لزوم ایجاد یک محور سنی قوی‌تر برای مقابله با ایران
• عربستان به دنبال جلوگیری از نفوذ روزافزون ایران در منطقه است •
امضای توافق هسته‌ای میان ایران و گروه ۱+۵ و لغو اولیه تحریم‌های اقتصادی علیه ایران در ژانویه سال ۲۰۱۶ میلادی، وقایع بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای برای عربستان سعودی به شمار می‌آمدند و موجب شدند تا طرفداران اتخاذ سیاست کنشگرایانه علیه ایران در پادشاهی عربستان سعودی قدرت بیشتری بگیرند. در واقع، عربستان سعودی هدف خود را که تا حدی نیز از تنش‌های فرقه‌ای نشئت می‌گیرد جلوگیری از نفوذ روزافزون ایران در منطقه اعلام کرده است. برای آنهایی که با در نظر گرفتن تحولات منطقه‌ای مسئولیت ایجاد تطابق و سازگاری‌های لازم در امنیت و سیاست خارجی عربستان سعودی را عهده‌دار هستند، ترکیه یک بازیگر کلیدی است. از نقطه نظر مقامات ریاض، ترکیه یک قدرت سنی منطقه است که از پتانسیل‌های خود آگاه نیست؛ چراکه تاکنون موفق نشده سیاست تهاجمی‌تری علیه ایران اتخاذ نماید و در این امر شکست خورده است.
• گرایش ترکیه به سوی عربستان و همکاری‌های نظامی این دو کشور در ماه‌های اخیر•
در مورد ترکیه نیز باید گفت که حضور نظامی روسیه در سوریه و بحرانی که در پی هدف قرار گرفتن جنگنده روسیه توسط ترکیه و سقوط آن در روابط میان ترکیه و روسیه به وجود آمد، موجب شد تا آنکارا در سیاست خارجی خود تغییراتی را اعمال کند. به عبارت دقیق‌تر، این تحولات و همچنین انزوای دیپلماتیک آنکارا در منطقه باعث شده تا ترکیه برای همکاری و اتحاد نزدیک‌تر با عربستان سعودی و دیگر کشورهای حوزه خلیج‌فارس با سرعت و شتاب بیشتری حرکت کند. با اعزام و استقرار جنگنده‌های عربستان سعودی به پایگاه نظامی اینجیرلیک ترکیه (که ممکن است این همکاری‌ها توسعه بیشتری یافته و حتی به استقرار نیروهای زمینی نیز بیانجامد) این فرایند وارد فاز جدیدی شد. اگرچه این همکاری میان عربستان سعودی و ترکیه رسماً به عنوان بخشی از مبارزه علیه گروه تروریستی داعش صورت گرفته است، اما در حقیقت برای آن است تا به وضوح وحدت و اتحاد بین دولتی را نشان دهد.
• حمایت ترکیه از اقدام اخیر عربستان در مورد اعدام شیخ باقر النمر •
از زمان به قدرت رسیدن ملک سلمان بن عبدالعزیز در ژانویه سال ۲۰۱۵ میلادی، تلاش‌های قابل‌توجه و چشمگیری برای ایجاد روابط نزدیک‌تر میان ریاض و آنکارا صورت گرفته است. در طول سفر رجب طیب اردوغان به ریاض در دسامبر سال ۲۰۱۵ میلادی (که سومین سفر رئیس‌جمهوری ترکیه به عربستان سعودی در آن سال محسوب می‌شد)، مقامات ترکیه و عربستان سعودی از ایجاد «شورای همکاری‌های استراتژیک» میان دو کشور خبر دادند. مدت کوتاهی پس از این تصمیم، عربستان سعودی روحانی شیعه عربستانی «شیخ نمر باقر النمر» را اعدام کرد و واکنش ملت و مردم به اعدام این روحانی برای مقامات ریاض درست همانند آزمونی برای نمایان شدن وفاداری بود. اردوغان در اظهاراتی در مورد این موضوع عنوان کرد که "اعدام در عربستان سعودی یک مسئله قانونی داخلی است” و اینکه به آتش کشاندن سفارتخانه عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد را محکوم کرده و آن را "غیرقابل قبول” می‌داند.
