رام شدن «12 مرد خشمگين»

لومت همواره توانسته بازيگران بزرگي را در پروژه‌هاي خود به كار بگيرد. توجه به مسائل مالي پروژه‌ها، هدايت درست بازيگران، داستان سرايي قوي و استفاده مناسب از دوربين براي تأكيد موضوع مورد نظر، از نقاط قوت او به شمار مي‌آيند. با تكيه بر همين عناصر است كه سيدني لومت به يكي از بزرگترين كارگردانان تاريخ سينماي جهان تبديل شده است.

سيدني لومت «12 مرد خشمگين» را بر اساس داستان تلويزيوني به همين نام نوشته رجينالد رز سال 1957 زماني كه كارگرداني جوان، اما خالق بود مقابل دوربين برد. داستان درباره هيأت منصفه 12 نفره‌اي است كه قرار است حكم به بي‌گناهي يا گناهكاري جواني بدهند كه با ضربات چاقو پدر خود را به قتل رسانده است. دادگاه به پايان مي‌رسد. هيأت منصفه وارد اتاق شور مي‌شوند. 12 مرد عضو اين هيأت هستند كه هر كدام نماينده بخشي از جامعه هستند. 11 نفر در اقدامي سريع حكم محكوميت جوان را صادر مي‌كنند تا او را روي صندلي الكتريكي بنشانند، اما نفر دوازدهم (هنري فوندا) با اين كار مخالفت مي‌كند. او مي‌گويد در ابتدا من هم مي‌خواستم مانند شما حكم بر گناهكاري متهم بدهم، اما در پرونده نكاتي وجود دارد كه بايد بررسي شوند. مخالفت او ناخشنودي بقيه اعضا را در پي دارد. همه از او مي‌خواهند تا او نيز مانند آنان رأي بر گناهكار بودن متهم دهد تا همه سريع‌تر دنبال كارهاي روزمره خود بروند. آقاي ديويس (هنري فوندا) نمي‌پذيرد و سوالي مطرح كرده و با اين كار در پرونده شك ايجاد مي‌كند. در اين هنگام است كه در جلسه هيأت منصفه جوي عصبي حاكم مي‌شود و هر كدام از اعضا با تندي يا آرامش حرف‌هاي خود را مي‌زنند. از اينجا به بعد قصه فيلم شكوفا شده و به مرحله جديدي وارد مي‌شود. كم كم افراد حاضر در جلسه شخصيت‌هاي خود را براي تماشاگران رو مي‌كنند. دلايل روشن هنري فوندا، آن قدر محكم است كه كم كم ديگر اعضاي هيأت منصفه با او همراه مي‌شوند. يكي از افراد (لي.جي. كاپ) با عصبانيت با او مقابله مي‌كند، اما براي سوال‌هاي هنري فوندا جواب‌هاي منطقي ندارد، براي همين با او برخورد تندي دارد. در ادامه 11 نفر از افراد حكم بر بي‌گناهي متهم مي‌دهند، اما لي.جي.كاپ همچنان با عصبانيت غيرقابل كنترل با برائت جوان مخالفت مي‌كند. در همين حين مشخص مي‌شود كه نفر آخر (لي.جي.كاپ) با پسر خود مشكل دارد، براي همين به دلايل شخصي مي‌خواهد تا جوان بي‌گناه را روي صندلي الكتريكي بنشاند. در نهايت نفر آخر نيز مجبور مي‌شود تا رأي بر بي‌گناهي جوان دهد.

