نیازمند تدوین سند ملی رسانه‌ای در دوران جنگ هستیم

به گزارش بولتن نیوز مریم سلیمی مدرس دانشگاه با بیان اینکه در همین راستا نیاز به تدوین دستورالعملی مشخص و علمی برای عملکرد رسانه های ملی و فعالان آنها است گفت: کشورهای مختلف بسته به نظام‌های سیاسی و فرهنگی خود، دستورالعمل‌هایی برای عملکرد رسانه‌ها (اعم از تلویزیون، رادیو، خبرگزاری‌ها) در زمان بحران دارند، ما نیز نیازمند نسخه‌ای بومی‌شده هستیم که با تکیه بر تجربیات داخلی از جنگ‌های پیشین، تجربیات جهانی و استانداردهای بین‌المللی طراحی شود.

وی افزود: شناخت دقیق از شرایط اجتماعی، روان‌شناختی، ارتباطی، فرهنگی و جامعه‌شناختی مردم ایران، بخش حیاتی تدوین چنین دستورالعملی است.

ضرورت تدوین استانداردهایی برای مجریان رسانه ملی

سلیمی با اشاره به تلاش مجریان و کارکنان رسانه ملی حتی در هنگام حمله به ساختمان شیشه ای صداوسیما گفت: در جریان حمله مذکور، این سازمان به نوعی وضعیت «بحران در بحران» یا «فوق بحرانی» را تجربه کرد و در این شرایط نیز به فعالیت ادامه داد که خود، حکایت از توان تاب آوری آن در بحران دارد.

این مدرس دانشگاه در نگاهی کلان‌تر به عملکرد مجریان و فعالان حوزه اجرا در جنگ ۱۲ روزه گفت: این تجربه نشان داد که به استانداردهای حرفه ای در حوزه اجرا در رسانه ملی در زمان بحرانها به ویژه جنگ نیاز است.

وی اضافه کرد: همچنین به شاخصها و معیارهایی برای انتخاب مجریان در زمان بحران احتیاج است که از این جمله داشتن تجربه، تخصص، تعهد، تسلط، شجاعت و شهامت و توانایی مدیریت فضای بحرانی هستند.

سلیمی ادامه داد: در زمان بحران، همچنین می‌توان از وجود مجریان باسابقه‌ یا مجریان استانی توانمند و مسلط بهره گرفت که آمادگی روانی و فنی لازم برای پوشش رسانه‌ای بحران‌ها را دارند.

مجری، صدای آرامش در دل بحران

وی با تأکید بر نقش حیاتی مجریان در ایجاد آرامش روانی در جامعه، انتقال صحیح اطلاعات و شکل‌دهی به افکار عمومی اظهار داشت: در شرایط بحرانی، هر رفتار، جمله، لحن و سکوت مجری تأثیر مستقیم بر جامعه دارد.

سلیمی گفت: مجریان رسانه ملی باید با رعایت اصل صداقت، واقعیتها را طوری بیان کنند که موجب اضطراب در مخاطبان نشود. حفظ تعادل میان منطق و احساس، لحن کنترل‌شده، زبان انسانی و همدلانه، استفاده از واژگان دقیق و پرهیز از اغراق و تحریک‌گری از دیگر اصول لازم هستند.

او ادامه داد: مجری باید هم‌زمان با اعلام تهدیدها، راهکارهای ایمنی و نکات اطمینان‌بخش ارائه دهد.

این مدرس دانشگاه تأکید کرد: آنچه می تواند یک اجرای تخصصی و حرفه ای را عاری از هرگونه تبعات احتمالی رقم بزند، اظهار نظر در حیطه تخصصی و وظایف و نیز با رعایت چارچوبها و خط قرمزها و ملاحظات قانونی و حقوقی، عرفی، سیاستها، مقتضیات و شرایط حاکم بر جامعه و… باشد.

وی خاطر نشان کرد که از الزامات اجرا در زمان جنگ، پرهیز از قضاوت و تقابل افراطی، داشتن استنادات حرفه ای و مسئولانه در ارتباط با آمار و اخبار با منابع معتبر و شفاف و پرهیز از هرگونه ارجاع احتمالی به محتواهای جعلی، نادرست، گمراه کننده و یا اغراق آمیز و نیز توجه به مخاطبان متنوع با تنوعی از افکار و عقاید هستند.

سلیمی یادآور شد: مجریان محترم بهتر است بر پایه ادبیات رسمی و ذکر کلمات سنجیده، دقیق و حساب شده به بیان سخن بپردازند، به ویژه آنکه در حال حاضر، فعالیتهای رسانه ای مورد رصد جهانی است.

