سينماي ايران؛ از جنگ تحميلي تا اوج گرفتن تحريمها
*موضوعات فرهنگی حوزه سینما، فیلم و صدا و سیما در هشت سال دوران دفاع مقدس چگونه بود و چه تفاوت هایی در حال حاضر در این حوزه می بیند؟ با توجه به اینکه رهبر معظم انقلاب اقتصاد مقاومتی را مطرح کرده اند و در جنگ نرم هستیم؟
در زمان دوران دفاع مقدس در واقع بسیاری از اولیت های اقتصادی و فرهنگی جامعه ما تفاوت های اساسی و چشمگیری با وضعیت کنونی جامعه ما داشت هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ فرهنگی
ما در زمینه فرهنگی در آن سالهایی که دوران دفاع مقدس به آن اطلاق می شد و در آن هشت سال به لحاض اقتصادی یک بودجه مشخص به آن تخصیص داده می شد و در زمینه سینما تئاتر و موسیقی و زمینه های دیگر فرهنگی هزینه می شد. و نوع نگاه هنرمندانی که در این زمینه فعالیت می کردند با شرایط دوران جنگ که لازمش تقویت روحیه حماسه در مردم ما بود به همان شکل در واقع ارائه می شد نوع فیلمی که ساخته می شد ، نوع موسیقی که ساخته می شد و نوع نمایشی که ارائه می شد و جشنواره هایی که در این زمینه برگزار می شد همه اینها به نوعی متناسب با همین نگاه و همین سیاست گذاری که در زمان خودش درست هم بود اتفاق می افتاد یعنی تقویت نگاه حماسه و ترقیب جوانان جامعه به حضور در جبهه های جنگ و در واقع بیان رشادت ها در قالب های مختلف اعم از سینما تئاتر موسیقی و ...
نوع نگاه هنرمندان و کسانی که در این زمینه فعالیت می کردند به همین سمت و سو هدایت می شد و به هر حال همه اینها با توجه به اینکه شرایط اقتصادی جامعه به گونه ای بود که بودجه زیادی به فعالیت های فرهنگی اختصاص داده نمی شد.
این اقتصاد مقاوتی که الان بیان می شود به یک نوعی در آن زمان هم به شکل دیگری در واقع اتفاق می افتاد. فیلم سازان ، اهالی موسیقی و تئاتر با کمترین بودجه و کمترین امکان ممکن در آن زمان در واقع آثار هنری خودشان را خلق می کردند و نکته جالب اینجاست که اغلب فیلمهای جنگی که آن زمان ساخته می شد. موسیقی هایی که در واقع اجرا می شد و نمایشهایی که روی صحنه می رفت با توجه به روحیه و نگاه خاصی که در بین هنر دوستان در آن زمان در واقع حاکم و رایج بود به مراتب بیشتر از حال حاضری که در آن قرار داریم مورد استقبال قرار می گرفت.
یعنی مبلغ فروش فیلم ها را اگر بررسی کنیم در آن سالهای دفاع مقدس بودیم به نسبت بسیار بیشتر از وضعیت کنونی سینمای جنگ در حال حاضر و دوران بعد از جنگ بود و این نشان می داد که همان روحیه حماسه، همان روحیه جنگ و رشادتی که در آن زمان بود به یک نوعی در مخاطبان فعالیت های فرهنگی و هنری هم در واقع گسترش پیدا کرده بود و استقبال بسیار گسترده تری از این قبیل فیلم ها و آثار نشان می دادند. اینکه حالا چرا در زمان فعلی ما به لحاظ اقتصادی در زمینه فرهنگی به آن شکل بازگشت سرمایه اتفاق نمی افتد نیاز به یک بحث جدا گانه ای است که در ادامه به آن می پردازیم.
