منزلگاه یازدهم: نگاهی به مهم ترین آثار باستانی ایران زمین (ویژه نامۀ نوروزی)
به گزارش بولتن نیوز، در این راستا سفر می کنیم به جای جای شگفت انگیز ایران که شاید از نظرمان پنهان مانده باشند. باشد که با مطالعۀ این نوشته های توصیفی، شور سفر و از نزدیک تماشا کردن این گنجینه های وطن در ما زنده گشته و رهسپار منزلگاه های ناشناخته شویم.
از آن جا که یکی از مهمترین اهداف این پرونده آشنایی با برخی نقاط و شهرهای
باستانی کم تر شناخته شدۀ کشورمان است، معمولاً به سراغ نقاط ناآشناتری می
رویم. با این حال، در ادامۀ این سفر، با توجه به فرارسیدن نوروز باستانی و از آن جا که در واپسین ساعات سال خورشیدی جاری به سر می بریم، در این شماره روال همیشگی را کنار گذارده و سعی نمودیم با نگاهی متفاوت به برخی از آثار مهم باستانی و تاریخی ایران زمین را نظری بیافکنیم. آثاری که بی شک نیازمند معرفی نیستند و در این جا قصد داریم با تماشای تصاویر زیبای این آثار باستانی و ذکر نکات مقدماتی و دانشنامه ای درخصوص آن ها، صرفاً بستر را برای تماشای این تصاویر بگشاییم.
نقش رستم
نقش رستم نام مجموعه‌ای باستانی در روستای زنگی‌آباد واقع در شمال شهرستان مرودشت استان فارس ایران است که در فاصلهٔ ۶کیلومتری از تخت جمشید قرار دارد. این محوطهٔ باستانی یادمان‌هایی از عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان را در خود جای داده‌است و از حدود سال ۱۲۰۰ پیش از میلاد تا ۶۲۵ میلادی همواره مورد توجه بوده‌است زیرا آرامگاه چهار تن از پادشاهان هخامنشی، نقش برجسته‌های متعددی از وقایع مهم دوران ساسانیان، بنای کعبه زرتشت و نقش‌برجستهٔ ویران‌شده‌ای از دوران عیلامیان در این مکان قرار دارند و در دورهٔ ساسانی، محوطهٔ نقش رستم از نظر دینی و ملی نیز اهمیت بسیار داشته‌است.
اردشیر یکم ساسانی، شناخته‌شده به اردشیر بابکان (به پارسی میانه: Ardashir i babakan.svg)، بنیانگذار سلسلهٔ ساسانی بود. وی پس از شکست واپسین شاهنشاه اشکانی، اردوان پنجم در سال ۲۲۴میلادی در دشت هرمزدگان، دودمان اشکانی را برانداخت و سلسلهٔ ساسانی را بنیان گذاشت. اردشیر از آن پس خود را «شاهنشاه» نامید و تسخیر سرزمینی که ایرانشهر یا «ایران» می‌خواندش را آغازید.
شاه با دست چپ سلام می‌دهد. از دو مردی که پشت شاه ایستاده‌اند، یکی ریش ندارد و کلاه «فریژی» با نشان ویژه به سر دارد، در حالی که مگس‌پران بالای سر شاه نگه داشته است. او بدون تردید یک پیشخدمت است. فرد دیگر پیر مردی است که انتهای ریشش پهن است و «دیادم» ندارد و از خاندان شاهی نیست. این مرد با دست راستش سلام «ساسانی» می‌دهد، در حالی که دست چپش، همان طور که تشریفات درباری ایجاب می‌کرد، در آستینش پنهان است.
آرامگاه کوروش کبیر
آرامگاه کوروش بزرگ که مقبره کوروش دوم هخامنشی ملقب به کوروش بزرگ یا کوروش کبیر است، بنایی بی‌پیرایه ولی با معماری منحصربه‌فرد، در فاصله حدود یک کیلومتری جنوب غربی کاخ‌های پاسارگاد است. این بنا از همه سوی دشت مرغاب پیداست، به‌ویژه اگر از سمت جنوب غربی از راه باستانی گذر کنیم و از تنگه بلاغی وارد دشت شویم، نخستین چیزی که جلب توجه میکند آرامگاه کوروش است. این اثر در سال ۲۰۰۴ میلادی به عنوان زیر مجموعه پاسارگاد تحت شماره ۱۱۰۶ در میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است.
