چگونه ایران می‌تواند با چین و روسیه، کمیسیون مشترک را به سلاح قدرتمندی علیه ماشه تبدیل کند  

گروه بین الملل: در حالی که تنش‌های هسته‌ای ایران با غرب به اوج خود رسیده، کمیسیون مشترک برجام (Joint Commission) می‌تواند به ابزاری کلیدی برای دفاع از حقوق ایران تبدیل شود – به شرطی که تهران از ظرفیت متحدان استراتژیک خود، یعنی چین و روسیه، حداکثر بهره را ببرد. امروز، ۲۰ اوت ۲۰۲۵ (۲۹ مرداد ۱۴۰۴)، با نزدیک شدن به انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل در اکتبر امسال، تهدید فعال‌سازی مکانیسم ماشه (snapback) توسط کشورهای اروپایی (E3: فرانسه، آلمان و بریتانیا) جدی‌تر شده است. اما چین و روسیه، به عنوان اعضای کمیسیون و قدرت‌های دائم شورای امنیت، می‌توانند نقش محوری در افزایش کارایی این نهاد ایفا کنند. این مقاله، با نگاهی ژورنالیستی به وضعیت فعلی، بررسی می‌کند که چگونه ایران می‌تواند از حمایت پکن و مسکو برای تقویت کمیسیون مشترک و خنثی‌سازی تهدیدها استفاده کند – استراتژی‌ای که می‌تواند تنش‌ها را کاهش دهد و حقوق اقتصادی ملت را احیا کند.

به گزارش بولتن نیوز کمیسیون مشترک برجام، طبق متن اصلی JCPOA، نهادی متشکل از ایران، چین، روسیه، E3 و اتحادیه اروپا است که وظیفه نظارت بر اجرای توافق، حل اختلافات و مدیریت مکانیسم ماشه را بر عهده دارد. این کمیسیون، در پاراگراف‌های ۳۶ و ۳۷، فرآیندی گام‌به‌گام برای بررسی نقض تعهدات تعریف کرده که می‌تواند تا ۳۰ روز طول بکشد و با اجماع تمدید شود. اما بدون حمایت قوی، کمیسیون می‌تواند به صحنه‌ای برای فشار غرب تبدیل شود. اینجا است که چین و روسیه وارد میدان می‌شوند: این دو کشور، که از خروج آمریکا در ۲۰۱۸ انتقاد کرده‌اند، اغلب مواضع همسویی با ایران دارند و می‌توانند اجماع را به نفع تهران تغییر دهند.

در وضعیت فعلی، تا آگوست ۲۰۲۵، چین و روسیه فعالانه از ایران حمایت کرده‌اند. برای مثال، چین مخالف استفاده از مکانیسم ماشه توسط E3 است و روسیه جلسات سه‌جانبه با ایران و چین برای بحث در مورد تهدیدها برگزار کرده است. ایران می‌تواند از این ظرفیت برای تبدیل کمیسیون به یک پلتفرم قدرتمند استفاده کند.

چین و روسیه نه تنها اعضای کمیسیون مشترک هستند، بلکه به عنوان قدرت‌های اقتصادی و سیاسی جهانی، ابزارهایی برای افزایش کارایی این نهاد دارند:  
- حمایت در شورای امنیت: هر دو کشور حق وتو در شورای امنیت دارند. اگر مسئله به آنجا برسد، می‌توانند قطعنامه ادامه تعلیق تحریم‌ها را وتو نکنند یا حداقل فرآیند را پیچیده کنند. تا آگوست ۲۰۲۵، گزارش‌ها نشان می‌دهند که چین و روسیه به ایران کمک کرده‌اند تا غرب را در شورای امنیت به چالش بکشد و حتی مانع از بازگردانی تحریم‌ها شوند.  
- فشار اقتصادی: چین بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران است و روسیه شریک کلیدی در پروژه‌های هسته‌ای مانند بوشهر. این روابط می‌تواند به عنوان اهرم در کمیسیون استفاده شود تا E3 را به عقب‌نشینی وادار کند.  
- هماهنگی دیپلماتیک: این دو کشور می‌توانند در کمیسیون، پیشنهادهای ایران را حمایت کنند، زمان بررسی‌ها را تمدید کنند و هیئت مشورتی (Advisory Board) را به سمت نظرات مثبت هدایت کنند.