این مدرس سواد رسانه ای تأکید کرد: همچنین نیاز است مجریان از پیش برای دوران بحرانهای مختلف از جمله جنگ، تربیت و آماده شوند و از قبل آموزشهای بسیاری را دیده باشند مانند دوره‌های اضطراب‌زدایی رسانه‌ای، مدیریت موقعیت‌های بحران زنده و… . براین اساس، در برنامه‌های حساس جنگی یا در برنامه های زنده دوره جنگ از وجود مجریانی مجرب و آموزش دیده استفاده شود.

نیاز به چک‌لیست‌های حرفه‌ای برای مجریان در زمان جنگ

سلیمی با اشاره به اینکه در شرایط جنگی مجریان به چک‌لیستهایی در طول اجرا نیاز خواهند داشت گفت: این چک‌لیست می‌تواند شامل پرسش‌های مختلفی باشند که شاید بتوان از این نمونه ها یاد کرد: آیا منبع خبر رسمی و قابل‌اعتماد است؟ آیا لحن من آرام، کنترل‌شده و غیرهیجانی است؟ آیا از کلمات هراس افکن یا تحریک‌آمیز پرهیز کرده‌ام؟ آیا به احساسات مردم توجه داشته‌ام؟ آیا واژگانم دقیق، بدون اغراق و بی‌طرفانه بوده‌اند؟ آیا پیام اطمینان‌بخش، امیدبخش و آرامش‌آفرین منتقل کرده‌ام؟ آیا هنگام عدم قطعیت، از عبارات صحیح استفاده کرده‌ام؟ آیا به حقوق و عقاید مخاطبان با سلیقه‌ها و عقاید مختلف احترام گذاشته‌ام؟

وی اضافه کرد: البته این چک لیست باید مبتنی بر تحقیقات و با نگاه به استانداردهای بین المللی تدوین و اجرا شوند و می توانند در موقعیتهای مناسبی در محیط اتاق خبر و…، برای یادآوریهای احتمالی نصب شوند.

سلیمی عنوان کرد: استانداردهایی نیز برای فعالان رسانه ای در میدان جنگ و نیز در محیط های پرخطر تعیین شوند و نحوه پوشش رسانه ای در شرایط خاص به آنها آموزش داده شود، همچون اول ایمنی بعد پوشش خبر و ارائه گزارش.

وی افزود: همچنین استانداردهایی نیز از هم اکنون برای نسل بعدی مجریان و خبرنگاران و گزارشگران همچون رباتهای انسان نمای در جایگاه اجرا و نیز در میدان نبرد تعیین شوند.

ارتقای استاندارهای رسانه‌ای

این فعال رسانه ای یادآور شد: پوشش رسانه ای اخبار توسط فعالان رسانه ای در میدان حوادث، باید با پایبندی به واقعیت و رعایت اصول اخلاقی، انسانی و حرفه ای صورت گیرد.

وی افزود: آنچه مخابره می شود را جهان رصد می کند و بسیاری از آنها راستی آزمایی می شوند. سرعت، دقت و صحت سه رکنی هستند که باید مدنظر قرار گیرند. کسانی که تریبونهای رسانه ای بیشتر و سرعت عمل بالایی در روایت آنهم به شکلی جذاب و اثرگذار دارند، دست برتری در روایت اول را می توانند داشته باشند.

سلیمی گفت: باید بدانیم واقعیتهای جنگ را چگونه و از چه مسیرهایی به جامعه و جهان منتقل کنیم تا بتوانیم به مقابله با جنگ رسانه ای و جنگ روایتهای موجود بپردازیم. در این میان، تلاش برای به دست آوردن مرجعیت رسانه ای بسیار حائز اهمیت است.

وی پیشنهاد کرد: مجریان و فعالان رسانه ای در میدان حوادث در رسانه ها به ویژه رسانه ملی عملکرد خود در جنگ ۱۲ روزه را مرور کرده و به خود امتیاز دهند تا بتوانند در دوران آتش‌بس و آینده عملکرد بهتری داشته باشند.

سلیمی از ناظران بر فعالیت صدا و سیما خواست عملکرد شبکه های مختلف و نیز فعالان حوزه اجرا را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند. این ارزیابی ها نیز نیازمند لیست دقیق و از پیش اعلام شده ای از شاخصها و استانداردها برای بررسی عملکردها هستند.