يكي از دلايلي كه «12 مرد خشمگين» را به اثري قابل تحسين تبديل كرده ، لوكيشن محدود آن است. به غير از صحنه دادگاه، تمام زمان فيلم در يك اتاق با 12 صندلي، يك ميز و يك روشويي مي‌گذرد. 12 مرد نيز در اين اتاق وجود دارند كه با كنش و واكنش هر لحظه قصه را به جلو پيش برده و آن را به اوج مي‌رسانند. اين نشان از توانايي كارگرداني چون سيدني لومت دارد كه قصه‌اي ساده را به شاهكاري ماندگار تبديل مي‌كند. از تميهدات قابل توجه اين فيلم، اين است كه همه اعضاي هيأت منصفه داراي شماره‌اي خاص هستند كه با آن شماره شناخته مي‌شوند. در تمام طول فيلم، به غير از دو مورد كه نام افراد بر زبان آورده مي‌شود، اين مردان با شماره يكديگر را صدا مي‌زنند. نكته مهم ديگر استفاده بجا، هنرمندانه و هوشمندانه از تغيير فاصله كانوني دوربين است. با اين كار سيدني لومت هر چه بيشتر به شخصيت‌هاي فيلم نزديك شده، حركات، واكنش‌ها و پيچيدگي‌هاي آنان را به تصوير مي‌كشد. تا تماشاگر، به خوبي با شخصيت‌ها آشنا ‌شود. سيدني لومت هميشه در پي آن بود تا در هر اثري كه مي‌آفريند نوآوري‌هايي را به كار برد كه در اين كار كاملاً موفق بود. وي اصلاً علاقه‌اي نداشت تا كارهايش به يكديگر شباهت داشته باشند. سيدني لومت، يك ايده‌پرداز موفق بود كه توانست با تكيه بر اين عنصر به يكي از كارگردانان بزرگ جهان تبديل شود. بسياري از كارگردانان و تهيه‌كنندگان از او و گروهش مي‌خواستند كه به آنان ايده‌هاي تازه دهند. «12 مرد خشمگين» اثري است كه نمي‌شود به سادگي از آن گذشت. زيرا عناصري در آن به كار گرفته شده كه پيش از اين مورد استفاده قرار نگرفته بودند. پيش از تماشاي كامل اين فيلم همگان بر اين عقيده بودند كه اثري كسل كننده خواهد بود، به خصوص وقتي متوجه مي‌شدند كل فيلم در يك اتاق مي‌گذرد. شخصيت‌پردازي در «12 مرد خشمگين»  آنچنان قوي و استادانه است كه تماشاگر همه آنان را مي‌پذيرد و با آنان همراه مي‌شود. هر كدام از شخصيت‌هاي اين فيلم در جاي مناسب خود قرار دارند و بازيگران به خوبي از عهده نقش برآمده‌اند. تقابل شخصيت آرام و منطقي هنري فوندا و خشن، عصباني و بي‌منطق لي.جي.كاپ از نكات مهم و تأثيرگذار اين اثر است كه تا لحظات پاياني كشمكش بين اين دو شخصيت ادامه دارد كه در نهايت آرامش بر ناآرامي چيره مي‌شود.

بسياري از كارگردانان، در پي آن بوده و هستند كه فيلم‌هايي با بودجه‌هاي كلان و لوكيشن‌هاي متعدد  مقابل دوربين ببرند تا كارشان در چشم تماشاگران جلوه كند، اما سيدني لومت به همه آموخت تنها بودجه كلان نيست كه يك فيلم را باشكوه مي‌كند،‌بلكه اين خلاقيت، تفكر و نوآوري است كه مي‌تواند يك اثر را به شاهكار تبديل كند. «12 مرد خشمگين» اولين فيلم سينمايي سيدني لومت است كه در سنين جواني آن را ساخته است. او از فرصتي كه در اختيارش قرار داده شد نهايت استفاده را برد. هم توانست شاهكاري بي‌بديل بيافريند و هم خود را به عنوان يك كارگردان متفكر و خلاق به سينماي جهان تحميل كند. «12 مرد خشمگين»‌را بايد بارها و بارها ديد تا به هنر سيدني لومت و 12 مرد خشمگين‌اش پي برد. شاهكار سيدني لومت نامزد گرفتن 3 جايزه اسكار شد، اما در نهايت اين جوايز به شاهكاري ديگر «پل رودخانه كواي»‌تعلق گرفت. «12 مرد خشمگين» و خالق آن به ما ياد دادند، كه هيچ گاه در قضاوت شتاب نكنيم و با تعجيل خود بي‌گناهي را به كام مرگ نفرستيم. آنان به ما ياد دادند براي هر سوالي بايد به دنبال پاسخ درست بود تا بتوان راه درست را از نادرست تشخيص داد. لازم است كارگردانان ايراني، بارها و بارها «12 مرد خشمگين» را به تماشا نشسته تا بدانند براي خلق يك اثر خوب بايد چه عناصري را به كار بگيرند. «12 مرد خشمگين» تنها متعلق به سيدني لومت و سينماي آمريكا نيست، اين شاهكاري است كه به همه جهان تعلق دارد.

«12 مرد خشمگين» افتخاراتي را نصيب خود كرده است كه اهم آن عبارتند از: برنده جايزه بهترين فيلم خارجي از جشنواره بفتا، خرس طلايي جشنواره فيلم برلين، نامزد جايزه بهترين كارگرداني، نامزد اسكار بهترين فيلمنامه، نامزد جايزه گلدن گلوب براي بهترين فيلم و نامزد گلدن گلوب براي بهترين بازيگر نقش اول مرد.