اما شرایط کار فرهنگی در آن سالها به اعتقاد من به این گونه ای بود که خدمت شما عرض کردم یعنی آن روحیه و آن روحیه حماسه، هم در درون مخاطبان فرهنگی هنری وجود داشت و هم در درون کسانی که به این فعالیت های می پرداختند اغلب کسانی که در این عرصه و هنرمندانی که در این عرصه بودند خودشان هم در آن سالها در جبهه های جنگ حضور داشتند.
آن فیلم سازانی که درواقع نسل جدید سینمای بعد از انقلاب را شکل دادند و به سینمای دفاع مقدس پرداختند، قالباً کسانی بودند که تجربه حضور در جبهه های جنگ را هم داشتند. نمونه های مشخصش ابراهیم حاتمی کیا و زنده یاد رسول ملا قلی پور هست که دیدم چگونه سینمای دفاع مقدس را پایه گذاری کردند و گرچه بعضی از آنها دیگر در ادامه به موضوعات دیگر پرداختند ولی به هر حال در آن سالها این افراد بودند که زمینه ساز به وجود آمدن چیزی به نام سینمای دفاع مقدس بودند در عرصه تئاتر و موسیقی هم در آن سالها همین اتفاق می افتاد و همانطور که عرض کردن از لحاظ اقتصادی با آن که بودجه های نازلی به سینما تئاتر و بخش های دیگر فرهنگی تخصیص داده می شد اما کیفیت کارهایی که ارائه می شد و نوع استقبالی که از آنها صورت می گرفت بسیار متفاوت بود با وضعیت کنونی.
این وضعیت فرهنگی هنری کشورمان در آن سالها بود که مصداق هایی هم در این زمینه وجود داره که می شود به فیلم های دیده بان مهاجر و فیلم هایی از این دست اشاره کرد که اگر به رقم فروش آنها نگاه کنیم بعضی از آنها حتی تونستند هزنیه های اولیه تولید خودشان را هم برگردانند.
چون بعضاً در قالب فیلم های تلویزیونی و درواقع نمایش خانگی به آنها پرداخته شد و توانستند به لحاظ اقتصادی بازگشت سرمایه هم داشته باشند.
در آن سالها هم بودجه اغلب این فیلم ها بخش اعظم توسط دولت تامین می شد، اما با توجه به بازگشت سرمایه ای که اتفاق می افتاد در واقع به لحاظ اقتصادی به نوعی دخل و خرج صورت می گرفت و همان تهیه کننده دولتی با رغبت بیشتر سعی می کرد امکانات را برای هنرمندانی که در این زمینه فعالیت می کردند مهیا کنند.
*امروز در این رابطه ای که فرمودید چه موانعی پیش روی ماست ؟ آیا حوزه فرهنگی و صدا و سیما و تئائر ما در حد و اندازه های لازم رشد پیدا کرده است؟ و توان مقابله را دارد . شما چه راه کاری را پیشنهاد می کنید؟
من فکر می کنم در حال حاضر با توجه به اینکه دوران دفاع مقدس به پایان رسیده و زمان آن فرا رسیده که نوع نگاه هنرمندان و نوع نگاه فیلمسازان و زمینه های دیگر فرهنگی فعالیت می کنند و حتی در زمینه رسانه ها، در زمینه رسانه ها هم الآن همچنان به مقوله دفاع مقدس پرداخته می شود که درست هم هست یعنی بعد از پایان دوران دفاع مقدس زمان آن فرا می رسد که جدای از آن بحث تکیه بر حماسه آفرینی ها و اتفاقاتی که در ان سالها اتفاق افتاده است یک مقدار نگاه واقع گرایانه تری هم به مقولاتی که در آن سالها اتفاق افتاده ، مخصوصاً در عرصه سینما که مخاطبان بیشتری هم دارد با این تغییر نگاه اتفاق بیافتد ما یک دوره فطرت داریم که به دوره دفاع مقدس می پردازد، به ویژه در عرصه سینما که واقعاً می شود عنوان دوران افول را برای آن در نظر گرفت.
