قاچاق روزانه ۲۱ میلیون لیتر سوخت معادل 550 هزار میلیارد تومان در سال؛ حلقه مفقوده شفافیت در پالایشگاه‌ها

گروه انرژی: در حالی که آمارهای رسمی از قاچاق روزانه بیش از ۲۱ میلیون لیتر سوخت حکایت دارد، کارشناسان معتقدند ریشه اصلی این پدیده نه در قیمت بنزین، بلکه در نبود شفافیت در ورودی و خروجی زنجیره تولید و توزیع سوخت است؛ جایی که تا پیش از استقرار میترینگ دقیق، روزانه صدها تریلی سوخت «غیب» می‌شوند.

به گزارش بولتن نیوز، قاچاق سوخت سال‌هاست به یکی از مزمن‌ترین معضلات اقتصاد ایران تبدیل شده است؛ معضلی که نه‌تنها منابع ملی را می‌بلعد، بلکه امنیت انرژی، عدالت یارانه‌ای و حتی حکمرانی اقتصادی را زیر سؤال می‌برد. تازه‌ترین هشدار رسمی در این‌باره از سوی رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا مطرح شده که نشان می‌دهد ابعاد قاچاق، بسیار فراتر از تصورات عمومی است. به گفته سردار حسین رحیمی، روزانه بیش از ۲۱ میلیون لیتر سوخت از کشور قاچاق می‌شود؛ رقمی که ارزش آن با بنزین لیتری 75 هزار تومانی، حدود هزار و پانصد میلیارد تومان در روز یعنی سالانه نزدیک به 550 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود و به‌تنهایی می‌تواند بودجه بخش قابل توجهی از خدمات عمومی کشور را تأمین کند.

سردار رحیمی پیش از این در آبان‌ماه ۱۴۰۴ و در نخستین همایش ملی پیشگیری و مقابله با قاچاق فرآورده‌های نفتی، با اشاره به رشد قاچاق ورودی و خروجی در سال‌های اخیر اعلام کرده بود که بر اساس آخرین برآوردهای ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، حجم کل قاچاق در کشور حدود ۳۰ میلیارد دلار است؛ رقمی که مربوط به دو سال پیش بوده و با توجه به روندهای موجود، احتمال افزایش آن نیز وجود دارد. به گفته وی، حدود ۸۰ درصد این قاچاق مربوط به قاچاق ورودی و ۲۰ درصد آن قاچاق خروجی است، اما نکته نگران‌کننده، رشد سریع‌تر قاچاق خروجی در سال‌های اخیر است.

رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا تأکید کرده که قاچاق ورودی طی سال‌های اخیر حدود ۸ درصد و قاچاق خروجی ۲۸ درصد افزایش یافته و اکنون حدود ۳۰ درصد اقتصاد کشور به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر پدیده قاچاق قرار دارد. در این میان، فرآورده‌های نفتی بالاترین سهم قاچاق خروجی را به خود اختصاص داده‌اند؛ به‌طوری که ارزش قاچاق این فرآورده‌ها حدود ۲.۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود و در صدر فهرست قاچاق خروجی کشور قرار دارد.

با وجود این آمارها، بسیاری از کارشناسان معتقدند اعداد اعلام‌شده نیز محافظه‌کارانه است. خود سردار رحیمی نیز با صراحت گفته است که به اعتقاد او، میزان واقعی قاچاق سوخت بسیار بیشتر از برآوردهای فعلی است. اگر این گزاره را بپذیریم، باید گفت روزانه معادل حدود ۷۰۰ تریلی سوخت از چرخه رسمی خارج می‌شود؛ حجمی که نمی‌توان آن را صرفاً به قاچاق خرد یا سوخت‌بری مرزی نسبت داد. این حجم عظیم، بیش از هر چیز از نشتی‌های ساختاری در دل شبکه تولید، پالایش و توزیع حکایت دارد.

در چنین شرایطی، تمرکز سیاست‌گذار بر افزایش قیمت بنزین یا تشدید برخوردهای انتظامی، اگرچه ممکن است اثرات مقطعی داشته باشد، اما راه‌حل ریشه‌ای محسوب نمی‌شود. تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که هر بار قیمت سوخت افزایش یافته، بدون آنکه شفافیت سیستمی ایجاد شود، قاچاق متوقف نشده و صرفاً شکل و مسیر آن تغییر کرده است. تا زمانی که مشخص نباشد چه میزان نفت خام وارد پالایشگاه می‌شود و چه میزان فرآورده از آن خارج می‌شود، نمی‌توان ادعای کنترل قاچاق را جدی گرفت

.

راه‌حل واقعی، به باور بسیاری از متخصصان، استقرار کامل و بدون استثنای میترینگ است؛ یعنی نصب کنتورهای دقیق و برخط بر روی چاه‌های نفت، خطوط انتقال، ورودی و خروجی پالایشگاه‌ها و انبارهای ذخیره. میترینگ، زبانی مشترک میان تولید، توزیع و نظارت ایجاد می‌کند و امکان هرگونه «گم‌شدن» سوخت را به حداقل می‌رساند. در غیاب این ابزار، حتی اگر قیمت بنزین چند برابر شود، آن ۷۰۰ تریلی سوخت همچنان راه خود را به بیرون از شبکه رسمی پیدا خواهد کرد.

سردار رحیمی از تشکیل قرارگاه ویژه پیشگیری و مقابله با قاچاق پس از دستور فرماندهی کل انتظامی خبر داده و مقابله با قاچاقچیان کلان و اجرای عملیات‌های مستمر و پایدار را از مهم‌ترین مأموریت‌های آن دانسته است. هرچند این اقدامات ضروری است، اما واقعیت آن است که بدون اصلاح زیرساخت‌های نظارتی و شفاف‌سازی ورودی و خروجی پالایشگاه‌ها، برخورد انتظامی به‌تنهایی نمی‌تواند مانع از تداوم قاچاق شود. قاچاق سوخت، بیش از آنکه یک جرم خیابانی باشد، نشانه یک خلأ سیستمی است؛ خلأیی که تنها با شفافیت، داده دقیق و میترینگ قابل پر شدن است.