آرامگاه کوروش تنها بنایی در پاسارگاد است که توصیف آن در منابع یونانی آمده‌است. از قدیمی‌ترین توصیف‌های مربوط به آرامگاه کوروش می‌توان به توصیف اریستوبولوس، یکی از همراهان اسکندر مقدونی در لشکرکشی‌اش به قلمرو هخامنشیان نام برد که توسط آریان در کتاب آناباسیس اسکندر بدین شکل ثبت شده‌است: قسمت‌های پایینی آرامگاه از سنگ‌هایی تشکیل شده بود که به شکل مربع بریده شده بودند و در کل یک قاعده مستطیلی شکل را تشکیل می‌دادند. بالای آرامگاه یک اتاق سنگی بود که یک سقف و یک در داشت و به قدری باریک بود که یک مرد کوتاه قد به‌سختی می‌توانست داخل اتاق شود. در داخل اتاق یک تابوت طلایی وجود داشت که پیکر کوروش را در داخل آن قرار داده بودند. یک نیمکت نیز با پایه‌هایی از طلا در کنار تابوت قرار داشت. یک پرده بابلی پوشش آن (احتمالاً نیمکت) بود و کف اتاق نیز با فرش پوشانده شده بود. یک شنل آستین‌دار و سایر لباس‌های بابلی روی آن قرار داشتند. شلوارها و جامه‌های مادی در اتاق یافت میشد، بعضی تیره و بعضی به رنگ‌های دیگر بودند. گردن‌بند، شمشیر، گوشواره‌های سنگی با تزیینات طلا و یک میز نیز در اتاق بودند. تابوت کوروش بین میز و نیمکت قرار داشت. در محوطه آرامگاه یک ساختمان کوچک برای روحانیون وجود داشت که وظیفه نگهداری آرامگاه کوروش را بر عهده داشتند.
مقبرۀ کوروش بزرگ
تاج گذاری نرسی
نرسی(نَ) یا نرسه رومیها او را نارسس نامیده‌اند، از ۲۹۳ تا سال ۳۰۲ میلادی، پادشاه ساسانی بود. پدر او شاپور یکم بود. وی به جای بهرام سوم برتخت نشست.
تاج گذاری نرسی
کاخ دروازه کشورها، کاخ دروازه ملل، کاخ انتظار، کاخ دالان انتظار و یا کاخ خشایارشا، از کاخ های تخت جمشید بوده که در کنار پلکان ورودی و در کل در شمال غربی این ارگ پادشاهی جای گرفته است. اطلاعات راجع به نام این کاخ از روی سنگ نبشته‌های بالای این کاخ گرفته شده‌است. کاخ دروازه کشورها شامل سه درگاه غربی، شرقی و جنوبی است. در درگاه غربی و شرقی به ترتیب تندیس گاوان غول آسا و موجودات افسانه ای با سر انسان جای گرفته است. در این کاخ، تالار یا اتاق بزرگی بوده است که در میانه آن چهار ستون قرار دارد. از این چهار ستون، سه ستون آن هنوز پا برجاست. بر روی دیواره و حتی تنه تندیس‌های کاخ دروازه کشورها، گروهی از بازدیدکنندگان نامدار و گمنام اسم و رسم خود و تاریخ دیدارشان از تخت جمشید را کنده‌اند.
دروازه ملل
ریتون ظرف‌هایی که در دوران کهن به شکل جانوران ساخته می‌شدند. از آثار باستانی دوره هخامنشی است که در هگمتانه کشف شده است. این ریتون به شکل سر یک بز کوهی ساخته شده است. ریتون طلایی بز کوهی هگمتانه در حال حاضر در موزه ایران باستان نگهداری می شود.
ریتون (هگمتانه)
.