این به آن دلیل بود که در واقع کسانی که در این عرصه فعالیت می کردند نتوانستند مانند زمان دفاع مقدس با مردم ارتباط برقرار کنند. یعنی این هم در عرصه فیلمنامه نویسی و هم در عرصه نمایشنامه نویسی کاملاً پیدا بود. با اینکه دوره های متعدد جشنواره تئاتر دفاع مقدس و موسیقی و فیلم دفاع مقدس در این سالها برگزار شد اما هیچ کدام از آنها نتوانستند جریان سازی کنند، با اینکه که امکانات دولتی بیشتری هم ، البته در یک مقطعی، قرار می گرفت، اما به نظر می رسد که بعد از پایان دوران دفاع مقدس و پایان دورانی که فعالان عرصه فرهنگ و هنر در آن فعالیت می کردند و هدف اصلی آنها این بود که روحیه حماسه را در مردم زنده نگه دارند به نظر می رسد که بعد از دوران جنگ این در واقع شرایط به گونه ای دیگر پیش می رود و بیشتر این دوستانی که در این زمینه فعالیت می کردند به مقولات دیگری می پردازند. همین اتفاقی که افتاد باعث شد ارتباط مخاطب با این مقولات ضعیف تر بشود . کسانی که در این زمینه فعالیت می کردند آشنای چندانی با وضعیت دوران دفاع مقدس نداشتند. حتی فیلمسازانی که پایه گزار این سینما بودن به دلیل مشکلاتی که با ان مواجه بودند به لحاظ مادی در مقطعی ، ترجیح دادند به موضوعات دیگری بپردازند و همین دلیل هم کم کم متولیانی که در عرصه فرهنگ و هنر فعالیت می کردند و متولیان دولتی که فعالیت می کردند کم کم هزینه ها و بودجه هایی هم که در نظر می گرفتند ، امکانات لجستیکی که در اختیار هنرمندان قرار می دادند اینها را هم کاهش دادند و متاسفانه شرایطی به وجود آمد که دیگر در فهرست نمایش هایی که اجرا می شد ما کمتر در مورد دفاع مقدس فیلم ارزشی می دیدیم.
و همه اینها بر می گشت به اینکه تمامی کسانی که در این عرصه فعالیت می کردند اعم از هنرمند و اعم از دولتمرد و اعم از همه کسانی که در این عرصه نقش داشتند ارتباطشان با مخاطب ضعیف و ضعیف تر شد . یعنی این اتفاق به گونه ای پیش رفت که من خاطرم هست کم فروش ترین فیلم هایی که اکران می شدند موضوعات دفاع مقدسی داشتند و این خوب واقعاً مایه تأسف در این سالها و به همین دلیل هم اغلب فعالانی که در این زمینه حضور چشمگیری داشتند سعی کردن به موضوعات دیگری بپردازند.
در سالهای اخیر یک نگاه تازه ای دارد اتفاق می افتد، مخصوصاً امسال که در عرصه سینمای دفاع مقدس ما بعد از سالها شاهد برگزاری جشنواره فیلم دفاع مقدس هستیم که حدود 12 فیلم در بخش مسابقه ای ما شرکت دارند که کیفیت همه این فیلم ها مورد تایید من نیست اما در بین آنها چند فیلم دیده می شود که نشان میدهد که سازندگان آنها شرایط دوران بعد از دفاع مقدس را درک کردند و سعی کردند به جذابیت هایی که برای مخاطب وجود دارد نگاه درستی داشته باشند و بنحوی مخاطبان را به این عرصه برگردانند.
پیشنهادی که من دارم در این عرصه و در شرایط کنونی و همانطور که گفتید اقتصاد مقاومتی داریم و می خواهیم آن را تبیین کنیم در این عرصه این است که کسانی که تامین بودجه می کنند برای این عرصه ها ، عرصه دفاع مقدس چه در عرصه سینما و چه در دیگر عرصه ها، تاکید من بر سینمابه خاطر مخاطبان بیشترش است. این هزینه ها باید شکلش شکل هدفمندی باشد. وقتی فیلمنامه ای ارائه می شود وقتی که فیلمسازی به قصد فیلم ساختن به عرصه دفاع مقدس قدم پیش می گذارد ما باید از آن حمایت کنیم. و این حمایت به هر قیمتی نباید اتفاق بیافتد.
