صندوق اسرار قذافی

كوسا كه سال 1979 با سمت پيام رسان قذافي وارد لندن شد تا درخواست توسعه روابط دوجانبه را به دولت وقت انگليس دهد، اكنون پس از 32 سال از طريق فرودگاه وارنبورو وارد لندن شد تا اعلام كند كه از رژيم قذافي رويگردان و به انگليس پناهنده شده است، كسي كه بسياري او را گنجينه اسرار و رازدار قذافي مي‌دانند.

موسي كوسا در 23 مارس سال 1949 در خانواده‌اي متوسط اما خوشنام در طرابلس، پايتخت ليبي ديده به جهان گشود و سال 1978 مدرك كارشناسي ارشد خود را از دانشگاه آمريكايي ميشيگان دريافت كرد. با اين كه چهره كوسا را آرامش و ثبات راي فراگرفته،‌ اما به اعتقاد بسياري در پس اين چهره آرام و خونسرد مردي تشنه به خون و خشن نهفته است. وي در طول سال‌ها حيات شغلي خود مناصب امنيتي و ديپلماتيك مختلفي احراز كرد.

كوسا فعاليت‌هاي شغلي خود را در قالب همكاري با دستگاه‌هاي اطلاعاتي و با عنوان مسوول حفظ امنيت سفارتخانه‌هاي ليبي در شمال اروپا سال 1979 آغاز كرد و اين همان پستي بود كه او را موفق ساخت با درخشش در آن از طريق تحت پيگرد قرار دادن معارضان سياسي ليبي در شمال اروپا، پله‌هاي ترقي را يكي پس از ديگري طي كند، به گونه‌اي كه يك سال پس از آن و سال 1980 به عنوان سفير ليبي در انگليس معرفي شد.

اما كوسا نتوانست در اين منصب دوام چنداني بياورد و هنوز يك سال از تصدي پست سفيري ليبي در لندن نگذشته بود كه دولت وقت انگليس او را به‌ خاطر داشتن پيشينه‌هاي خونين ـ بنا به توصيف لندن ـ عليه معارضان سياسي ليبي در اروپا و انگليس از خاك اين كشور بيرون كرد. كوسا هيچ‌گاه پيشينه خود را پنهان يا كتمان نكرد، بلكه دولت انگليس را به خاطر اين اقدام مورد تهديد قرار داد و گفت اين اقدام آنها را با كمك به جمهوريخواهان ايرلندي و دادن سلاح به آنها و تشديد اقداماتشان عليه معارضان ليبي در اروپا پاسخ خواهد گفت.

نكته قابل توجه و جالب اين كه رانده شدن كوسا از انگليس موجب ترقي و رشد و پيشرفت شغلي او نزد معمر قذافي شد كه در آن زمان در اوج مبارزاتي بود كه آن را مبارزه عليه امپرياليسم بين‌الملل مي‌ناميد. همين امر موجب شد تا قذافي، كوسا را مبارز و مجاهدي عليه امپرياليسم بين‌المللي بخواند و پس از آن جايگاه برجسته‌اي را در دواير ويژه او به خود اختصاص دهد.

رابطه کوسا با قذافي

اما رابطه كوسا با قذافي به پيش از اين سال‌ها و در واقع به اوايل دهه 70 بازمي‌گردد، هنگامي كه كوسا خود را براي تهيه پايان‌نامه كارشناسي ارشد در دانشگاه ميشيگان آمريكا آماده مي‌كرد و اين پايان‌نامه‌اي بود كه قذافي به آن توجه ويژه داشت. اين مساله فرصتي به كوسا داد تا به تحصيلات خود در مقطع دكتري هم ادامه دهد، اما كوسا خواستار بازگشت به طرابلس شد تا به يكي از مردان با نفوذ و با قدرت قذافي در كميته‌هاي انقلاب و از جمله افراد با نفوذ قذافي در نظام ليبي تبديل شود.

در پي اخراج كوسا از انگليس وي احراز پست‌ها و مناصب مختلف امنيتي در رژيم قذافي را يكي پس از ديگري طي كرد و قذافي همواره اجراي ماموريت‌هاي حساس و اصطلاحا ناپاك عليه دشمنانش را به عهده او مي‌گذاشت. از جمله اينها بايد از ترور معارضان ليبيايي در خارج از ليبي ياد كرد و همين موجب شد تا معارضان رژيم قذافي به او لقب مامور مرگ را بدهند و بسياري از كشورهاي غربي و عربي انگشت اتهام خود را به سوي كوسا به عنوان برنامه‌ريز بسياري از ترورها و ناظر بر آنها نشانه بگيرند كه از جمله مهم‌ترين اين عمليات‌ها بايد از منفجر كردن هواپيماي پان امريكن بر فراز شهرك لاكربي اسكاتلند سال 1988، منفجر كردن يك فروند هواپيماي فرانسه سال 1989 در آسمان نيجر، بمبگذاري در يك كافه شبانه در برلين آلمان سال 1986 و تلاش جهت ترور رهبران جهان عرب يا ربودن آنها ياد كرد.