ایجاد «آزمایشگاه رسانه بحران» در صدا و سیما

این مدرس دانشگاه از صدا و سیما خواست مجریانی را از همین حالا برای شرایط بحران و جنگ تربیت کند و به سرعت به برگزاری دوره هایی ویژه آنها اقدام کند و به آنها مباحثی همچون اصول روانشناسی رسانه در شرایط بحرانی، چارچوب حقوقی و امنیتی در انتشار اخبار جنگی، شناخت ساختارهای نظامی (اصطلاحات، سطوح، مناطق درگیری) ، سواد رسانه ای و خبری و تشخیص محتواهای جعلی، مهارتهای اجرایی همچون کنترل لحن، بیان و زبان بدن در لحظات اضطراری، تمرین اجرای زنده در سناریوهای جنگی ساختگی، شیوه مدیریت اخبار ناگهانی یا شوکه‌کننده، تمرین با مانیتور گرافیک و نقشه‌های جنگی و.. آموزش داده شود.

سلیمی در کنار آموزش‌های تخصصی پیشنهاد کرد تا واحدی با عنوان «آزمایشگاه رسانه بحران» در ساختار صدا و سیما ایجاد شود که بتواند سناریوهای ساختگی از جنگ و بحران را شبیه‌سازی کرده، مجریان و تهیه‌کنندگان را در آن آموزش دهد و برای مواجهه با موقعیت‌های واقعی آماده سازد. این واحد می‌تواند به صورت دائم فعالیت کند و مأموریت آن آماده‌سازی رسانه ملی برای پاسخگویی سریع و حرفه‌ای در زمان‌های فوق‌العاده باشد.

آموزش ۷ اصل رسانه‌ای برای مسئولان و مدیران و فعالان رسانه

سلیمی گفت: ۷ اصل رسانه ای سکوت مؤثر، مهارت «نه» گفتن، هوش هیجانی، مدیریت زمان، مثبت‌اندیشی، استراحت و شنیدن فعال، اصولی حیاتی هستند که در دانشگاه مریلند آمریکا به مدیران رسانه و فعالان رسانه ای آموزش داده می‌شود و باید در ایران نیز مورد توجه جدی قرار گیرند.

وی افزود: سیاستمداران، دیپلماتها، نظامیان و مسئولان باید بسیاری از اصول رسانه ای را بدانند. آنها با روشهای مصاحبه با رسانه ها، هنر گفت وگو، زبان بدن و… آشنا باشند. آنها باید بدانند کی و کجا چه بگویند و چگونه بگویند و چرا باید بگویند یا نگویند.

سلیمی گفت: همه کسانی که در ایام جنگ در عرصه رسانه ای کشور ظاهر شدند، خود ارزیابی داشته باشند. مدیری که به طور مثال از گران شدن فلان کالا پس از شروع جنگ از تریبون رسانه آن هم در ایام جنگ سخن می گوید باید درک موقعیت از زمان و مکان و شرایط و… داشته باشد. این وظیفه رسانه و روابط عمومی است که به این مدیران آموزشها و تذکرهای لازم بدهند.

تلاش حداکثری برای حفظ همبستگی

این مدرس دانشگاه همچنین خواستار رعایت اصول یاد شده در خصوص فعالان حوزه اجرا، توسط کارشناسان، تحلیلگران، میهمانان دعوت شده در برنامه ها و… شد و گفت: برآیند سخنان، واکنشها، اظهارنظرها و… افراد و اشخاص و نیز محتواهای تولید و منتشر شده توسط رسانه ها و رسانه ملی، نباید به همبستگی و وحدت ملی، حس وطن دوستی، امیدآفرینی و… به ویژه در شرایط جنگ لطمه بزند.

وی همچنین بر لزوم فعالیت شبکه های تخصصی در ایام جنگ تأکید کرد تا به تنوع نیازها در این ایام در کنار بحث خبر، اطلاع رسانی و… پاسخ دهند. شبکه های مرتبط با سلامت و خانواده در این ایام نیاز است تا به ایمنی، بهداشت، سلامت و سلامت روان مخاطبان خود کمک کنند.

لزوم بررسی عملکرد رسانه‌های فارسی زبان خارج از ایران

این دکترای علوم ارتباطات گفت: عملکرد رسانه های فارسی زبان خارج از ایران به دقت بررسی و ارزیابی شوند که این شامل عملکرد مجریان آنها، نحوه روایت، ابزارها و روشها و تکنیکهای مورد استفاده برای اثرگذاری بیشتر بر مخاطبان، پوشش بیست و چهارساعته اخبار جنگ و… می شود.