آن گروهی که تصمیم می گیرند فیلمی ساخته بشود و بودجه ای به آن اختصاص داده بشود با همه مشکلات اقتصادی که در این زمینه ما با آن روبرو هستیم نگاتیو، پوزتیو و بسیاری از چیزهای دیگری مانند دوربین فیلم برداری که اجاره آن، هزینه های هنگفتی می طلبد و تامین امکانات لجستیکی برای سینما، ان هم هزینه های زیادی را به خودش اختصاص می دهد. همه اینها باید به شکل هدفمندی صورت بگیرد .
هر چه زمان بگذرد به این مسئله باید بشتر مورد توجه واقع شود. اگر این اتفاق افتاد و اگر سینمای دفاع مقدس نمایش دفاع مقدس و موسیقی که در این عرصه به آن پرداخته می شود و با همه جشنواره هایی که در مورد آنها برگزار می شود گر همه اینها شکل هدفمندی پیدا کنند و بتوانند در وحله اول با مخاطبان بیشتری ارتباط برقرار کنند. همان اتفاقی که در سالهای دفاع مقدس افتاد مجدداً رخ می دهد. یعنی ما می توانیم که روی استقبال مخاطبان از سینمای دفاع مقدس حساب کنیم و در واقع این امید را داشته باشیم که بخشی از هزینه ها و بخشی از منابع مالی که برای این فیلم ها یا نمایش ها اختصاص داشته شده توسط بلیط فروشی برای این آثار برگردد. وقتی این اتفاق ، این اقتصادی که در عرصه دفاع مقدس هست، نمایش دفاع مقدس وجود دارد این شکل منطقی تری به خود می گیرد و همانطور که گفتم بحث ارتباط با مخاطب یک مقوله است و بحث کسانی که تصمیم گیری می کنند برای تامین امکانات برای فعالیت های فرهنگی هنری در این عرصه مقوله ی دیگری است که این دو تا در کنار همدیگر آن وسایل اقتصادی، درواقع موجود در حال حاضر را هم شکل مناسبی به آن می دهد و همانطور که گفتم با توجه به مشکلات اقتصادی موجود این انتظار نمی رود که امکانات تخصیص داده شده به فعالیت های فرهنگی هنری در عرصه دفاع مقدس به شکل غیر هدفمند اختصاص پیدا کند و همانطور که دیدیم در سالهای اخیر فیلم هایی با هزینه های میلیاری در عرصه دفاع مقدس ساخته شده است ولی متاسفانه بازگشت سرمایه ای که در این زمینه اتفاق افتاده قابل توجه نیست و همین باعث دلسردی هم سرمایه گذار و هم هنرمندی که در این عرصه فعالیت داشته اند شده و همه اینها تاثیر گذاشته بر سطح سلیقه مخاطبان ما و آنها را در مقاطعی دور کرده از موضع دفاع مقدس.
*با توجه به تحریم ها و جنگ، جنگ گسترده سینما و تئائر و رسانه های بیگانه به خصوص آمریکا برای رسوخ اندیشه و اشائه فرهنگ خودشان در ایران و ایجاد ترس و وحشت در کشور ما ، مثلا حمله آمریکا به ایران و حمله اسرائیل به ایران و اگر تحریم نفتی بشویم ما ورشکست می شیم و ... فیلم های زیادی ساخته می شود برای تخریب کشورمان. الان ما در کجای کار هستیم ، آیا برای مقابله با اینها هزینه ای صورت گرفته ، فکری شده، آیا این بخش را اگر فعال کنند در تقابل با آنها می تواند موثر واقع بشود؟
حالا بحث ارزش گزاری این فیلم های که مطر ح شده اند الان اصلاً در میان نیست.