ایران می‌تواند با یک رویکرد هوشمندانه، از چین و روسیه برای افزایش کارایی کمیسیون بهره ببرد. در ادامه، پیشنهادهای عملی بر اساس تحولات اخیر آورده شده:  

1. برگزاری جلسات سه‌جانبه پیش از کمیسیون: ایران می‌تواند جلسات مقدماتی با چین و روسیه برگزار کند تا مواضع هماهنگ شود. برای مثال، در جولای ۲۰۲۵، مدیران کل وزارتخانه‌های سه کشور برای بحث در مورد تهدید تحریم‌ها دیدار کردند. این جلسات می‌تواند به استراتژی مشترکی منجر شود که در کمیسیون، اجماع برای تمدید زمان بررسی‌ها یا رد ادعاهای E3 ایجاد کند.  

2. ارجاع متقابل نقض تعهدات غرب: ایران با حمایت چین و روسیه، می‌تواند نقض تحریم‌ها توسط آمریکا و اروپا را به کمیسیون ارجاع دهد. چین، که خود مخالف snapback است، می‌تواند شواهد اقتصادی ارائه دهد تا نشان دهد چگونه تحریم‌ها اقتصاد ایران را مختل کرده‌اند. روسیه نیز می‌تواند از تجربیات خود در تحریم‌های غربی برای تقویت استدلال‌های حقوقی استفاده کند.  

3. استفاده از وتو و فشار در شورای امنیت: اگر مسئله به شورای امنیت برسد، ایران می‌تواند روی وتوی چین و روسیه حساب کند. گزارش‌های آگوست ۲۰۲۵ نشان می‌دهند که این دو کشور به ایران کمک کرده‌اند تا snapback را بلوکه کنند. ایران باید دیپلماسی فعالی برای لابی با پکن و مسکو انجام دهد تا اطمینان حاصل شود که در صورت ارجاع، تحریم‌ها بازنگردند.  

4. همکاری فنی و اقتصادی برای تقویت موضع: ایران می‌تواند پروژه‌های مشترک هسته‌ای با روسیه (مانند غنی‌سازی) و اقتصادی با چین (مانند جاده ابریشم) را به کمیسیون بیاورد تا نشان دهد که برجام بدون تحریم‌ها قابل اجراست. این کار، کمیسیون را از یک نهاد نظارتی به پلتفرمی برای همکاری تبدیل می‌کند و کارایی آن را افزایش می‌دهد.  

5. کمپین رسانه‌ای و دیپلماتیک مشترک: با هماهنگی چین و روسیه، ایران می‌تواند کمپینی رسانه‌ای راه‌اندازی کند تا نقض غرب را برجسته کند. برای مثال، بیانیه‌های مشترک سه کشور در آگوست ۲۰۲۵ می‌تواند فشار عمومی بر E3 وارد کند و کمیسیون را به سمت حل دیپلماتیک سوق دهد.

این استراتژی‌ها، بر اساس گزارش‌های اخیر مانند موضع چین در مخالفت با snapback و جلسات سه‌جانبه، می‌توانند کمیسیون را کارآمدتر کنند و ماشه را خنثی سازند.

البته چالش‌هایی وجود دارد: چین و روسیه منافع خود را در نظر می‌گیرند و ممکن است در برابر فشارهای شدید غرب عقب‌نشینی کنند. اما فرصت‌ها بیشتر است – به ویژه با توجه به اینکه تا اکتبر ۲۰۲۵، انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ می‌تواند فرصت جدیدی برای مذاکرات ایجاد کند. ایران با بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها، می‌تواند کمیسیون را از یک نهاد منفعل به ابزاری فعال تبدیل کند.

ایران، با تکیه بر چین و روسیه، می‌تواند کمیسیون مشترک برجام را به سلاح قدرتمندی علیه تهدیدهای غربی تبدیل کند. این استراتژی نه تنها کارایی کمیسیون را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند تحریم‌ها را کاهش دهد و اقتصاد را احیا کند. در حالی که جهان به اکتبر ۲۰۲۵ نزدیک می‌شود، زمان عمل رسیده: تهران باید دیپلماسی شرقی را اولویت دهد تا مانند دکتر مصدق، حقوق ملت را با ابزارهای حقوقی بازگرداند. آیا ایران این فرصت را غنیمت خواهد شمرد؟