جیب خالی، حجم تمام: آیا «فیلمنت» از اعتماد کاربران سوءاستفاده می‌کند؟

گروه فرهنگی: مدل کسب‌وکار پلتفرم‌های نمایش خانگی (VOD) در ایران در حال یک دگردیسی قابل توجه است. گذار از مدل سنتی فروش اشتراک ماهانه به سمت الگوی نوین «پرداخت به ازای تماشا» (Pay-per-view) که از طریق محاسبه ترافیک اینترنت مصرفی کاربران با نرخ تمام‌بها صورت می‌گیرد، در ابتدا به عنوان یک گام مثبت و در جهت منافع مصرف‌کننده تلقی شد. این رویکرد که با همکاری اپراتورهای تلفن همراه، به‌ویژه ایرانسل، پیاده‌سازی شده، به کاربران این امکان را می‌دهد که تنها هزینه محتوایی را که واقعاً تماشا می‌کنند، بپردازند. اما گزارش‌های اخیر کاربران و بررسی‌های فنی نشان می‌دهد که یکی از بازیگران این عرصه، پلتفرم «فیلمنت»، ممکن است در حال بهره‌برداری غیرمنصفانه از این مدل جدید باشد؛ اقدامی که نه تنها هزینه‌ای دوچندان بر دوش کاربران تحمیل می‌کند، بلکه اعتماد به کل این اکوسیستم نوپا را نیز خدشه‌دار می‌سازد.

به گزارش بولتن نیوزایده اصلی در مدل درآمدی جدید، شفافیت و انصاف بود. کاربر دیگر مجبور نبود برای اشتراک یک ماهه پلتفرمی هزینه کند که شاید تنها یک یا دو سریال از آن را دنبال می‌کرد. در مدل جدید، هزینه تماشا یا دانلود هر برنامه، معادل حجم اینترنت مصرفی آن با تعرفه عادی و بدون بسته‌های تخفیفی محاسبه می‌شود. این درآمد میان اپراتور و پلتفرم ارائه‌دهنده محتوا تقسیم می‌شود. این روش با استقبال اولیه خوبی مواجه شد، چرا که به نظر می‌رسید عدالت را برای مصرف‌کنندگان کم‌مصرف برقرار می‌کند.

اما این الگو، یک نقطه ضعف بزرگ دارد: عدم شفافیت در میزان حجم مصرفی. کاربر عادی ابزار دقیقی برای سنجش اینکه آیا کیفیت نمایشی «HD» در یک پلتفرم معادل همان کیفیت در پلتفرم دیگر است یا خیر، در اختیار ندارد. او تنها به برچسب‌های کیفیتی (مانند 480p, 720p HD, 1080p FHD) اعتماد می‌کند و انتظار دارد که حجم مصرفی برای یک استاندارد مشخص، در همه پلتفرم‌ها تقریباً یکسان باشد. این دقیقاً همان نقطه‌ای است که به نظر می‌رسد «فیلمنت» راه خود را از دیگران جدا کرده است.

بر اساس بررسی‌های متعدد کاربران و تحلیل‌های فنی صورت‌گرفته، حجم دیتای مصرفی برای تماشا یا دانلود یک محتوای مشخص (مثلاً یک قسمت ۵۰ دقیقه‌ای از یک سریال) در پلتفرم فیلمنت، در تمامی کیفیت‌های ارائه‌شده، به طور میانگین نزدیک به دو برابر حجم مصرفی در سایر پلتفرم‌های رقیب مانند فیلیمو و نماوا است.

برای مثال، در حالی که تماشای یک قسمت سریال با کیفیت HD در پلتفرم‌های دیگر ممکن است حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ مگابایت از حجم اینترنت کاربر را مصرف کند، همین برنامه در فیلمنت به راحتی مرز ۸۰۰ تا ۹۰۰ مگابایت را رد می‌کند. این تفاوت فاحش به این معناست که یک کاربر خانگی برای دیدن یک سریال در فیلمنت، عملاً همان هزینه‌ای را می‌پردازد که با آن می‌توانست یک فیلم سینمایی بلند دو ساعته را در پلتفرم دیگری تماشا کند.