• همکاری‌های ترکیه و عربستان در جهت ایجاد توازن با نفوذ روزافزون ایران •
ترکیه علاوه بر حمایت‌های کلامی از ریاض، به «ائتلاف اسلامی ضد تروریسم» پیوست؛ ائتلافی که از ۳۴ کشور برای مبارزه با تروریسم تشکیل شده است (به جز ایران) و خبر آن نیز در دسامبر سال ۲۰۱۵ میلادی از سوی عربستان سعودی اعلام شد. علاوه بر این، ترکیه و عربستان به عنوان بخشی از تلاش‌های خود برای متعادل نمودن نفوذ و قدرت ایران در عراق، حمایت‌های عمومی بیشتری را در قبال حکومت خودمختار کردستان در شمال عراق نسبت به گذشته از خود نشان داده‌اند. همچنین قرار است کنسولگری عربستان سعودی در اربیل، مرکز اقلیم کردستان عراق به زودی در این ماه افتتاح شود، کنسولگری ترکیه نیز از سال ۲۰۱۰ تاکنون در اربیل مشغول به فعالیت است. علاوه بر این، ترکیه از مداخله نظامی عربستان سعودی در یمن حمایت و پشتیبانی کرده است و از عواقب و پیامدهای انسانی منفی این اقدام عربستان سعودی هیچ‌گونه انتقادی نکرده است.
• مواضع یکسان ترکیه و عربستان سعودی در قبال بحران سوریه •
در اواخر ژانویه سال ۲۰۱۶ میلادی، "احمد داوود اوغلو” نخست‌وزیر ترکیه در رأس هیئتی متشکل از چندین وزیر و رئیس سازمان اطلاعات ترکیه به عربستان سعودی سفر کرده و با مقامات این کشور دیدار داشتند. در پی این سفر، گمانه‌زنی‌های جدیدی مبنی بر احتمال تقویت روابط و همکاری‌های میان این دو کشور به وجود آمد. هماهنگی مواضع ترکیه و عربستان سعودی در دور سوم مذاکرات ژنو که با هدف پایان بخشیدن به جنگ داخلی در سوریه انجام شد و در حال حاضر نیز به حالت تعلیق درآمده است، خود مؤکد این موضوع است. به نظر می‌رسد که هم ترکیه و هم عربستان سعودی از سیاست آمریکا در سوریه ناامید هستند، بخشی از علت این امر به این خاطر است که سیاست آمریکا نمی‌تواند بشار اسد، ریاست‌جمهوری این کشور که به دنبال حفظ موقعیت خود است را به طور کامل (یا حداقل برای یک دوره موقت) کنار بگذارد، بنابراین ترکیه و عربستان سعودی تلاش می‌کنند تا با کمک به یکدیگر این سیاست را تغییر دهند.
• نگرانی ترکیه و عربستان سعودی از عملیات‌های نظامی اخیر روسیه در سوریه •
تحت فشار قرار دادن آمریکا به موفقیت‌هایی منجر شده است: به عنوان مثال، تصمیم اتخاذشده مبنی بر اینکه از نماینده "حزب اتحاد دموکراتیک سوریه” (PYD) (که قوی‌ترین حزب کردی در سوریه محسوب می‌شود) برای حضور در مذاکرات ژنو دعوت نشده و نماینده این حزب در میان دعوت‌شدگان به این مذاکرات نبود. همین موضوع نشانگر آن است که ترکیه "حزب اتحاد دموکراتیک سوریه” (PYD) را به عنوان شاخه‌ای از حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) (متشکل از کردهایی که به صورت زیرزمینی در ترکیه فعالیت می‌کنند) دانسته و بنابراین آن را غیر قابل قبول می‌داند. علاوه بر این، هم آنکارا و هم ریاض از اقدامات و عملیات‌های نظامی روسیه در سوریه مأیوس و مستأصل شده‌اند آن هم نه تنها به خاطر اینکه اقدامات و عملیات‌های روسیه در سوریه و دخالت نظامی در این کشور منجر به طولانی‌تر شدن ریاست‌جمهوری بشار اسد و دوام حکومت وی خواهد شد، بلکه اقدامات نظامی روسیه گروه‌ها و اپوزیسیون‌های مخالفی را که از سوی ترکیه و عربستان سعودی حمایت می‌شوند را تهدید کرده و توانایی ارسال منابع و کمک‌های دیگر به این گروه‌ها را نیز به خطر می‌اندازد.
