کد خبر: ۵۴۹۶۴۵
تاریخ انتشار:
وقتی کلیسای روسیه نسبت به جدا کردن دین و زندگی عمومی از یکدیگر هشدار می دهد؛

سکولاریسم؛ اندیشه ای که بن بست رسیده

کلیسای ارتدکس روسیه با تأکید بر اینکه مدل سکولار جامعه غربی ناموفق بوده است به غربیها نسبت به جدا کردن دین و زندگی عمومی از یکدیگر هشدار داد.

گروه دین و اندیشه: برای بررسی معنای واژه سکولاریسم، نخست باید به اصل معنای آن که مناسبت کاملی با مفاهیم اصطلاحی سکولاریسم دارد، نظری بیفکنیم. این کلمه در لغات دایرة المعارف‏ها با مفاهیم زیر تفسیر شده است: سکولاریسم یعنی مخالفت با شرعیات و مطالب دینی، روح دنیا داری، طرفداری از اصول دنیوی و عرفی، جدایی دین از سیاست و دنیوی کردن رایج‏ترین معادل فارسی آن "جداانگاری دین و دنیا " میباشد. سکولار به معنای وابسته به دنیا، غیر روحانی، غیر مذهبی، عامی، عرفی، بیسواد خارج از صومعه، مخالفت با شرعیات و طرفدار دنیوی شدن امور میباشد. این واژه دارای معانی فراوانی است که شاید بتوان گفت نقطه مشترک آن پشت نمودن به دین و حیات معنوی و رویکرد دنیاگرایانه میباشد. این نظریه در قرن 14 و 15 میلادی در نتیجه تعارض طرز تفکرات و روش‏های اجتماعی و سیاسی کلیسا در غرب پا به عرصه اندیشه نهاد.

 

سکولاریسم؛ اندیشه ای که بن بست رسیده

به گزارش بولتن نیوز، یکی از پژوهشگران غربی درباره سکولاریزم مینویسد:

"اگر بخواهیم جدا انگاری دین و دنیا را به اجمال تعریف کنیم، میتوانیم بگوییم فرایندی است که طی آن وجدان دینی، فعالیت‏های دینی و نهادهای دینی، اعتبار و اهمیت اجتماعی خود را از دست میدهند. این بدان (معنا) است که دین در عملکرد نظام اجتماعی به حاشیه رانده میشود و کارکردهای اساسی در عملکرد جامعه با خارج شدن از زیر نفوذ و نظارت عواملی که اختصاصاً به امر ماورای طبیعی عنایت دارند، عقلانی میگردد. جداانگاری دین و دنیا مفهومی غربی است ". این اندیشه در تمام زمینه‏های فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... دارای باورهای خاص ضد دینی است که از جمله ویژگیها و شاخصه‏های اصلی این جریان فکری در مورد جامعه میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:

در جامعه سکولار دین در امور دنیایی امری مؤثر نیست و نسبت به دنیا بی ربط تلقی میگردد و محدوده دین چنان کاهش یافته که دین صرفاً اعتقادی شخصی است. اگر بخواهد از این حدّ تجاوز نموده و در جامعه رسوخ نماید، اندیشه سکولار با آن مخالف است.

در اندیشه سکولار چون راه بر هر گونه امور ماورای طبیعت و وحی و خدا بسته شده، خدا محوری که اندیشه حاکم بر جوامع اسلامی است، رخت بر بسته و انسان محور میگردد. حلال، حرام، مجاز و ممنوع جایگاهی نداشته و فقط امور قانونی و غیر قانونی مطرح است. این قوانین نیز توسط رأی اکثریت تعیین میشود و هیچ گونه ارزش ثابتی وجود ندارد.

اگر اکثریت ازدواج با همجنس را امضا نمود، این عمل قانونی میشود و هیچ گونه قبحی نخواهد داشت.