یکی از هنرهای معماری در تخت جمشید این است که نسبت ارتفاع سر درها به عرض آنها و همین طور نسبت ارتفاع ستون‌ها به فاصلهٔ بین دو ستون نسبت طلایی است. نسبت طلایی نسبت مهمی در هندسه است که در طبیعت وجود دارد. این نشانگر هنر ابرانیان باستان در معماری است.
سرستون (تخت جمشید)
هَگمَتانَه، فارسی باستان: Haŋgmatana، یونانی: هگمتانه، فارسی نو: همدان. هگمتانه به معنی «جای بهم آمدگان»، «جای گرد آمدگان»، نام باستانی شهر همدان در زبان ایرانیان در زمان مادها و هخامنشیان است. برخی هگمتانه را «شهر مادها» معنی می‌کردند و آن را برابر با عبارت ایلامی نو hal.mata.na «شهر مادها» می‌گرفتند که نادرست است.
همچنین برخی از مورخان و باستانشناسان معتقدند شهر بوکان همان هگمتانه است.
هگمتانه پایتخت شاهنشاهی مادها و پایتخت تابستانی ایران در زمان هخامنشیان و اشکانیان بوده است. این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم است. با این تفاوت که همدان هرگز اهمیت خود را از دست نداده و از آن دو شهر نیز قدیمی تر است. یونانیان هگمتانه را اِکباتان می‌خواندند که یونانی شده هگمتانه است.هرودوت این شهر را ساخته دیااکو دانسته و گفته است که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیاره‌ها بوده‌اند.
شهر باستانی هگمتانه
فَروهَر یا صورت اوستائی آن فَروَشی یا در فارسی باستان فَرورتی و در پهلوی فَروَهر و در فارسی فروهر یکی از نیروهای باطنی است که به عقیدهٔ مزدیسنان پیش از پدید آمدن موجودات، وجود داشته و پس از مرگ و نابودی آنها، به عالم بالا رفته و پایدار می‌ماند. این نیروی معنوی را که می‌توان جوهر حیات نامید، فناپذیر و زوالی نیست.
فروهر
قلعهٔ دختر استان فارس در شش کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز در دامنه کوهی مشرف به جاده قرار دارد که پس از طی مسافتی حدود ۳۰۰ متر می‌توان به قلعه رسید. جورجینا هرمان در کتاب تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان، می‌نویسد: اردشیر ساسانی احتمالاً این قلعه را در اواخر دوران اشکانیان و زمانی که هنوز بر اردوان پنجم، آخرین شاه دودمان اشکانیان، خروج نکرده بود ساخته‌است. این قلعه حصین در سه سطح ساخته شده بود و ورود به آن از نازلترین سطح از طریق پلکانی مارپیچ که به حیاط اصلی تراس میانی می‌رسید صورت می‌گرفت. سه طرف حیاط را اتاقهای چهارگوش دارای تاق ضربی در بر گرفته بود و طرف چهارم به تراس فوقانی که روی آن ساختمان کاخ اصلی واقع شده بود، منتهی می‌گردید. تمامی کاخ را یک ایوان بزرگ دارای تاق ضربی و دو ایوان کوچکتر در دو سو تشکیل می‌داد. ایوان بزرگ که ۱۴ متر پهنا و ۲۳ متر درازا داشت به یک اتاق مرکزی که سقف آن به شیوه‌ای تازه، یعنی گنبد پوشانده شده بود منتهی می‌گشت. در جناحین این اتاق گنبد دار اتاقهای اضافی قرار گرفته و کل آنها در داخل یک دیوار خارجی مدور جای داشت. معماران رومی مشکل قرار دادن سقفی مدور بر روی بنایی چهار گوش در گوشه‌ها را با جلو آوردن تدریجی سنگ یا آجرها به شکلی که پیوسته مدور تر میشد، حل کرده‌اند اما در قلعه دختر شیوه جدیدی به کار گرفته شد که همانا استفاده از سکنج در گوشه هاست. این قلعه تماماً از سنگ‌های درشت ساخته و سنگ‌های نما، تراشیده شده‌اند ولی سنگ‌های پی‌ها و داخل دیوارها از قلوه سنگ‌های درشت رودخانه‌ای تشکیل شده‌اند. عظمت بنای این قلعه، مبهوت کننده‌است و دیوارهای بلند آن با همه شکستگی و ریخته شدن، هنوز هم شکوهی خیره کننده دارند.