همانطور که گفتید ما می خواهیم بدانیم با کاری که آنها می کنند مقابله کنیم. این آشنایی که مردم دنیا با سینما دارند می تواند چیزی باشد که ما روی آن حساب کنیم.
یعنی اتفاق اولیه ای باشد که بتواند ما را دلگرم کند. اما این به تنهایی کافی نیست و اگر ما بخواهیم به عنوان مثال در عرصه دفاع مقدس فیلمی بسازیم که مورد توجه مردم دنیا قرار بگیرد و بنحوی بتواند آن شرایط ویژه حاکم بر دفاع مقدس ما را که کاملاً متفاوت بود با شرایطی بود که در بقیه جنگ ها حاکم بود. و اینها نیازمند یک تحلیل و پزوهش بسیار گسترده است و من فکر می کنم که در این زمینه باید نگاه کنیم در کشور ما کسانی که فیلم ساختند و فعالیت کردند تا الان کدامشان این صلاحیت ها را دارند که بیایند آن اتفاقات روی داده در دفاع مقدس ما را با استفاده از امکانات لجستیکی مناسبی که در اختیارشان قرار می گیرد بنحوی بیان کنند که این فیلم ها بتواند در وحله اول در جشنواره های خارجی که دارد برگزار می شود خودش را مطرح کند و فراتر از آن برود به قالب اکران بین المللی قار گیرد. تلاشهایی در این زمینه صورت گرفته در سالهای اخیر که بعضاً هم هیچکدام از آنها هم نتوانسته موفق باشد . اگر خاطرتان باشد فیلم به نام دوئل ساخته شد که روی پخش بین الملی آن هم خیلی مانور داده شد ولی متاسفانه مخاطبان محدودی در مناطق مختلف دنیا پیدا کرد. البته در اینجا مقصر فیلم ساز ما نیست. به هر حال با توجه به تفاوت هایی که دفاع مقدس ما با جنگ های دیگر در دنیا داشته است اینکه اینها به شکلی جذاب برای مردم دنیا که کلاً با این مقوله آشنا نیستند ارائه شود حساسیت هایی را می طلبد که باید به آنها توجه شود. کار بسیار مهم و حساس است و تا آلان نتوانستیم در این زمینه موفق باشیم و به نظر من نا امید نباید باشیم در این عرصه. در کنار دفاع مقدس موضوعات دیگر فرهنگی هم در کشورمان اتفاق می افتد. و به نظر من چیزی که در عرصه بین المللی داشته باشد باید تاثیری باشد از موضوع دفاع مقدس و دیگر مقوله های فرهنگی موجود در کشور ما.
من فکر نمی کنم که فیلمی که صرفاً به موضوع دفاع مقدس بپردازد بتواند یک بخش بین المللی مناسبی در این دنیای فعلی ما داشته باشد.
اگر با مقولات دیگر فرهنگی تلفیق بشود و آن موضوع دفاع مقدس بشود بستر اصلی و در کنارش مقولات دیگر فرهنگی که در کشور ما هم کم نیست. آنها به نوعی پرداخت بشود ، به زندگی اجتماعی مردم کشور ما هم پرداخته بشود. همانطور که در بعضی از فیلم های دیگر موفق ما در عرصه های بین المللی پرداخته شده اگر تلفیقی از اینها صورت بگیرد در وحله اول و در وحله بعدی مسئولین ما و کسانی که تامین بودجه می کنند در این زمینه بودجه کافی را در اختیار فیلمسازان و فعالین در این عرصه قرار بدهند و کارشان در حد استاندارهای جهانی هم باشد فکر می کنم در طی چند سال آینده بتوانیم یک مجموعه فیلم داشته باشم که حالا نه به اندازه فیلم هایی که در هالیوود در حال ساخته شدن هستند، فروش داشته باشد اما در یک حد معقولی بتواند در بسیاری از کشورهای جهان و حتی در کشورهای اروپایی بتواند روی پرده برود و عموم مردم را به سالنهای سینما بکشاند.