وی یادآور شد: نگاهی به سرعت پوشش رسانه ای رسانه های فارسی زبان خارج از کشور و آمادگی آنها مبتنی بر یک برنامه ریزی هدفمند و سرعت عمل رسانه های داخلی از نخستین لحظات پوشش اخبار جنگ و چگونگی پوشش آن، نکات بسیاری را عیان خواهد کرد.

این مدرس با بیان اینکه عملکرد رسانه های کشورهای مختلف و دولتمردان آنها به خصوص طراحان و آغازگران جنگ نیازمند بررسی و تحلیل است گفت: نتایج این بررسیها با دادن افق دید بیشتر و وسیع‌تر از تحولات و جنگ رسانه ای حاضر، می تواند یاری گر عملکرد بهتر رسانه های داخلی باشد.

سلیمی اضافه کرد: بررسیهای مذکور باید در خصوص عملکرد رسانه های برون مرزی ایران نیز صورت گیرد و نقش و جایگاه آنها و نیز اثربخشی و اثرگذاری محتواهایشان ارزیابی شود.

رسانه ملی نیازمند دستورالعملی مدون برای دوران جنگ

سلیمی یادآور شد: رسانه ملی باید دستورالعملی برای دوران جنگ و بحران داشته باشد تا نحوه اطلاع رسانی و خبررسانی، چگونگی ایجاد و حفظ اعتماد عمومی، امیدآفرینی و وحدت بخشی و تقویت احساس وطن دوستی، حفظ توازن بین روایت حماسی و همدلانه، دادن آموزشهای همگانی در موضوعات امنیتی، ایمنی، رفع دغدغه ها، نیازها و…، نحوه تحلیل و شاخصهای تحلیل و افراد تحلیلگر، چگونگی پاسخ به شایعات و محتواهای جعلی و نادرست، لزوم رعایت اصولی در لحن و روایت و… در آن به طور شفاف اشاره شود.

احساس خلأ آموزش‌های سوادهای مختلف

این مدرس سوادهای خبری، بصری و رسانه ای گفت: ما در دوران جنگ در کنار نیاز به اطلاع رسانی ها و خبررسانی های شفاف و دقیق، نیاز به آموزش سوادهای مختلف داشتیم که جایش بسیار خالی بود. از آموزش سوادهای خبری، بصری، رسانه ای، تبلیغی، هوش مصنوعی، داده ای و… تا نیاز به سوادهای امنیتی و ایمنی. در این ارتباط، ساخت برنامه های آموزشی و تولید محتواهای مرتبط باید در اولویت قرار گیرد.

وی یادآور شد: درجنگهای ترکیبی اخیر، از هوش مصنوعی استفاده های بسیار می شود، این مهم باید به مخاطبان یادآوری شود و باید بدانند که هر ویدئو یا تصویری ممکن است واقعی نباشد.

سلیمی گفت: همچنین باید به مردم نکات ایمنی و امنیتی اطلاع رسانی شده و به آنها یادآوری شود که هرگونه ابراز احساسات، کامنتها، پیامها، گفت وگوهای آنها در رسانه های اجتماعی و… مبتنی بر رصد داده ای مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته و حتی ممکن است به مبنایی برای تصمیمات و اقدامات احتمالی تبدیل شود.

وی افزود: آموزشهای لازم برای حفاظت و مراقبت در برابر رسانه ها و حملات به مردم آموزش داده شود که چگونه بتوانند از خود در این جنگ ترکیبی مشتمل بر جنگ فیزیکی، سایبری، اطلاعاتی، داده ای، شناختی و… محافظت کنند.

ایجاد میز اخبار جعلی در رسانه ها به ویژه رسانه ملی

سلیمی گفت: ما در دوران جنگ با حجم انبوهی از محتواهای جعلی، نادرست، گمراه کننده و… روبرو بودیم که از مراجع مختلف علیه ایران تولید می شدند. با این رویکرد، ایجاد میز اخبار جعلی در رسانه های مختلف از جمله رسانه ملی ضروری است.

وی افزود: برخی از این محتواها نیز گاه از سوی جعلی نگاران و زردنگاران و افراطیون داخلی منتشر می شد که خود جای بررسی و تحلیل دارد. کما اینکه مدیریت آنها نیز به لحاظ حقوقی و قانونی لازم است مدنظر قرار گیرد.