سال 1992 كوسا بار ديگر به عرصه ديپلماتيك بازگشت تا بالاترين منصب را در وزارت خارجه ليبي احراز كند. در اين سال او به سمت وزير خارجه ليبي منصوب شد كه با دوره تحريم‌ ليبي در عرصه بين‌المللي همراه گرديد. 2 سال بعد بار ديگر منصب كوسا ارتقاء يافت و اين بار سمت رياست دستگاه اطلاعات و امنيت رژيم قذافي را احراز كرد و تا 15?سال بعد يعني سال 2009 اين سمت را داشت.

طي اين دوره كوسا تحت پيگرد قرار دادن مخالفان رژيم قذافي در خارج را كه از آنها با عنوان سگ‌هاي ولگرد ياد مي‌كرد، سرلوحه اقدامات خود در دستگاه اطلاعات و امنيت قرار داد و بسياري از آنها را در شهرهايي چون منچستر، پاريس و برلين ترور كرد. هنگامي كه اتهامات وارده به وي مبني بر دست داشتن در اين ترورها اثبات مي‌شد، با پرداخت غرامت از زير بار آنها شانه خالي مي‌كرد و شايد به همين دليل بود كه وي رياست هيات مذاكره كننده ليبيايي براي پرداخت غرامت به قربانيان حادثه لاكربي و هواپيماي فرانسوي دي سي ـ 10 را به عهده گرفت، اگرچه بسياري بر اين باور بودند كه وي از جمله عاملان اصلي اين دو حادثه بوده است.

همچنين گفته مي‌شود كوسا در ربوده شدن منصور الكيخيا، معارض معروف ليبيايي دست داشت كه در دهه 90 در شهر قاهره ربوده شد. غير از آن وي نقش بارز و موثري در مذاكرات صورت گرفته ميان رژيم ليبي با 2 كشور انگليس و اسكاتلند براي آزادسازي عبد الباسط المقرحي ايفا كرد. المقرحي مهم‌ترين متهم انفجار لاكربي به‌شمار مي‌آمد كه در زندان‌هاي انگليس بسر مي‌برد.

اين اقدامات كوسا موجب شد تا ليبي از عزلت و انزواي بين‌المللي خارج گشته و نقشي اساسي در تجديد نظر غرب در رابطه با ليبي بازي كند. همچنين كوسا مسوول قرارداد منعقده ميان ليبي با انگليس و آمريكا سال 2006 بود كه به موضوع برنامه هسته‌اي ليبي مي پرداخت. وي در اين مذاكرات پيشنهاد كرد، در برابر چشمپوشي ليبي از ادامه برنامه هسته‌اي خود، لندن و واشنگتن نام ليبي را از فهرست كشورهاي تروريست جهان حذف و تحريم‌هاي بين‌المللي اعمال شده عليه اين كشور را لغو كنند كه در ميان بهت و حيرت كارشناسان و صاحب‌نظران بين‌المللي با موافقت 2?كشور انگليس و آمريكا مواجه شد. اين قراردادي بود كه ليبي را به طور كامل از انزواي بين‌المللي خارج ساخت و به تحريم‌هاي غرب عليه ليبي كه از سال 1986 آغاز شده بود، پايان داد.

در لباس يک ديپلمات

در مارس 2009 بار ديگر و اين بار براي آخرين بار شانس و اقبال به موسي كوسا روي آورد تا دوباره وارد عرصه ديپلماتيك شود و پست وزير امور خارجه را به جاي عبدالرحمن شلقم به دست آورد كه سمت نماينده ليبي در سازمان ملل متحد را گرفته بود.

در ژوئيه سال 2010 كوسا در كنار پست وزيري امورخارجه به سمت مشاور امنيت ملي قذافي نيز منصوب شد تا جانشين معتصم قذافي فرزند قذافي شود كه به دليل داشتن اختلاف با اطرافيان پدرش از اين مقام استعفا كرده بود.

به خاطر پست‌ها و مناصب مهم و حساسي كه موسي كوسا احراز نمود و نزديكي‌اش به قذافي وي از بسياري از اسرار و رازهاي رژيم و شخص قذافي آگاه است، به گونه‌اي كه نماينده دائم ليبي در سازمان ملل متحد او را جعبه سياه رژيم قذافي توصيف كرده است.

اما رابطه كوسا با قذافي بر يك منوال نبود، بلكه در دوره‌هايي شاهد نوسان‌هايي نيز بوده است به گونه‌اي كه در مواردي ممكن بود،‌ منجر به سرنگوني و از دست دادن جان كوسا شود از آن جمله بايد از دوره‌اي ياد كرد كه موسي كوسا در پي بروز شايعاتي مبني بر زدن سيلي به گوش معتصم قذافي و برانگيختن خشم وي از عرصه سياسي و ديپلماتيك ليبي محو شد. اين رويداد همزمان با مارس 2010 ميلادي بود و موجب شد، قذافي عبدالعاطي العبيدي را به سمت وزيري امور خارجه منصوب كند، اما چند ماه بعد كه خشمش فرو نشست، كوسا را به عنوان مشاور امنيت ملي خود برگزيد.

