قصورِ بی‌تقصیر

به گزارش بولتن نیوز، «کش‌لقمه» محصول فرهنگستان نبود. یک مدتی هم گفتند «سیم‌دنگ» را به جای «پیانو» پیشنهاد داده‌اند که کاشف به عمل آمد، شایعه است. «دمش گرم» هم از اول مشخص بود که مصوب فرهنگستان به جای کلمه «سشوار» نیست و صرفا لطیفه‌ای که دهان به دهان چرخیده و چسبیده به بخش واژه‌گزینی فرهنگستان. درواقع وصله‌های لایتچسبک دراین مدت کم نبوده که بدوزند به این سازمان قدیمی. درتمام موارد هم البته فرهنگستان بی‌تقصیر نبوده است.



واژه‌های مصوب آن، گاهی مثل سنگ‌ریزه‌هایی است که موقع خوردن زیر دندان قرچ‌قرچ می‌کند. مثلا چه کسی می‌رود رستوران «خمیراک» سفارش بدهد با سس تند؟! امکان ندارد این واژه جای  «پاستا» را بگیرد یا در دهان هیچ چاه‌بازکنی نمی‌چرخد، وقتی می‌آید خانه بگوید «آبشویه»تون ایراد داره! به حال «فلش تانک» باید پیش از اینها رسیدگی می‌شد. خیلی پیشتر.

«فرسته» به جای «پست»

الان چند‌ سال است از زندگی درشبکه‌های اجتماعی می‌گذرد؟ فیس‌بوک دست‌کم سه‌سال پیش همه‌گیر شد و اینستاگرام و تلگرام هم حدود یک‌سال است که حکمفرمای بی‌چون و چرای گوشی‌های ماست. بنابراین کمی دیر نیست که تازه یاد واژه «پُست» افتاده باشیم؟ رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی روز گذشته از پیشنهاد خود به جای این واژه خبر داده است. در حال حاضر همه درفضای مجازی درحال «پست گذاشتن»‌اند. حداد عادل به جای «ادمین»، «مدیر گروه (یا کانال)» را پیشنهاد کرده و به جای «پُست»، «فرسته» را. در گفت‌وگو با مهر، هم عنوان کرده: «این واژه و امثال اینها، فعلا درحد پیشنهاد است. باید به نظرسنجی گذاشته و بعد هم باید درشوراهای مربوطه در فرهنگستان تصویب شود تا بعد به صورت رسمی آن ‌را اعلام کنیم.» شورایی که باز هم اندکی دیر دست به کار شده. گاهی از خودم می‌پرسم؛ کارگروه مخصوص علوم رایانه‌ای و واژه‌یابی اصطلاحات، تا به‌حال نوشته‌ای درفضای مجازی «پُست» نکرده‌اند؟ چون اقدام این گروه برای معادل‌گزینی واژه‌هایی نظیر «ادمین» و «پست» و «استاتوس» دیر است. کانال تلگرامی فرهنگستان هم تازه روز گذشته آغاز به کار کرده؛ دقیقا زمانی که دیگر کانال و کانال‌بازی در تلگرام به مرز اشباع رسیده. نه که به لحاظ راه‌اندازی مشکلی وجود داشته باشد؛ معضل اصلی گام‌های فرهنگستان است که سنگین و با تأخیر برداشته می‌شود. با این حساب آیا در سه دوره فرهنگستان وضع به همین منوال بوده؟ یعنی از‌سال ١٣١٣ تا حالا فرهنگستان همین پیشتر از تغییر و تحولات زبانی قدم برداشته؟ به نظر اینطور نمی‌رسد، هرچند که باید انصاف به خرج داد و اذعان کرد؛ تغییر و تحولات زبانی درچند ‌سال اخیر به ‌حدی است که فرهنگستان زبان و ادب فارسی به تنهایی قادر به پیشگیری نیست. صداوسیما به واژه‌های مصوب محل نمی‌گذارد و آب به آسیاب تغییرات ناصحیح زبانی می‌ریزد. مجریانی که به ‌راحتی از هر واژه‌ای استفاده می‌کنند و هیچ ضمانت اجرایی برای مصوبات فرهنگستانی وجود ندارد. درواقع فرهنگستان زبان و ادب فارسی به تنهایی به واژه‌گزینی مشغول است، محصولات مرغوب و البته گاهی نامرغوب خود را به بازار زبان می‌فرستد، درحالی ‌که مشتری درجای دیگری آبشخور دارد. به این ترتیب درمقابل سیل لغات بیگانه دیگر بعید است مثل گذشته بتوان واژه‌هایی ماندگار ساخت؛ کلماتی نظیر دانشگاه، دانشکده، دانشجو، دودکش، انگشت‌نگاری، استادیار، دانشیار، دادگستری، شهرداری و.... باور می‌کنید همه اینها روزگاری مصوب فرهنگستان بوده؟