این مدرس دانشگاه گفت: قطعاً پوشش رسانه‌ای درست و صحیح و مبتنی بر راستی آزمایی در این ایام و نیز در دوران آتش بس یک ضرروت بوده و هست.
وی افزود: آموزش انواع سوادها به مردم، مسئولان، فعالان رسانه ای و…، با ارتقای توان تشخیص محتواهای واقعی از جعلی و نیز آشنایی با نحوه مواجهه با انواع رسانه ها و محتواهای آنها، کمک موثری در این خصوص خواهد بود.

خودارزیابی رسانه‌ای

سلیمی گفت: رسانه ملی در نمایش اقتدار ایران و روایت حماسی عملکرد خوبی داشت، اما لازم بود در حوزه تقویت همسبتگی و همدلی عمومی، جذب افکار خاکستری، اطلاع رسانی های دقیق و لازم (مورد نیاز و دغدغه عموم جامعه)، آموزش و ارتقای سوادهای مختلف و… تلاش بیشتری انجام می داد.

وی عنوان کرد: بازخوردگیری از مردم و خودارزیابی رسانه ملی و دیگر رسانه ها، کلید تقویت عملکرد در بحران‌های آینده است.

تدوین «سند ملی رسانه‌ای جنگ»

سلیمی تأکید کرد: هرچه زودتر باید «سند ملی رسانه‌ای جنگ» تدوین شود؛ سندی که هم چارچوب‌های عملکرد صداوسیما، خبرگزاری‌ها و سایر رسانه‌ها را در زمان جنگ روشن کند و هم درباره آموزش، نقش نهادهای مختلف، هماهنگی در انتشار اخبار، نحوه مواجهه با جنگهای روانی و روایت، مقابله با اخبار جعلی و مدیریت شایعات، ارتباط با رسانه‌های خارجی و پوشش بین‌المللی اخبار جنگ از نگاه ایران و…، سازوکار لازم ارائه دهد.

وی گفت: تدوین این سند، نیازمند همکاری بین وزارتخانه های مختلفی مانند ارشاد و دفاع، نماینده ای از نیروهای مسلح، صداوسیما، شورای عالی امنیت ملی، نخبگان رسانه‌ای و دانشگاه‌هاست. موفقیت در جنگ رسانه ای حاضر نیازمند همکاری فرابخشی و کلان‌نگر است.

این مدرس دانشگاه همچنین پیشنهاد کرد تا در صداوسیما ساختار یا شورایی با عنوان «شورای عالی راهبرد رسانه در زمان بحران و جنگ» با حضور کارشناسان ارتباطات، امنیت، نظامی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و فناوری اطلاعات ایجاد شود که در مواقع لازم، تصمیم‌گیری‌های رسانه‌ای فوری، هماهنگ و علمی انجام دهد.

پوشش بین‌المللی جنگ از نگاه ایران

سلیمی گفت: در کنار تقویت رسانه ملی، باید به رسانه‌های بین‌المللی توجه ویژه شود. باید واحدهایی با عنوان «میز جنگ ویژه رسانه‌های بین‌المللی» در ساختار خبرگزاری‌های رسمی مانند ایرنا، صدا و سیما و سایر رسانه‌های دارای ظرفیت بین‌المللی ایجاد شود تا بتوانند اخبار جنگ را به زبان‌های مختلف و در چارچوب‌های حرفه‌ای بین‌المللی منتشر کنند.

وی افزود: در ساختارهای خبری رسمی، ظرفیت‌های خوبی وجود دارد که با تربیت خبرنگاران متخصص در حوزه جنگ، آموزش زبان تخصصی رسانه‌ای، تسلط به فضای افکار عمومی جهانی، شناخت گفتمان‌های غالب و سواد اقناعی در حوزه بین‌الملل، می‌توانند صدای ایران را به جهان منتقل کنند.

سلیمی در پایان تصریح کرد: برای موفقیت در میدان رسانه‌ای جنگ و حفظ انسجام روانی جامعه، در کنار تدوین دستورالعمل‌های رسانه ای و منشورهای حرفه ای و اخلاقی و… باید از هم‌اکنون زیرساخت‌های آموزش، طراحی اسناد راهبردی، ساختارهای واکنش سریع رسانه‌ای و هماهنگی‌های بین‌نهادی را تقویت کرد. هماهنگی همه‌جانبه میان رسانه‌ها، نهادهای حاکمیتی، مراکز دانشگاهی و جامعه، لازمه موفقیت در نبردهای رسانه‌ای حاضر و آینده است.