كوسا يك‌بار ديگر نيز با معتصم برخورد داشت، هنگامي كه وي از قطعنامه 1973 شوراي امنيت سازمان ملل متحد و درخواست از رژيم قذافي براي توقف حملات به بنغازي و پناهگاه انقلابيون ليبي حمايت كرد و به اين وسيله نه تنها خشم معتصم كه خشم شخص قذافي را نيز برانگيخت. همچنين بايد از برخورد كوسا با خميس قذافي، پسر ديگر معمر قذافي ياد كرد. هنگامي كه كوسا موظف شده بود‌ خميس را براي تصدي يك پست بلندپايه ديپلماتيك آماده كند، در طول آموزش‌ها ميان وزير سابق امور خارجه ليبي با پسر رئيس‌اش اختلافاتي بروز كرد.

اما مهم‌ترين قضايايي كه كوسا در طول تصدي پست‌هاي ديپلماتيكش و حضور در عرصه سياست با آن مواجه بود، قضيه سوئيس و خانواده قذافي بود. در اين قضيه هانيبال قذافي فرزند معمر قذافي به دليل مورد ضرب و شتم قرار دادن خدمتكارش در يكي از هتل‌هاي ژنو به جرم بد رفتاري توسط دولت سوئيس بازداشت و همين امر موجب بروز بحران سياسي ميان 2 كشور شد و قذافي سوئيس را كشوري كافر و ملحد خواند و عليه اين كشور اعلام جهاد كرد و همين مساله موجب اعتراض كوسا به قذافي شد، اما با پا درمياني ديگران اين بحران برطرف گشت.

از ديگر قضاياي مهمي كه كوسا در زمان تصدي پست وزارت امور خارجه با آن مواجه شد، قضيه پرستاران بلغاري بود كه به اتهام تزريق ويروس ايدز به صدها كودك ليبيايي توسط قذافي به اعدام محكوم شده بودند، اما به دليل پيچيده بودن پرونده اين حكم اعدام به اجرا درنيامد و قضيه براي سال‌ها معلق باقي ماند و سرانجام كوسا از اين قضيه به عنوان حربه‌اي براي تحت فشار قراردادن كشورهاي غربي جهت بستن قراردادهاي مورد نظر ليبي استفاده كرد و با تسليم پرستاران بلغاري در جولاي 2007 پس از 8 سال زنداني بودن آنها در زندان‌هاي ليبي به اين بحران پايان داد.

جاسوس دوجانبه

گزارش منتشره روزنامه انگليسي ساندي اكسپرس در 3?آوريل سال‌جاري بيانگر رابطه گرم و صميمانه و در آن واحد متناقض كوسا با غرب است كه بحث و جدل‌هايي نيز درباره وزير خارجه مستعفي ليبي و رئيس سابق سازمان اطلاعات سرهنگ قذافي برمي‌انگيزد.

اين گزارش مدعي شده كه كوسا به عنوان جاسوس دوجانبه براي دستگاه امنيت انگليس فعاليت مي‌كرده است، اين روزنامه نوشته است: سال 2001 ميلادي كوسا با رئيس وقت سازمان اطلاعات انگليس، جان اسكارت ديدار داشت و با وي به توافقاتي در زمينه امكان فعاليت مزدوران انگليسي در ليبي رسيد. همچنين برخي از اطلاعات سري درز يافته به بيرون حكايت از آن دارد كه قذافي تامين‌كننده مالي حملات انتخاباتي بسياري از روساي جمهور آفريقا بوده و كوسا نام افراد بسياري را در اين باره ذكر مي كند.

همچنين بر اساس گزارش‌هاي غربي از جمله اسناد منتشر شده توسط سايت ويكي‌ليكس كشورهاي غربي كوسا را بهترين گزينه پس از قذافي و فرزندانش در ليبي پيش از وقوع انقلاب در اين كشور مي‌دانستند و همين موجب شده است بسياري از تحليلگران به اين باور برسند كه دور ساختن كوسا از رياست دستگاه‌هاي اطلاعاتي و انتصاب وي به عنوان وزير امور خارجه توسط قذافي راهي براي خلاص شدن از وي بوده، چون او توانسته بود‌ نفوذ بسياري در داخل ليبي به دست آورد و اين تهديدي براي آينده سياسي پسران قذافي تلقي مي‌شد.

موسي كوسا 28 مارس گذشته با پاي گذاشتن به فرودگاه وارنبورو و پناهنده شدن به انگليس از مقام خود به عنوان وزيرخارجه ليبي استعفا كرد تا به اين وسيله به حيات شغلي در ليبي و به مدت 31 سال خدمت به قذافي پايان دهد. وي تاكنون هيچ گونه ابراز تمايلي مبني بر حضور و مشاركت در دولت آينده ليبي نكرده است.