• تمایل ترکیه به حفظ روابط مناسب سیاسی و تجاری با ایران •
با این حال، از سویی آنکارا روابط نزدیک‌تری با ریاض پیدا کرده است، اما از سوی دیگر نیز مقامات آن کار خواستار آن شده‌اند که ایران و عربستان سعودی به کانال‌های دیپلماتیک بازگشته و در راستای کاهش تنش‌های موجود میان خود تلاش کنند. همین موضوع شاهد و گواهی بر تمایل ترکیه به حفظ روابط صحیح و مناسب با ایران و عدم تمایل این کشور به درگیر شدن بیش از حد در مناقشه تهران-ریاض است. این موضوع چندان هم تعجب‌آور نیست، چرا که ترکیه برای واردات انرژی به خصوص گاز طبیعی به ایران وابسته است و ایران پس از روسیه دومین و مهم‌ترین صادرکننده گاز به ترکیه محسوب می‌شود. گفتنی است که ترکیه در سال ۲۰۱۴ میلادی، در حدود ۱۸ درصد از گاز طبیعی موردنیاز خود را از ایران تأمین کرده است. علاوه بر این، با لغو تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، ترکیه تمایل دارد تا سطح و دامنه تجارت خود را با این کشور گسترش دهد.
• عربستان سعودی و قطر مهم‌ترین سرمایه‌گذاران در اقتصاد ترکیه هستند •
درحالی‌که حمایت ترکیه از اخوان‌المسلمین و مخالفت این کشور با حکومت عبدالفتاح السیسی در مصر موانعی برای روابط نزدیک‌تر با عربستان سعودی و دیگر کشورهای حوزه خلیج‌فارس به حساب می‌آیند، اما عربستان سعودی خود نیز در حال حاضر رویکرد واقع‌گرایانه‌تری را نسبت به گذشته در قبال اخوان‌المسلمین در پیش گرفته است. از نقطه نظر عربستان سعودی، سیاست گسترش‌گرایی ایران بزرگ‌ترین تهدید کنونی به شمار می‌رود و همین موضوع باعث می‌شود تا عربستان به سوی ایجاد بلوک سنی منسجم و بزرگی در منطقه تمایل پیدا کند. علاوه بر این، به موازات ملاحظات ژئواسترتژیک گروه‌ها، کشورهای خلیج‌فارس به خصوص عربستان سعودی و قطر مهم‌ترین سرمایه‌گذاران اقتصادی در اقتصاد ترکیه هستند.
• نگاهی به روابط نزدیک سیاسی، نظامی، تجاری و اقتصادی قطر و ترکیه •
چند سال است که ترکیه روابط نزدیک‌تری با قطر پیدا کرده است. در دسامبر سال ۲۰۱۵ میلادی دو کشور به طور رسمی آغاز ساخت پایگاه نظامی ترکیه در قطر به منظور استقرار سه هزار نیروی نظامی را به طور رسمی اعلام کردند. اعلام این خبر نشان داد که روابط این دو کشور وارد فاز جدیدی شده و به اوج خود رسیده است. اگرچه نیروهای نظامی ترکیه در شمال عراق مستقر هستند، اما ساخت و احداث پایگاه نظامی در قطر و حجم نیروهای مستقر در این پایگاه باعث شده تا سابقه جدیدی از نظر حضور نظامی ترکیه در منطقه خاورمیانه به وجود آید. همچنین ترکیه خود را متعهد ساخته تا همچنان به آموزش نظامی نیروهای ارتش قطر ادامه دهد. علاوه بر این همکاری امنیتی استراتژیک میان ترکیه و قطر، دو کشور از همکاری‌های مشترک اقتصادی و سرمایه‌گذاری نیز بهره‌مند و برخوردار هستند. در واقع، ترکیه علاقه‌مند است تا میزان واردات گاز طبیعی مایع از قطر را افزایش دهد اما اندازه امکانات و تأسیسات موجود این کشور این امر را با مشکل روبرو کرده است.