قلعه دختر فیروزآباد
کاخ آپادانا یا کاخ بار داریوش و خشایارشا یکی از کاخ‌های اندرونی تخت‌جمشید است. این کاخ مشتمل است بر یک تالار چهارگوش مرکزی با ۳۶ستون و سه ایوان، در جهت‌های شمال، شرق و غرب (هر یک با ۱۲ ستون) و چهار برج در چهار گوشه بیرونی تالار و یک رشته اتاق نگهبانی که در جنوب آن قرار دارند. بنای کاخ آپادانا به دست داریوش بزرگ آغاز شد و در زمان خشایارشا به تکمیل گردید. سطح این کاخ حدود به سه متر از کف حیاط آپادانا و کف دروازه همه کشورها بلندتر ساخته شده‌است.
کاخ آپادانا
درفش کاویانی(نام‌های دیگر: درفش کاویان، درفش کابیان، درفش کافیان، درفش کاوان، اختر کاویانی، علم فریدون)؛ درفش اسطوره‌ای و تاریخی ایران از عهد قدیم تا پایان امپراتوری ساسانیان بود که به گفتهٔ مورخین اسلامی هزار هزار (یک میلیون) سکهٔ طلا ارزش داشته‌است. این درفش پس از حمله اعراب به ایران به دست آنها افتاد و از بین رفت.
محل نگهداری درفش کاویانی
در زمان هخامنشیان، شاه، نوروز را در تخت جمشید برپا می‌داشت. گیرشمن باستان شناس فرانسوی در مورد مراسم نوروز در دربار هخامنشیان نوشته‌است همه چیز در تخت جمشید برای بزرگداشت این جشن ملی بنا شده‌است. پیش از انجام تشریفات نوروز، بزرگان شاهنشاهی و نمایندگان کشورها به تخت جمشید می‌آمدند و در دشت وسیع مرودشت که رود پلوار از میان آن می گذرد و در مغرب تخت جمشید قرار گرفته هزاران خیمه می‌زدند. در نمای خارجی پلکان تخت جمشید اشخاصی که در تشریفات نوروز شرکت دارند، نشان داده شده‌اند. در این سنگ برجسته‌ها نمایندگان ۲۳ ملت تابع شاهنشاهی و درباریان پارسی و مادی به همراه اسب‌ها و گردونه‌های پادشاهی و سربازان شوشی دیده می‌شود
نگاره ورودی پارسه (درحال انتقال هدایا)
برخی نقوش و سنگ نگاره ها
نقش
حمله شیر به گاو را می توانید در بیشتر جاهای تخت جمشید ببینید. به این
طرح، شیر گاو شکن و مهر و ماه نیز می گویند. بر طبق اعتقادات آن ها نشان خدای
خوب خورشید است. پوست زرد و قدرت زیاد و یال و کوپال شیرنشان نورخورشید،
روز و توانایی است.
نقش های لاله در تخت جمشید
نگارۀ هدیه آوران از سرتاسر جهان با قومیّت های مختلف
ورودی کاخ کوروش بزرگ (نگارۀ مردی با یک پا و دم ماهی شکل)
آثار باستانی ایران در موزه لندن
شاید نام‌آورترین اثر از تمدن ایرانی در خارج از کشور منشور کوروش باشد که چندی هم به ایران آورده شد. این موزه به دلیل داشتن مشهورترین اثر باستانی ایران برای ما ایرانی ها موزه ای جالب توجه است. این موزه یکی از عظیم‌ترین و غنی‌ترین موزه‌های جهان است که بیش از ۷میلیون گنجینه و آثارباستانی ازبسیاری از فرهنگ‌ها، قوم‌ها و کشورهای جهان را از دوران پیش از تاریخ تا زمان حال را در خود جای داده است.