امروزه، نه تنها شاهد حکومت های سکولار در اروپا و آمریکا بلکه در بسیاری از کشورهای مسلمان هستیم. از نظر بسیاری از اندیشمندان، سکولاریسم علی رغم ادعای حاکمیت براساس عدالت و صلح در جهان، خود پرچم دار تبعیض و بی عدالتی است. سکولاریسم به دنبال گسترش استیلا خود بر جهان است و دائما سعی دارد به تنهایی تمامی تحرکات مذهبی را کنترل کرده و بر آنها محدودیت ایجاد کند. فعالیت سکولاریسم به همین جا ختم نمی شود؛ بلکه سکولاریسم سعی دارد با جانبداری از مذهب اکثریت، عملا حمایت های قانونی را به سمت همین مذهب ببرد و سایر مذاهب را عملا از میدان خارج کند. صبا محمود، انسان شناس، در کتاب خود با عنوان «تفاوت های مذهبی در دوره سکولار: صدای اقلیت ها»؛ به بررسی این موضوع می پردازد که آیا نابرابری مذهبی و اختلافات در مصر و در سطح وسیع تر خاورمیانه نتیجه ناکارامدی حکومتهای سکولار است؟ صبا محمود ریشه سکولاریسم در کشورهای مسلمان را در دوره استعمارشدگی این ملل ردیابی می کند. آنچه در ادامه می آید ترجمه ی مقاله The Problem with Secularism، مروری برکتاب صبا محمود، توسط ساجده مقدمی است که خبرگزاری فارس آن را منتشر می کند.

صبا محمود استدلال می کند سکولاریسم مدرن خودش با تأکید بر اختلافات و تفاوت های مذهبی، تنش ها و درگیری ها را در کشورهایی مانند مصر افزایش داده است. او مدعی است که دولت مدرن و عقلانیت سیاسی سکولار که آن را تحریک می کند، به طور متناقضی، دین را تبدیل به بخش مهم تری از زندگی و هم چنین عرصه خصوصی افراد در جوامع اقلیت و اکثریت کرده است.

در دیدگاه صبا محمود، در حالی که سکولاریسم سیاسی، دین را از عرصه ی سیاسی خلاصی می بخشد و آن را به حوزه خصوصی منتقل می کند، در عین حال دین را جنبه ی اساسی از هویت فردی و جمعی بازتعریف می کند؛ که در نتیجه ی آن به جای کم اهمیت جلوه دادن و کاهش توجه به دین، اهمیت و تاکید بیشتری بر دین می شود. سکولاریسم همانطور که وعده داده تا دولت را از دست مذهب و مذهب را از دست دولت آزاد کند، با تعریف و محدود کردن جایگاه مناسب دین در جامعه به عنوان اعتقادی خصوصی و باوری شخصی، عمل دینی را محدود و آن را تحت نظارت و کنترل خود درآورده است. به این ترتیب، سکولاریسم حق داوری در زمینه ی تشکیل سیستم اعتقادی کاملی را برای خود محفوظ می دارد و در نتیجه تنها خود را محق می داند تا آزادی و برابری دینی را تحت لوای تعهدات دولتی حفظ کند.

سکولاریسم؛ اندیشه ای که بن بست رسیده

کتاب محمود، نشانگر نهادینه شدن سکولاریسم سیاسی در مصر است. محمود می نویسد: «مقررات مذهبی تحت نظارت سکولاریسم نه تنها قدرت دین را مهار نکرده بلکه آن را به قدرت دیگری تبدیل کرده است. سکولاریسم به جای از بین بردن تنش های مذهبی، تبعیض و بی عدالتی؛ منجر به افزایش نابرابری ها و تضادهای درون مذهبی، موقعیت متزلزل و مخاطره آمیز اقلیت های مذهبی در کشوری چون مصر شده است.» او تحولات تاریخی و بین المللی و منطقه ای را عوامل حیاتی در این مسئله می داند که چگونه تفاوت های مذهبی به درک و تجسم مصر مدرن منجر شدند. به عنوان مثال، تاثیر قابل ملاحظه ی مبلغین بریتانیایی و آمریکایی موجب بازنگری در طبقه بندی های دینی شد و آنها نقش قابل توجهی در تعیین فرم ها و اشکال دین داری با قرار دادن اشکال خاصی از دین داری تحت حمایت قانونی ایفا کردند. این یک تعریف است که در ماده 18 اعلامیه جهانی حقوق بشر تثبیت شده است که بسیاری آن را "موفقیت سکولار " می دانند، هر چند که به طور قابل توجهی اندیشه های پروتستان در مورد دین آن را شکل می دهند. محمود در طول قرن نوزدهم، آزادی مذهبی را بیشتر در ارتباط با فرد می دید و نه گروه. او یادآوری می کند که این فرمول نه تنها در پروتکل های حقوق بشر، بلکه در قوانین ملی و قانون اساسی خاورمیانه نیز تثبیت شده است.

