٦٠٠ کیلومتر تا مسکو !

به گزارش بولتن نیوز به نقل از شانا_ پیمان جنوبی، اوکراین با مساحتی نزدیک به ٦٠٣,٧ هزار کیلومتر مربع و با جمعیت ٤٤.٣ میلیون نفری، چهل و چهارمین کشور بزرگ جهان و پس از روسیه دومین کشور وسیع در اروپاست.

اوکراین از کشورهای اروپای شرقی است. این کشور از شرق با روسیه؛ در شمال با بلاروس؛ از غرب با لهستان، اسلوواکی و مجارستان؛ از جنوب شرقی با رومانی و مولداوی هم مرز است و در جنوب آن دریای سیاه و دریای آزوف قرار دارد و پایتخت آن شهر کی‌اف و زبان رسمی آن زبان اوکراینی است.

نوع حکومت اوکراین جمهوری ‌است و این کشور بعد از روسیه دارای بزرگترین ارتش در اروپاست. پس از فروپاشی شوروی، در ۲۳ آگوست ۱۹۹۱ اوکراین استقلال خود را اعلام کرد و ایران در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ نخستین کشوری بود که استقلال این کشور را به رسمیت شناخت.

تولید ناخالص داخلی اوکراین در سال ٢٠١٣ بالغ بر ١٧٥,٥ میلیارد دلار اعلام شده است. اقتصاد این کشور با جمعیت نیروی کار ٢٢ میلیون نفری، دارای نرخ بیکاری ٨ درصدی است و بدهی خارجی آن تا پایان ٣١ دسامبر ٢٠١٣ بالغ بر ١٣٨.٣ میلیارد دلار گزارش شده است.

مجموع واردات اوکراین در سال ٢٠١٣ حدود ٨٧,٢ میلیارد دلار و مجموع صادرات این کشور ٧١.١ میلیارد دلار است.

صادرات اوکراین عمدتا شامل فلزات آهنی و غیر آهنی، سوخت و فراورده های نفتی، مواد شیمیایی، ماشین آلات و تجهیزات حمل و نقل و محصولات غذایی است. در سال ٢٠١٢ بالغ بر ٢٥,٦ درصد از صادرات اوکراین به روسیه بوده است.

واردات اوکراین عمدتا شامل انرژی، ماشین آلات و تجهیزات و مواد شیمیایی است. در سال ٢٠١٢ بالغ بر ٣٢,٤ درصد از واردات اوکراین از طریق روسیه انجام شده است.

در زمان شوروی سابق، اقتصاد اوکراین دومین اقتصاد بزرگ اتحاد جماهیر شوروی بود و یک بخش صنعتی و کشاورزی مهم به حساب می‌آمد. پس از فروپاشی شوروی، نظام اقتصادی اوکراین به سمت یک اقتصاد بازاری تغییر کرد که روند این انتقال برای بیشتر آحاد جامعه که دچار فقر بودند، بسیار دشوار بود.

پس از فروپاشی شوروی، رشد اقتصادی اوکراین تا یک دهه به صورت پیاپی منفی بود. فقر روز به روز گسترده تر می شد، تورم سرسام آور اعتماد به پول ملی را از بین برده بود و حتی گاهی معاملات به شکل پایاپای انجام می شد. برای مثال در سال ۱۹۹۳ قیمتها بیش از ۱۰۰ برابر شدند. یک همبرگر که در آغاز سال ۱ کوپن (واحد پول پیشین اوکراین) قیمت داشت در پایان همان سال ۱۰۱ کوپن شده بود. سال بعد یعنی سال ۱۹۹۴ رشد اقتصادی این کشور منفی ۲۲درصد سقوط کرد.

سال ۱۹۹۴ برای اوکراین سال شروع تغییرات بود. در این سال و در اوج ناکامی و فلاکت اقتصادی مردم آن کشور به پای صندوق رای رفتند و لئونید کوچما را به عنوان دومین رئیس جمهوری کشور اوکراین برگزیدند. مجموعه اقدامات مثبت او باعث شد که دو دوره به ریاست جمهوری انتخاب شود. کوچما در دومین دوره ریاست جمهوری اش توانست رشد اقتصادی را به اوکراین باز گرداند.