انصاف این است که لطف بعضی منتقدان بیشتر از جرم فرهنگستان است! در واقع این نهاد دربخشی از قصورات بی‌تقصیر است. به‌خصوص که درهفته‌های اخیر شایعه‌ای منتشر شد که مسئولان فرهنگستان را به واکنش واداشت. ماجرا درپی انتشار نقدی ازسوی هفته‌نامه تجارت فردا اعلام و توسط روزنامه جمهوری اسلامی پی‌گیری شد. نقدی مبنی بر اینکه:   «بودجه‌ سال ١٣٩٤ نشان می‌دهد به فرهنگستان زبان و ادب فارسی ١١‌میلیارد و٨٠٠‌میلیون تومان تعلق می‌گیرد، درحالی ‌که این فرهنگستان تاکنون نه‌تنها نتوانسته از زبان فارسی حراست کند، بلکه با واژه‌گزینی‌های نامناسب، راه را برای واردشدن لطمه‌های زیادی به زبان و ادب فارسی باز کرده است.» پس از آن هم صحبت رسید به شایعاتی از این قبیل که فرهنگستان در سال، ۲۶۱ واژه تصویب می‌کند که هزینه تصویب هر واژه، ۱۱‌میلیون و۴۰۰‌هزارتومان است. طبق توضیح فرهنگستان که برای روزنامه شهروند ارسال شده: «واژه‌های مصوب فرهنگستان سالانه بین ۳هزار تا ۴هزار واژه است. واژه‌های مصوب گروه واژه‌گزینی فرهنگستان همه‌ساله درکتابی به نام فرهنگ واژه‌های مصوب منتشر می‌شود که تاکنون ١٣ جلد آن انتشار یافته است. اگر قرار باشد برای هر واژه ١١‌میلیون و٤٠٠هزارتومان هزینه شود، قاعدتا بودجه فرهنگستان می‌باید حداقل ۳۴‌میلیارد و۲۰۰‌میلیون تومان باشد، درحالی ‌که بودجه فرهنگستان در‌سال ۹۵ معادل، ۱۲‌میلیارد و۸۰۰‌میلیون تومان بوده که البته همه آن نیز تخصیص داده نشده است. رقم بودجه فرهنگستان برای‌ سال ۹۶ نیز، ۱۵‌میلیارد تومان است که به‌ هیچ‌وجه کفاف هزینه‌های این سازمان را نمی‌دهد.» در ادامه این توضیح به کارگروه‌های مختلف فرهنگستان اشاره شده و این‌که چنین بودجه‌ای صرفا به کارگروه واژه‌گزینی تعلق پیدا نمی‌کند. درست است که فرهنگستان کوتاهی‌هایی در زمینه‌هایی که گفتیم، انجام داده اما ١١‌میلیون تومان بابت تصویب هر واژه،‌ آماری به کلی پرت است؛ چراکه دراین آمار کارگروه‌های ادبیات معاصر، ادبیات تطبیقی، ادبیات انقلاب اسلامی، دستور زبان، فرهنگ‌نویسی، مطالعات زبان و ادب فارسی در آسیای صغیر، آموزش زبان و ادبیات فارسی و واژه‌گزینی و بودجه اختصاصی به آنها نادیده گرفته شده است.