در دستگاه خدا پارتی‌بازی وجود ندارد

گروه دین و اندیشه: حجت الاسلام دکتر سوزنچی از اساتید دانشگاه، هر روز یک آیه قرآن را با ترجمه و چند حدیث تفسیری و چند نکته در تدبر آن آیه منتشر می کند. بولتن نیوز نیز در راستای ترویج چنین اقدامات ارزشی این سلسله مطالب را به صورت روزانه منتشر می کند.
به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب امروز به آیه 30 سوره احزاب پرداخته شده و در آن آمده است:

يا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسيراً

سوره احزاب (33) آیه 30

ترجمه
ای زنان پیامبر! هر کس از شما که به زشتکاری آشکاری مبادرت کند، برایش عذاب دوچندان اضافه شود و این بر خداوند آسان بوده است.

حدیث
1) حریز می‌گوید: از امام صادق ع درباره سخن خداوند عز و جل که می‌فرماید: «ای زنان پیامبر! هر کس از شما که به زشتکاری [فاحِشَةٍ] آشکاری مبادرت کند، برایش عذاب دوچندان اضافه شود و این بر خداوند آسان بوده است.» سوال کردم.
فرمود: مقصود از این زشتکاری [= فاحشة]، شورش مسلحانه [علیه امام ع] است.   تفسير القمي، ج‏2، ص193

2) محمد بن مسلم می‌گوید:  امام صادق ع به من فرمود: آیا می‌دانی مقصود از «الْفَاحِشَةُ الْمُبَيِّنَةُ: زشتکاری آشکار» [در سوره احزاب، که زنان پیامبر ص را از آن برحذر می‌دارد] چیست؟
گفتم: نه. 
فرمود: جنگ با امیرالمومنین ع است؛ یعنی جنگ جمل.

3)‌ وقتی حضرت امیر ع برای ریشه‌کن‌ کردن فتنه خوارج حرکت کرد و دو لشکر به هم رسیدند، ابتدا حضرت از آنها پرسید چه چیزی موجب شده که [ایمان] مرا انکار کنید و به جنگ با من برخیزید. گفتند به خاطر منکراتی که از تو دیده‌اید که یکی از آنها برای کشتن تو کافی است. و پنج مورد را برشمردند که حضرت همگی را پاسخ داد. مورد دومش این بود:  [خوارج گفتند] تو در جنگ جمل حکمی کردی برخلاف حکم جنگ صفین؛ به ما در جنگ جمل گفتی: کسانی که پشت کرده و خود را کنار کشیده‌اند، نکُشید، خواب باشند یا بیدار؛ و با مجروحان کاری نداشته باشید، و هرکس شمشیرش را بیاندازد همانند کسی است که در [خانه‌اش] را بسته [= اصلا وارد جنگ نشده] و نباید کاری به کارش داشت؛ اما در جنگ با معاویه اسیر کردن فرومایگان و غنیمت گرفتن اسلحه را روا شمردی و تنها کنیز و برده گرفتن را ممنوع ساختی. مگر می‌شود که چیزی در یک جا حلال باشد و در یک جا حرام؟ ...
حضرت علی ع فرمودند: و اما اینکه چرا در جنگ جمل خلاف جنگ صفین رفتار کردم: اهل جمل با من بیعت کرده بودند و سپس بیعت را شکستند و از حرم رسول الله ص [= مدینه] به سمت بصره به راه افتادند در حالی که نه پیشوایی داشتند و نه «دارالحرب»ی [= زمین دشمن، که از آنجا حمله‌هایش را سامان می‌دهد] که آنان را گرد آورد. آنان خروج کردند همراه با عایشه، همسر رسول الله ص، چرا که او هم از بیعت با من ناخرسند بود؛ در حالی که رسول الله ص به او خبر داده بود که خروج علیه من، خروج از روی ظلم و ستم است، چرا که خداوند عز و جل فرموده: «ای زنان پیامبر! هر کس از شما که به زشتکاری آشکاری مبادرت کند، برایش عذاب دوچندان اضافه شود» (احزاب/30) و هیچیک از زنانِ دیگرِ پیامبر ص زشتکاری‌ای انجام نداده بود، و این زشتکاری‌اش بسیار عظیم بود، پیش از همه بدین دلیل که خلاف دستور خداوند بود که [خطاب به زنان پیامبر ص] می‌فرماید: «در خانه‌هایتان بنشینید و همچون دوران جاهلیت نخستین، تبرج و عرض اندام نکنید» (احزاب/33) چه تبرج و عرض‌اندامی بالاتر از شورش او و طلحه و زبیر و بیست و پنج هزار نفر از مسلمانان، به بهانه حج، در حالی که، به خدا سوگند، قصد حج و عمره نداشتند، و راهش از مکه به بصره کشیده شد و در آنجا آتش جنگ را برافروخت که در آن طلحه و زبیر و بیست هزار نفر از مسلمانان کشته شدند؛ و می‌دانید که خداوند - جَلَّ ذِكْرُهُ – می‌فرماید: «کسی که یک مومن را عامدانه به قتل رساند، جزایش جهنم است که در آن جاودانه خواهد بود و خداوند بر او غضب کرده و او را لعنت نموده و برایش عذابی عظیم آماده کرده است» (نساء/93)
و آنچه که هنگامی که خدا ما را بر آنها پیروز کرد گفتم، بدین جهت گفتم که آنها نه «دارالحرب»ی داشتند که آنان جمع کند و نه پیشوایی داشتند که به جراحت‌های آنان رسیدگی کند و دوباره آنان را به جنگ برگرداند؛ و اگر هم می‌خواستید برده و کنیز گرفتن از آنان را برایتان مجاز کنم، کدام شما عایشه، همسر رسول الله ص را می‌خواست به عنوان سهم خود بردارد؟!   الهداية الكبرى، ص137-141