در سال ۲۰۰۴، نخست وزیر ویکتور یانوکوویچ برنده انتخابات ریاست جمهوری اعلام شد. این نتایج اعتراض مردم را به همراه داشت، مسموم شدن ویکتور یوشچنکو رقیب اصلی یانوکوویچ در جریان مبارزات انتخاباتی، بر آتش شک و کینه طرفدارانش دمید و موجی از اعتراض و نا فرمانی مدنی کشور را فرا گرفت. در نهایت پس از حدود سه ماه اعتراض، دادگاه عالی اوکراین انتخابات را باطل کرد و انتخابات مجدد زیر نظر ناظران داخلی و بین المللی برگزار شد. این بار یوشچنکو با اکثریت شکننده ۵۲درصد رئیس جمهوری اوکراین شد. این اعتراضات که با استفاده از نمادهای نارنجی رنگ همراه بود به انقلاب نارنجی اوکراین معروف شد.

یانوکوویچ پنج سال بعد و در سال ٢٠٠٩ دوباره در انتخابات شرکت کرد و این بار پیروز شد. اما انقلاب نارنجی شوک سنگینی بر اقتصاد کشور وارد کرده بود. اقتصادی که سال قبل از انقلاب نارنجی ۱۲.۵درصد رشد داشت، در سال بعد تنها ۲.۵درصد رشد کرده بود.

در ٢٢ فوریه ٢٠١٤ در پی اعتراضات خیابانی علیه دولت و وخیم شدن اوضاع داخلی اوکراین با رای پارلمان اوکراین ویکتور یانوکوویچ از سمت رییس جمهوری برکنار شد و یولیا تیموشنکو نخست وزیر سابق که در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۱ محکوم به زندان شده بود پس از تسخیر کاخ ریاست جمهوری توسط مخالفان و رای پارلمان این کشور از زندان آزاد شد. پس از برکناری یانوکوویچ وی به روسیه رفت والکساندر تورچینف به عنوان رییس جمهوری موقت برگزیده شد.

در پی این حوادث، شبه جزیره کریمه توسط نیروهای روسی تحت عنوان محافظت از روس تباران این ایالت خودمختار تحت کنترل درآمد. چند روز بعد از این اتفاقات، مردم شبه جزیره کریمه در برگزاری همه پرسی سراسری، موافقت ٩٦ درصدی خود را با پیوستن به کشور روسیه اعلام کردند و این شبه جزیره رسما جزئی از خاک روسیه شد.

اختلافات سیاسی میان روسیه و اوکراین و ورود اتحادیه اروپا و آمریکا بر سر اوکراین بعد از تحولات کریمه و پیوستن این بخش از اوکراین به روسیه شدت گرفت و این امر منجر به احتمال قطع صدور گاز از خاک اوکراین به اروپا شد.

پیش از این نیز در یکم ژانویه سال ۲۰۰۶، روسیه شیر خطوط صادرات گاز از خاک اوکراین را در پی اختلاف بر سر حق ترانزیت، بسته بود. البته روسیه و اوکراین پس از چهار روز به تفاهم اولیه رسیدند. اما اصل اختلاف پابرجا ماند.

سه سال بعد در ژانویه ۲۰۰۹، بار دیگر شیر گاز بسته شد و قربانی این اختلاف هم صنایع اروپایی بودند. اروپا هنوز سرمای شبهای بدون گاز، به خاطر بسته شدن این گلوگاه را به خوبی به یاد دارد. در آن سال ۱۸ کشور اروپایی افت فشار یا قطع کامل جریان گاز را گزارش کردند.

در حال حاضر، اتحادیه اروپا تقریبا ۱۸.۷ تریلیون فوت مکعب گاز در سال مصرف می کند که ۱۶درصد آن از خاک اوکراین ترانزیت می شود. اوکراین گلوگاه انرژی اروپاست. ۲۵ کشور اروپایی، وارد کننده گاز از روسیه هستند و همه خط لوله ها به جز یکی از خاک اوکراین می گذرند.

علاوه بر این، اوکراین پس از روسیه پهناورترین کشور اروپاست. با ذخیره وسوسه انگیزی از معادن فلزی ارزشمند، نیمی از آهن و فولاد کل شوروی سابق از اوکراین به دست می آمد. چهل درصد از کل سنگ منگنز دنیا در دوران شوروی از اوکراین صادر می شد. به این فهرست، منابع زغالسنگ، جیوه، تیتانیوم و نیکل را هم باید فزود. اوکراین یکی از مهمترین کشورهای معدنی دنیاست که هم از نظر تنوع و هم حجم ذخایر در دنیا کم نظیر است. گفته می شود ۸۰۰۰ معدن از ۹۰ کانی ارزشمند در سراسر خاک اوکراین وجود دارد.

بر خلاف بیشتر کشورهای معدنی که کشاورزی خوبی ندارند اوکراین صاحب نوع بسیار حاصلخیزی از خاک هم هست. این خاک که به نام خاک سیاه (یا سرزمین سیاه) معروف است حاصلخیز ترین خاک کره زمین است و در روسیه و کانادا نیز یافت می شود. اوکراین صاحب یک چهارم از خاک سیاه کره زمین است. این خاک استثنایی و حاصلخیز، یکی از سرمایه های ملی اوکراین است. کشاورزی در این خاک بدون کود انجام می شود. کشاورزان می گویند سربازان نازی در جنگ دوم جهانی، این خاک را با خود به آلمان می بردند.