محمود در ادامه ی کتاب خود، توسعه مفهوم "اقلیت ملی " را به تصویر می کشد، مفهومی که به اعتقاد او در تنش های اساسی ریشه دارد. این مفهوم در حالیکه تلاش می کند اقلیت را درون ملت قرار دهد، هم چنان این گروه را به عنوان مانعی برای انسجام ملی به عنوان نتیجه ی انحراف از اکثریت قلمداد می کند. او می نویسد "شناخت یک گروه به عنوان یک اقلیت،" درک خودشان، رابطه با دیگر جوامع مذهبی و دولت و موضع خود در برابر قانون را دگرگون می کند. " آزادی مذهبی و حقوق اقلیت ها به عنوان تکنیک هایی قلمداد می شوند که از طریق آن حکومت های لیبرال سکولار اختلافات میان مذاهب را کنترل می کند، برای مثال، محدود کردن مذهب در حوزه قانون خانواده یا قانون شخص محور.

یک مثال اصلی برچسب زدن مسیحیان قبطی به عنوان یک اقلیت مصری است، اقداماتی که در دهه 1920 آغاز شد. این مسیحیان ابتدا به عنوان گروهی خطرناک و تفرقه انداز محسوب می شدند که می توانستند مانع توسعه احساس ملی یکپارچه ای شوند؛ اما بعدها نگرش به این مسیحیان تغییر کرد و به انها هم چون افرادی نگریسته شد که باید به عنوان امری ضروری از آداب و رسوم فرهنگی و مذهبی قبطی ها و همچنین حقوق مدنی آنها حفاظت کرد. به طور قابل توجهی، رژیم های متوالی مصری رفاه شهروندان را نادیده گرفتند و در این میان، گروه های اسلام گرا و کلیسای قبطی در خدمت به این اقلیت ها و بیان منافع جوامع مذهبی به طور فزاینده ای اهمیت یافتند.

کلیسای ارتدکس روسیه با تأکید بر اینکه مدل سکولار جامعه غربی ناموفق بوده است به غربیها نسبت به جدا کردن دین و زندگی عمومی از یکدیگر هشدار داد.

و رئیس دپارتمان کلیسا و روابط جامعه کلیسای ارتدکس روسیه گفت: اعتقاد دارم الهیات و تفکر فلسفی غربی در قرون متمادی گذشته با تقسیم فضاهای سکولار و دینی راه نادرستی طی کرده است. متألهان غربی از کلام سنت آگوستین درباره شهر خدا و شهر زمینی برداشتهای اغراق آمیزی داشته اند.

وی همچنین یادآور شد: این سنت امروز با چالشهای جدیدی رو به رو است، چالش نخست سوء تفاهم دوجانبه با بخش اعظم اروپا است که به سنت ارتدکس مسیحی تعلق دارند و بسیاری از افرادی که سنت کلیسای کاتولیک و برخی جنبشهای پروتستان را پیگیری می کنند و مایل به جدا کردن دین از زندگی عمومی خود نیستند. چالش دوم نیز پیروان دین اسلام هستند که جدایی دین و قانون را چون جدایی نور و خورشید نمی پذیرند.

این شخصیت دینی کلیسای ارتدکس روسیه گفت: چالش سوم فقدان نیروهای حیاتی ملتها است که باید شرایط فرآیندهای دشوار جهانی را برای آینده خود فراهم کنند. نرخ پایین تولد، تمرکز بر مصرف گرایی، آسایش شخصی و بهداشتی، فقدان الزامات دینی و اخلاقی می تواند به سرعت ملتها را به دوران خشونت جنگهای سابق بازگرداند.

وی اعتقاد دارد که نخستین راه خروج از این وضعیت و جلوگیری از گسترش سکولاریسم باید از طریق متودهای آموزشی صورت گیرد. راه دوم جلب توجه نظامهای سیاسی به سنتهایی است که زندگی دینی و عمومی را از یکدیگر جدا نمی دانند. نه تنها اسلام بلکه تعالیم کلیسای ارتدکس نیز بر همنوایی مردم و دولتها تأکید دارد.

 

 

منابع:

سکولاریسم چه مکتبی است/ تالار گفتگوی دینی

مسئاله بغرنجی به نام سکولاریسم / فارس / سوفی چماس

ناکارآمدی سکولاریسم در غرب / مهر

شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.

bultannews@gmail.com

نظر شما

آخرین اخبار

پربازدید ها

پربحث ترین عناوین