تدبر

1️⃣ در دستگاه خدا پارتی‌بازی وجود ندارد: اگر کسی زن پیامبر باشد (ویا هر گونه انتساب دیگری به پیامبر داشته باشد)، نه‌تنها گناه و خلاف او قابل چشم‌پوشی نیست؛ بلکه عذابش هم دوبرابر خواهد شد!

حکایت

ابوالخطاب یکی از اهل غلو بود که از جانب امامان شیعه طرد شد. وی یک روز نزد زید بن علی (فرزند معروف امام سجاد ع که بسیار مورد تایید امامان بود) آمد و زید به او گفت: تقوا پیشه کن! من سراغ شما آمده بودم و دیدم پیروانت چه خیالات ناروایی [درباره جایگاه‌شان در بهشت] در سر دارند.
رسول الله ص جد ما بوده، آن مومنی که با او مهاجرت کرد، پدر ما بود، همسرش حضرت خدیجه، مادربزرگ ما بود و دخترش فاطمه زهرا س هم مادر ما. با این حال ما ادعای عصمت نمی‌کنیم؛ معصومان ما رسول الله و حضرت علی ع و امام حسن و امام حسین و فاطمه س بودند؛ اما بقیه ما، گاه گناه می‌کند، همان طور که سایر مردم گناه می‌کنند؛ و گاه کار نیکو بجا می‌آورد همانند سایر مردم؛ نیکوکار ما دو برابر پاداش دارد و گنهکار ما دوبرابر عذاب می‌شود، چرا که خداوند متعال می‌فرماید: «ای زنان پیامبر! هر کس از شما که به زشتکاری آشکاری مبادرت کند، برایش عذاب دوچندان اضافه شود.» آیا فکر می کنی که مردانمان مثل زنانمان نیستند؟! نه، ما اهل این خاندان هم همگی مامور به [اطاعت از] کتاب و سنت هستیم ...   تفسير فرات الكوفي، ص402

2️⃣ از آنجا که عذاب‌های اخروی بر اساس واقعیت است، نه قرارداد و اعتبار، دوبرابر شدن عذاب زنان پیامبر ص، نشان می‌دهد که روابط اجتماعی انسان، آثار حقیقی در وجود او دارد.

نکته فلسفی در تحلیل روابط اجتماعی

می‌دانیم که ثواب و عقاب‌های اخروی، یک امر حقیقی وجودی است؛ و اصطلاحاً تجسمِ اعمالِ خود فرد در دنیا می‌باشد.
پس وقتی می‌فرماید عذاب (و در آیه بعدی، ثواب) همسران پیامبر دو برابر دیگران است، نشان می‌دهد عمل آنان، اثری که در واقعیت دارد (چه مثبت و چه منفی) که دو برابر دیگران اثر می‌گذارد؛  و چون این حکم را صرفا به «همسر پیامبر بودن» آنها مرتبط کرد،
پس این دو برابر شدن اثر، به خاطر این ارتباط اجتماعی خاصی است که آنها دارند.
پس روابط اجتماعی و جایگاه اجتماعی انسانها تاثیر حقیقی در وجود آنها دارد؛ و  بودن یا نبودن در جامعه، و نیز بودن در این یا آن جامعه، در مسیر رشد و تطور وجودی ما واقعا موثر است. (ایستاده در باد، ص254-255)

نقدی بر نگاه لیبرالیستی به زندگی اجتماعی

این سخن که «زندگی هر کس صرفاً به خودش مربوط می‌شود، و اجتماع تنها یک قرارداد موقت بین انسانهاست؛ و تا جایی که کسی برای دیگری مزاحمت [مادی] ایجاد نکند، کاری به کار همدیگر نباید داشت» دیدگاهی است که بر درک نادرستی از واقعیت زندگی اجتماعی انسان سوار شده است!