این مسئله زمانی بغرنج‌تر می‌شود که به یاد بیاوریم فیلمنت در خلال پخش برنامه‌های خود، حداقل دو نوبت اقدام به پخش تبلیغات می‌کند. این یعنی کاربر نه تنها هزینه بیشتری برای حجم اینترنت پرداخت می‌کند، بلکه مجبور به تماشای تبلیغاتی است که قاعدتاً باید به کاهش هزینه‌های پلتفرم و در نتیجه، کاربر نهایی منجر شود. این ترکیب "هزینه بیشتر و تبلیغات اجباری" احساسی جز سوءاستفاده و تضییع حقوق را به مخاطب منتقل نمی‌کند.

این مصرف داده غیرعادی می‌تواند دلایل فنی مختلفی داشته باشد که هر یک به نوبه خود جای سؤال دارد:

۱. فشرده‌سازی ناکارآمد: ممکن است فیلمنت از کدک‌ها (Codec) یا الگوریتم‌های فشرده‌سازی قدیمی‌تر و کم‌بازده‌تری نسبت به رقبای خود استفاده کند. در دنیای استریمینگ امروز، استفاده از کدک‌های مدرنی مانند H.265 (HEVC) یا AV1 می‌تواند با حفظ کیفیت تصویر، حجم فایل را تا ۵۰ درصد نسبت به کدک‌های قدیمی‌تر مانند H.264 کاهش دهد. آیا فیلمنت به دلایل فنی یا صرفه‌جویی در هزینه‌های پردازشی سرور، از بهینه‌سازی محتوای خود سر باز می‌زند؟

۲. بیت‌ریت (Bitrate) بالاتر برای کیفیتی یکسان: این احتمال وجود دارد که بیت‌ریت تعریف‌شده برای هر سطح کیفی در فیلمنت (مثلاً 720p) بسیار بالاتر از استاندارد معمول در سایر پلتفرم‌ها باشد، بدون آنکه این افزایش بیت‌ریت لزوماً به بهبود چشمگیر کیفیت بصری منجر شود. این امر عملاً به معنای هدررفت حجم اینترنت کاربر است.

۳. استراتژی درآمدی: بدبینانه‌ترین سناریو این است که این اقدام، یک استراتژی عامدانه برای افزایش درآمد حاصل از مصرف دیتا باشد. از آنجا که درآمد پلتفرم مستقیماً به حجم مصرفی کاربر گره خورده است، دو برابر کردن حجم به معنای دو برابر شدن درآمد از هر کاربر است. اگر این فرضیه درست باشد، با یک مصداق بارز عدم رعایت حقوق مصرف‌کننده و نقض اصول رقابت سالم مواجه هستیم.

در شرایطی که بازار نمایش خانگی به بلوغ و رقابت‌پذیری نزدیک می‌شود، شفافیت و احترام به حقوق کاربر، کلید بقا و موفقیت بلندمدت است. پلتفرم فیلمنت به عنوان یکی از مدعیان اصلی این حوزه، وظیفه دارد به ابهامات موجود پاسخ دهد. مسئولین این پلتفرم باید به طور واضح برای کاربران خود توضیح دهند:

چرا حجم مصرفی محتوای این پلتفرم به شکل معناداری بالاتر از سایر سرویس‌هاست؟

از چه فناوری‌ها و استانداردهای فشرده‌سازی برای ارائه کیفیت‌های مختلف استفاده می‌شود؟

منطق اقتصادی پشت دریافت هزینه بیشتر از طریق حجم 

سکوت در برابر این پرسش‌ها، تنها گمانه‌زنی‌ها مبنی بر سوءاستفاده از اعتماد کاربران را تقویت می‌کند و می‌تواند به یک بحران اعتبار برای این پلتفرم تبدیل شود. در نهایت، این نهادهای نظارتی مانند ساترا و سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان هستند که باید با ورود به این موضوع، از شکل‌گیری رویه‌های ضدرقابتی و تضییع حقوق شهروندان در این بازار روبه‌رشد جلوگیری کنند. کاربران حق دارند بدانند پولی که برای تماشای فیلم و سریال می‌پردازند، صرفاً هزینه محتواست یا بهای ناکارآمدی فنی و استراتژی‌های درآمدی غیرشفاف یک پلتفرم.