• آنکارا به دنبال ازسرگیری روابط با امارات متحده عربی است •
همچنین ترکیه تلاش می‌کند تا روابط میان خود و امارات متحده عربی را دوباره بازسازی کند. از سوی دیگر ترکیه با عربستان سعودی و امارات متحده عربی تنش‌های مشابهی دارد که در تلاش است تا این تنش‌ها را در روابط خود با امارات متحده عربی کاهش دهد، به عنوان مثال، انتقادات شدید آنکارا از السیسی و حمایت ترکیه از اخوان‌المسلمین و در مقابل حمایت و پشتیبانی امارات متحده عربی برای سرنگونی دولت محمد مرسی در جولای سال ۲۰۱۳ میلادی در مصر. بروز این تنش‌ها در واقع وقفه و مانعی بر سر راه همکاری‌های میان ترکیه و دیگر کشورهای حوزه خلیج‌فارس در حوزه تجاری هستند و از سوی دیگر این حقیقت که مدت بسیار مدیدی است که هیچ سفیری از سوی امارات متحده عربی در آن کار انتخاب نشده است، خود در وهله اول گواهی بر نارضایتی امارات متحده عربی از سیاست‌های آن کار است. «مولود چاووش اوغلو»، وزیر امور خارجه ترکیه اخیراً در اظهاراتی عنوان کرد که وی قصد دارد تا به زودی به امارات متحده عربی سفر و با مقامات این کشور دیدار کند و ظاهراً آنکارا با این تصمیم به دنبال آن است تا فصل نوینی از روابط را با امارات متحده عربی آغاز کند.
• بهبود روابط ترکیه و کشورهای عربی موجب ایجاد یک جبهه سنی قوی در منطقه می‌شود •
یکی دیگر از دلایلی که موجب شده تا آنکارا به دنبال ایجاد روابط نزدیک‌تر با کشورهای حوزه خلیج‌فارس باشد، به انزوای دیپلماتیک این کشور در منطقه بازمی‌گردد. در حال حاضر ترکیه در اسرائیل، مصر و سوریه هیچ سفیری ندارد. اگر عربستان سعودی بتواند از کمک‌های اقتصادی خود به مصر به عنوان اهرم نفوذ استفاده کرده و به شیوه مؤثری میان قاهره و آنکارا وساطت و میانجی‌گری کند (که این امر با بازگشت سفرای این دو کشور به آنکارا و قاهره نمود پیدا می‌کند)، می‌توان گفت که چنین شرایطی ممکن است به روابط قوی‌تر میان ترکیه و دیگر کشورهای خلیج‌فارس منجر شود و در نتیجه، جبهه سنی قوی‌تری در منطقه شکل گیرد. در همین حین، ایجاد روابط حسنه میان آنکارا و قاهره می‌تواند برای اسرائیل شرایطی را مهیا سازد که روابط خود با ترکیه را بازسازی کرده و بهبود بخشد. در حال حاضر، یکی از موانع بازدارنده عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و ترکیه نگرانی مصر از امتیازاتی است که در صورت توافق و سازش، اسرائیل برای ترکیه فراهم خواهد آورد. بدین ترتیب آن کار نقش مهم‌تری در غزه به دست خواهد آورد و همین امر می‌تواند به تقویت هرچه بیشتر حماس و اخوان المسلمین در مصر منجر شود. اما اتحاد و روابط قوی‌تر میان عربستان سعودی، مصر و ترکیه می‌تواند تا حدی از این نگرانی‌ها بکاهد.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