تاکیدی که من بر روی جشنواره ها داشتم صرفاً بخشی از ماجرا است. اگر ما بخواهیم فقط به جشنواره هایی تکیه کنیم به نتیجه ای نمی رسیم و باید به شکل اکران عمومی فکر کنیم و اگر این اتفاق افتاد ما می توانیم بگوییم توانستیم مقابله بکنیم با این افتاقی که افتاده ما در دنیای زندگی می کنیم که فضای سایبری دارد قلبه می کند بر همه فضاهایی دیگری که الان موجود هست. بحث تهاجم فرهنگی از طریق تولید فیلم یک بخش از ماجرا است در بخش رسانه ای و سایبری ما با مشکلات بیشتری مواجه هستیم. در عین حال می توانیم موفق تر باشیم در مقایسه با سینما، نمایش یا چیزهایی از این دست. به دلیل اینکه آنها بسیار هزینه بر هستند و بازاریابی بین المللی در این زمینه بسیار دشوار است. اما در عرصه سایبری در حال حاضر ما توانستیم حتی توفیقی هم داشته باشیم .
به نظرم در هر دو عرصه می توانیم فعالیت کنیم و اگر بخواهیم تکیه ما روی مقوله فرهنگ و هنر و سینما باشد راه حل آن همینی چیزی است که گفتم.
یعنی باید بودجه ای که می خواهد در این زمینه هزینه بشود باید در اختیار کسانی قرار گیرد که صلاحیت پرداختن به این موضوع را داشته باشند. و بتوانند به لحاظ استانداردهای جهانی کارهاشان در حدی باشد که هزینه ای که برای تولید فیلم می شود به عنوان مثال این هزینه یک شکل استاندار داشته باشد. اگر این شکل استاندارد را هم نداشته باشد هر چقدر هم به لحاظ مضمونی ما ...
طبیعتاً در عرصه های جهانی مورد توجه نخواهد گرفت به دلیل اینکه سینمای دنیا، سینمایی است که الان مخاطبان جهانی دارد به لحاظ کیفیت های فنی و استانداردهای تکنیکی به حدی رسیده است که در واقع مقابله با آن کار ساده ای نیست.
ما اگر مضمون و مسائل تکنیکی را اگر در کنار هم قرار بدهیم می توانیم به توفیق برسیم.
*و سخن پایانی
این نگرانی که در باب تهاجم فرهنگی وجود دارد و در مورد ان صحبت می شود نگرانی مقدسی است که اگر برای آن هزینه نشود و اگر صرفا در حد حرف بخواهیم به آن بپردازیم طبیعتاً به نتیجه چندانی نخواهد رسید. و اگر بخواهیم هزینه کنیم و در کنارش افرادی را به کار بگیریم که به لحاظ قابلیت های فنی و تکنیکی و زیبا شناختی در حد قابل قبولی نباشند باز هم نتیجه ای که باید به ان برسیم نخواهیم رسید و اگر بخواهیم در این زمینه به نتیجه ای برسیم هم باید هزینه کنیم و هم باید در عرصه نیروی انسانی با شناخت جلو بریم . اگر این شناخت و هزینه در کنار هم اتفاق افتاد می توانیم در سالهای آینده امیدوار باشدیم در شرایطی که آلان در آن قرار گرفتیم بیرون بیاییم. اما اگر عکس این موضوع اتفاق بیافتد ما صرفاً هزینه می کنیم و حتی بعضی وقت ها برد داخلی هم کارمان ندارد و نه تنها در عرصه های جهانی نمی توانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم در همین عرصه های داخلی هم آثار هنری که ارائه می کنیم مخاطب خودش را نخواهد داشت.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
اين که ديگه برسي نداره از صدتا فيلم بي محتوا و مسخره يکي دو تا خوب از کار در مي ياد اين بررسي هارو بايد در هاليوود کرد که از سينماشون استفاده ابزاري مي کنن نه از ما که شده ابزار اون کشور ها ... 