موقعیت ژئوپولتیک اوکراین هم برای غرب، بی نظیر است. مرزهای اوکراین تنها ۶۰۰ کیلومتر تا مسکو فاصله دارند. در زمان جنگ سرد رسیدن پای غرب به این فاصله از قلب بلوک شرق رویا بود. اوکراین یکی از سرنوشت سازترین حلقه های غرب در زنجیره مهار روسیه است.

شاید به این خاطر است که سفیر اوکراین در ایران، روسیه را به تلاش برای ایجاد «یک امپراتوری جدید» متهم کرده است.

الکساندر سامارسکی می گوید: «به نظر من، این طرح راهبردی آقای پوتین و روسیه برای ایجاد یک امپراتوری جدید است؛ امپراتوری روسیه مانند دوران شوروی. روسیه اهداف کوچک و بزرگی دارد. اهداف کوچک با گرفتن غیرقانونی و اجباری کریمه محقق شد و هدف بزرگ و عمده شاید اوکراین باشد زیرا بدون اوکراین امپراتوری روسیه محقق نمی‌شود.»

نظریات سفیر اوکراین در حالی ابراز می شود که نشست چهارجانبه ژنو که از صبح روز پنجشنبه (۱۷ آوریل/۲۸ فروردین ماه) پشت درهای بسته تشکیل شده بود، بعد از ظهر این روز با صدور یک بیانیه به کار خود پایان داد.

در این بیانیه آمده است که همه طرفهای نزاع باید از خشونت، تحریک و ارعاب خودداری کنند. این بیانیه هم‌چنین تاکید کرده است که همه گروههای مسلح غیرقانونی باید هرچه زودتر خلع سلاح شوند و از ساختمانهای اشغالی بیرون رفته و آنها را به صاحبانشان پس دهند.

سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در پایان نشست چهارجانبه ژنو در برابر خبرنگاران حاضر شد و توضیحاتی در باره توافق انجام شده داد. او گفت که شرکت کنندگان در مورد جلوگیری از گسترش بحران در اوکراین توافق نظر داشته‌اند.

سخنان لاوروف و نکات مندرج در بیانیه اجلاس چهارجانبه، بخشی از یک نقشه راه برای حل مسالمت‌‌جویانه بحران اوکراین است. نشست ژنو، همه نیروهای درگیر در مناقشه را به پرهیز از خشونت فراخواند و یادآور شد که مشکل اوکراین باید از سوی خود اوکراینی‌ها حل و فصل شود.

جان کری، وزیر خارجه آمریکا کمی بعد از لاوروف به اظهارنظر پیرامون نتایج نشست ژنو پرداخت. کری گفت که عفو عمومی شامل حال کسانی نخواهد شد که جنایت یا تخلفات سنگین انجام داده‌اند. کری در عین حال مسکو را در صورت تعلل در تنش‌زدایی، به تشدید تحریمها تهدید کرد.

وزیر خارجه آمریکا اضافه کرد که غرب در قبال موضوع کریمه تسلیم نمی‌شود ولو آن که در اجلاس ژنو در این زمینه صحبتی نشده باشد.

فشارهای طرفهای درگیر در غائله اوکراین در حالی به سمت یک راه حل مسالمت آمیز پیش می رود که هم اروپا و آمریکا و هم روسیه و اوکراین به شدت نیازمند برقراری آرامش در منطقه هستند.

روسیه بدون بازار بزرگ اروپا و کریدور خطوط انتقال انرژی خود از مسیر اوکراین، تقریبا بخش بزرگی از اقتصاد نفتی خود را ( صادرات انرژی ٧٠ درصد از مجموع صادرات ٥١٥ میلیارد دلاری روسیه را شامل می شود) از دست خواهد داد. اروپا و اوکراین هم با اعمال تحریمها و افزایش تنشها با روسیه، نه تنها با چالشهای امنیتی بزرگی در زمینه تامین انرژی روبرو خواهند شد بلکه بازار بزرگ روسیه را نیز برای کالاهای خود به مخاطره خواهند انداخت.

به نظر می رسد که ادامه تنشها در منطقه اوکراین به زیان طرفهای درگیر است و از این رو راهی جز توافق در پیش رو نیست. در واقع برنده جنگهای جدید و پیشرفته امروزی، کسی است که با امتیازات بیشتر میدان را ترک کند.