اگر صِرف روابط و جایگاه اجتماعی ما اثر حقیقی در وجود ما دارد، زندگی هرکس در جامعه فقط به خودش مربوط نمی‌شود؛ بلکه خواه ناخواه حتما بر زندگی دیگران تاثیر دارد؛ و بسیار خطاست که مزاحمت را صرفا مزاحمت فیزیکی قلمداد کنیم.

3️⃣ چرا تعبیر « مُبَيِّنَةٍ: آشکار» آورد؟ و آوردن این تعبیر حاوی چه نکته‌ای در فهم آیه است؟

الف. با اینکه استعمال کلمه «فاحشة» در مورد «زناکاری» بسیار شایع است، اما افزودن کلمه «مبینه: آشکار» نشان می‌دهد که مقصود قرآن، «زنا» نیست، زیرا زنا از گناهانی بوده که غالبا به صورت مخفیانه و غیرعلنی انجام می‌شده است (البحر المحیط، ج8، ص473)

ب. مقصود گناهی است که شناعت و قبح و زشتی آن کاملا آشکار است (المیزان، ج16، ص307) و چه‌بسا همین آشکار بودن که چون موجب شکستن حرمت پیامبر ص می‌شود، عامل مضاعف شدن عذاب گردیده است. (ایستاده در باد، ص256) یعنی با آوردن این تعبیر، می خواهد چرایی مضاعف شدن عذاب را توضیح دهد.

ج. شاید می‌خواهد اشاره کند به گناهی که آشکار شدنش چنان عمومیتی پیدا می‌کند که دیگر جای هیچ توجیهی باقی نمی‌گذارد؛ و شاید به همین جهت است که اگرچه در آیات دیگری (تحریم/3-4) از خیانت دو تن از زنان پیامبر (عایشه و حفصه) و افشای اسرار پیامبر ص و انحراف قلب دل آنان نیز سخن گفته شده (که می‌تواند مصداق واضحی از یک «فاحشه» و زشتکاری باشد)، اما در احادیثی که رسیده، عموماً این آیه را بر جریان جنگ جمل تطبیق کرده‌اند.

4️⃣ می‌دانیم که این مطلب که برخی از کارها سخت یا آسان است، به توانایی‌های مختلف اشخاص برمی‌گردد؛ و کسی که قدرت مطلق دارد، انجام کارهای مختلفی که ممکن است، برای او تفاوتی نمی‌کند. پس مقصود از «آسان بودن این کار برای خدا» چیست و چرا این تعبیر را آورد؟

می خواهد تاکید کند که کرامتی که به خاطر همسری پیامبر ص بدانها داده شده [و حتی آنان را همچون مادر مومنان دانسته (احزاب/6) و در تاریخ بدین‌جهت آنان را ملقب به لقب «ام‌المومنین» کرده‌اند] به هیچ عنوان مانع از آن نمی‌شود که خداوند آنها را عذاب نکند، بلکه اتفاقا دوچندان هم عذاب می‌کند و هیچ مشکلی برایش ندارد (المیزان، ج16، ص307) به تعبیر دیگر،می‌خواهد نشان دهد برای شماست که باورنکردنی و دور از ذهن است که چنان شخصی با چنان جایگاهی عذاب شود، اما این کار برای خدا هیچ دشواری ندارد.

ثمره اجتماعی تاریخی

بر اثر تبلیغات دستگاه خلافت در چند قرن، حتی امروزه هم بسیاری از مسلمانان به خاطر جایگاه همسر پیامبر بودن، برایشان سخت است که حتی هیچ گونه انتقادی را متوجه آنان بدانند، چه رسد به اینکه قبول کنند خدا عذابی بیش از بقیه برای آنان آماده کرده است؛ و قرآن کریم با این آیه، [و سایر آیاتی که بر جهنمی بودن برخی از زنان پیامبران، مانند زن حضرت نوح و زن حضرت لوط تاکید کرده؛ تحریم/10] این ذهنیت را به چالش می‌کشد. (اقتباس از: ایستاده در باد، ص257)