبره الشعرا قبلا با نام های حظیره الشعرا، حظیره القضاه و قبرستان سرخاب، معروف و مشهور بوده اما متاسفانه گذشت روزگاران و مهم تر از آن حوادث طبیعی چون سیل و زلزله، شکل ظاهری آن را از بین برده و اثری از قبور این بزرگان بر جای نمانده است. لیکن در شهریور ماه ۱۳۵۰ هجری شمسی طرح یاد بود مقبره الشعرا طراحی شده و به تدریج ساخته شد که همکنون این مجموعه فرهنگی پذیرای میهمانان و گردشگران می باشد. معروفترین آرمیدگان مقبره الشعرا به شرح زیر می باشد:
اسدی طوسی، قطران تبریزی، مجیرالدین بیلقانی، خاقانی شیروانی، ظهیرالدین فارابی، شاپور نیشاپوری، شمس الدین سجاسی، ذوالفقار شروانی، همام تبریزی، مانی شیرازی، شکیبی تبریزی و سید محمد حسین شهریار.
 
مسجد کبود
این مسجد بنا به کتیبه سر درب آن به سال ۸۷۰ هجری قمری و در زمان سلطان جهانشاه مقتدر ترین حکمران سلسله قره قویونلو یان که فردی زیباپسند وشاعر بوده، بنا شده است.


تنوع وظرافت کاشیکاری وانواع خطوط به کار رفته در آن وهمچنین زیبایی و هماهنگی رنگ ها سبب شده است که به فیروزه اسلام شهرت یابد. کتیبه ها به وسیله نعمه اله البواب خوشنویس مشهور قرن نهم کتابت شده وسر کاری آن با عزالدین قاپوچی بوده است.
 
ارگ علیشاه تبریز
مسجد علی شاه یا ارگ علی شاه یا قلعه نظامی علی شاه یکی از بناهای بسیار مجلل و با عظمت در تبریز است . این عمارت به قرن ۸ هجری برمیگردد. توسط تاج الدین علی شاه در وزیر معروف ایلخان مغول غازان خان بنا شده است.


ساختمان بزرگ و اصلی به تدریج به ویرانه هاییی مبدل گشته و آنچه باقی مانده قسمت هایی از دیوار های قوی و پهن است و سایر قسمت ها کاملا از بین رفته اند . ساختن این بنا را به سالهای ۷۱۶ تا ۷۳۶ هجری قمری نسبت می دهند.
 
خانه مشروطه تبریز
این عمارت نزدیک بازار بزرگ تبریز در خیابان مطهری واقع شده است در طول سالهایی که به انقلاب مشروطه منجر شد و پس از آن این خانه به عنوان محل اجتماع رهبران، طرفداران و جانبداران جنبش مشروطه مانند ستار خان باقر خان، سقط السلام، بهاج میرزا آقا فرشی استفاده می شد. حاج ولی معمار تبریزی این ساختمان دو طبقه را در سال ۱۸۶۸ بنا کرد. 

موزه قاجار
در دوره قاجار عمارت‌های بسیار زیبایی در شهر تبریز احداث شده بود که خانه امیرنظام گروسی یکی از باارزش‌ترین بازمانده‌های این خانه‌های تاریخی است. این خانه که اکنون با عنوان موزه قاجار مطرح می‌باشد، در محله ششگلان که یکی از محلات قدیمی شهر تبریز است، قرار دارد.


دلیل انتخاب این بنا به عنوان موزه قاجار، اهمیت دارالسلطنه تبریز در دوره قاجاریه بوده است. این شهر محل زندگی ولیعهد و مقر فرماندهی در جنگ‌های ایران و روس بوده است.

مسجد استاد شاگرد
مسجد استاد شاگرد تبریز در خیابان فردوسی پشت دبیرستان دخترانه بنت الهدی واقع شده است. این مسجد در زمان امیر حسن چوپان ملقب به علاءالدین ساخته شده و به نام سلیمان؛ نواده هلاکوخان مغول، شهرت گرفت از این رو عده‌ای آن را سلیمانیه و برخی علاییه می‌خواندند ولی چون تحریر قسمتی از کتیبه مسجد به خط خواجه عبدالله صیرفی و قسمتی توسط شاگرد او نوشته شده است، این مسجد به نام «مسجد استاد و شاگرد» نامیده می‌شود.


برخی بر این باورند که این مسجد در حدود سال ۷۴۲ هجری قمری در محل مسجد سلیمانیه که از بناهای قدیمی تبریز بوده و در اثر زلزله به کلی ویران شده، بنا گردیده است.
 
این مسجد در زلزله سال ۱۱۹۳ به کلی ویران شد و در زمان نایب‌السلطنه؛ عباس میرزای قاجار تعمیر اساسی شد و بار دیگر در سال ۱۲۹۵ هجری قمری توسط حاج میرزا محمدعلی اوانسرای قراچه داغی مرمت شد. به استناد کتیبه سنگ مرمر بیرون دیوار شمالی، این مسجد در سال ۱۳۳۸ هجری قمری برای بار سوم توسط حاج محمد اردبیلی تعمیر شد.

عمارت ائل گلی تبریز
ائل گلی(شاه گلی) از گردشگاه های زیبای تبریز است که در جنوب شرقی تبریز بر دامنه تپه ای واقع شده. ایل گلی استخری بزرگ به شکل مربع به مساحت ۵۴ هزار و ۶۷۵ متر مربع است و در جنوب آن تپه ای وجود دارد که آنرا از بالا تا پایین، همسطح استخر، پله بندی کرده و نهر آبی از آن به سمت پایین روان است.
در مرکز استخر، عمارتی به شیوه سنتی در دو طبقه ساخته شده و اطراف استخر به صورت پارک بسیار زیبا و فرح بخشی درآمده که یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی به شمار می رود.

عمارت شهرداری تبریز
عمارت شهرداری تبریز در سال ۱۳۱۴ شمسی در محل گورستان متروک و مخروبه کوی نوبر با نظارت مهندسان آلمانی در زمان ریاست شهرداری حاج ارفع الملک جلیلی بنا گردید. این ساختمان دارای یک برج ساعت چهار صفحه ای است که با طنین موزون زنگ هایش هر ۱۵ دقیقه یک بار، گذشت زمان را به گوش مردم تبریز می رساند.


نمای خارجی تالار شهرداری تبریز از سنگ تراشیده بوده ونقشه ساختمان آن با نمونه ساختمان های کشور آلمان قبل از جنگ جهانی دوم مطابقت دارد. این بنا در وسط شهر تبریز و در میدانی موسوم به میدان ساعت واقع شده و در حال حاضر تبدیل به موزه ای به نام موزه شهر و شهرداری شده است که روزانه آماده پذیرائی از میهمانان می باشد.
 
باغ گلستان تبریز
این باغ که پارک ملی هم نامیده می شود در میدان هنرستان واقع شده و یکی از مراکز تفریحی شهر به شمار می رود.

مساحت آن ۵۳۰۰۰متر مریع می باشد. این باغ درمحل قبرستان قدیمی در حدود ۶۰ سال پیش ساخته شده است و در آن استخر ها و حوض های متعدد که توسط درختان و چمن ها احاطه شده اند، فراوان دیده می شود.