موزۀ بریتانیا در سال ۱۷۵۳میلادی و با مجموعه اهدایی از هانس سلون طبیعی‌دان انگلیسی، شامل دستنوشته‌ها، کتاب‌های قدیمی و آثار باستانی گردآوری شده از برخی مستعمرات وقت بریتانیا رسماً تاسیس شد. بخش خاورمیانه موزه بریتانیا شامل اشیای باستانی بسیار پرارزشی است که از کشورهای ایران، عراق و دیگر کشورهای منطقه را شامل می‌شود. گفتنی است بیش از سیزده هزار شئی باستانی ایران در موزه بریتانیا قرار دارد. برخی از معروف ترین آثار در این موزه به قرار زیر است.
ارابۀ طلایی چهار اسب
ارابۀ طلایی چهاراسب، از آثار باستانی دوره هخامنشیان است که در گنجینه آمودریا یافت شده‌است. این ارابه متعلق به ۳۰۰ تا ۵۰۰ سال پیش از میلاد است. این اثر دارای ارابه‌ای چهاراسب است که دو نفر با لباس هخامنشی‌ها بر آن سوار هستند، این اثر هم‌اکنون در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود.
بازوبند طلایی بز و پرندۀ هما
بازوبند طلایی بز و پرندۀ هما، یکی از آثار باستانی متعلق به دوران هخامنشیان است. پرنده هما و بز از حیواناتی هستند که در آثار به جا مانده از این دوران زیاد دیده می‌شوند. این بازوبند مزین به حیوانی اساطیری است که از شاخ و تن بز و صورت و بال پرنده همای اساطیری تشکیل شده‌است و به صورت متقارن رو به روی هم قرار گرفته‌اند. این بازوبند متعلق به حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد است. بازوبند طلایی بز و پرنده همای هخامنشی دارای سنگ ها و نگین های گرانبها بوده است که همگی از آن کنده شده اند. این بازوبند عضوی از صدها عتیقه گنجینه آمودریا بوده است.
بازوبند طلایی بز و پرنده هما
استوانۀ کوروش بزرگ
استوانۀ کوروش بزرگ یا منشور حقوق بشر کوروش لوحی از گل پخته است که در سال ۵۳۸ پیش از میلاد به فرمان کوروش بزرگ هخامنشی پادشاه و بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی نگاشته شده‌است. نیمهٔ نخست این لوح از زبان رویدادنگاران بابلی و نیمهٔ پایانی آن سخنان و دستورهای کورش به زبان و خط میخی اکدی (بابلی نو) نوشته شده‌است. این استوانه در سال ۱۲۵۸ خورشیدی/ ۱۸۷۹ میلادی در نیایشگاه اِسَگیله (معبد مردوک، خدای بزرگ بابلی) در شهر بابل باستانی پیدا شده و در موزه بریتانیا در شهر لندن نگهداری می‌شود.این منشور یکی از بزرگترین نشانه‌های روحیهٔ بردباری در فرهنگ ایرانی است.
استوانهٔ کوروش بزرگجام نقرۀ ساسانی
جامی با کنده کاری ها و نقره کاری های شگفت انگیز که از خصوصیات دوره ساسانی است؛ این جام درمازندران کشف و در موزه بریتانیا نگه داری می شود.
سنگ نگارۀ ویرانی شوش
سنگ‌نگاره آشوربانی‌پال یکی از آثار باستانی است که به مناسبت غلبه آشوریان بر عیلامیان در سال ۶۴۷ پیش از میلاد خلق شده‌است. در این نقش برجسته، سپاهیان آشور در حال ویران کردن معبد با کلنگ دو سر و دیلم هستند و همچنین از شهر شوش زبانه‌های آتش بلند می‌شود.
سنگ‌نگاره ویرانی شوش
تعدادی هم از سربازان آشوری مشغول خارج کردن گنج‌های آن هستند. این اثر باستانی در موزه بریتیش می‌وزیوم لندن نگهداری می‌شود.البته این تمدن جزو تمدن های ایرانی محسوب نمی شد اما قسمتی از جنوب غربی ایران در دوران اوج آشور زیر سیطره آن ها بود.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
ممنون
نسل جوان باید رنسانس ایرانی را رقم بزند تا از این وضعیت نجات یابیم ...
مرسی از سایت خوبتون
موفق باشید