روایت بازگشت به صحنه اصلی زندگی

گروه سینما و تلویزیون:  ٩‌سال قبل سومین دوره‌اش را پشت‌سر گذاشت. آن روزها می‌گفتند این جشنواره از هر جهت نشان‌دهنده جهش بلند در روند حرکتی نمایشی موسوم به تئاتر معلولان به حساب می‌آید. آن دوره از جشنواره بین‌المللی تئاتر معلولان، از لحاظ تعداد نمایش‌ها، تنوع و طرح قصه‌ها و مضامینی که کمتر گفته شده بود، از جهت ورود کارگردانان جدید به این عرصه و از بابت برگزارکنندگان و داوران جشنواره حایز اهمیت بود. در‌ سال ٨٦ که سومین دوره این رویداد برگزار شد از تولد چنین جشنواره‌ای مدت زیادی نمی‌گذشت.

به گزارش بولتن نیوز، با این وجود، شیوه برگزاری جشنواره و اجرای نمایش‌ها به گونه‌ای بود که داوران، برگزارکنندگان و تماشاگران به حرفه‌ای‌بودن اجراها معترف بودند. اتفاقات خوبی داشت می‌افتاد، اما نشد. جشنواره ٩‌سال تعطیل شد تا امسال. حالا چهارمین دوره با کمک سازمان بهزیستی درحال برگزاری است. افسانه بایگان، قطب‌الدین صادقی، لوکاس هندریک دبیک و پروفسور کمار داوران چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر معلولان در بخش صحنه‌ای و خیابانی هستند. بایگان، بازیگر شناخته‌شده تئاتر، سینما و تلویزیون از آن دست هنرمندانی است که هنر نمایش در میان معلولان را سال‌ها پیش برای نخستین‌بار نظاره‌گر بوده: «چند‌سال قبل که نخستین‌بار با تئاتر معلولان مواجه شدم، نمی‌دانستم شاهد چه اتفاقی خواهم بود یا با چه سطحی از نمایش روبه‌رو می‌شوم. جالب این‌که با نمایش‌هایی باارزش و جذاب مواجه شدم که قابلیت مقایسه با بسیاری آثار دیگر را داشتند». «شهروند» به مناسبت برگزاری چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر معلولان امیدآفرین که از ١٢ تا ١٧ آذرماه ٩٥ در اصفهان برگزار می‌شود، با افسانه بایگان و لوکاس هندریک دبیک به‌عنوان اعضای هیأت داوران این جشنواره و حسین نحوی‌نژاد، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی گفت‌وگوهایی انجام داده که شرح‌شان به تفکیک در ادامه مطلب آمده است:

 خانم بایگان از نخستین تجربه داوری‌تان در جشنواره تئاتر معلولان بگویید.

نخستین‌بار كه قرار شد براي داوري جشنواره تئاتر معلولان بيايم هيچ تصوري از آن نداشتم و نمي‌دانستم قرار است با چه نوع كارهايي روبه‌رو شوم. راستش تصورم اين بود كه با كارهاي در حد متوسط و دبيرستاني مواجه شوم و برخلاف تصورم نمايش‌هايي را در اين جشنواره ديدم كه نمونه‌اش را در تئاتر شهر و تئاتر حرفه‌اي ايران نديده بودم. خيلي‌خيلي متحير شدم و ديدن اين نمايش‌ها برايم جذاب بود. به‌نظرم توانايي وجودي اين عزيزان وقتي دچار معلوليت هستند باعث شده در زمينه‌هاي ديگر توانايي‌شان بالا برود.

يادم مي‌آيد در يكي از دوره‌هاي جشنواره، گروهي تحت‌عنوان تئاتر سايه، يك گروه موسيقي نابينا جلو و يگ گروه موسيقي ناشنوا و كم‌شنوا  پشت‌سرشان بودند و با یک نور کم با هم ارتباط داشتند و این موسیقی آن‌قدر روی نت و حرفه‌ای اجرا شد که هنوز هم بعد از چند‌سال در ذهنم مانده و مرا به تحسین واداشت و این همان جادوی هنر تئاتر است.

وقتی به افراد دارای معلولیت نزدیک می‌شوید، درمی‌یابید چقدر بی‌درد زندگی می‌کنید، چرا که بعضی از آنها حتی در مسائلی ساده مثل دسترسی به عابر بانک، محدودیت دارند. جشنواره جدای از بستری که برای خلاقیت‌های هنری ایجاد می‌کند، موجب می‌شود همه ما توجه بیشتری به مشکلات معلولان داشته باشیم.

درخشش معلولان روی صحنه  تئاتر، نگاه مخاطب را نسبت به آنها تغییر می‌دهد. این عزیزان گاهی چنان قابلیت‌هایی از خود نشان می‌دهند که تماشاگر را به تحسین وا می‌دارد و به فکر فرومی‌برد تا به خیلی از مسائل خود و آنها بیشتر بیندیشد.

کارگردانی و کار کردن با افراد دارای معلولیت، یک تخصص است که به همراهی و صبوری نیاز دارد. تا جایی که من مطلعم،‌ سال گذشته قرار بود مربیانی برای این منظور تربیت شوند و در مناطق مختلف کشور دوره‌هایی برگزار شود تا بتوانیم به سطح کیفی بهتر و درمان موفق‌تری برسیم.

 با توجه به سابقه چندین دوره جشنواره تئاتر معلولان؛ تا چه میزان برگزاری این جشنواره را مهم می‌دانید؟

جشنواره‌های تئاتر، بسیار تأثیر سازنده و ارتقادهنده‌ای در روحیه  معلولان دارد.

این نوع برنامه‌ها باعث می‌شود هنرمندانی که  هر کدام‌شان به نوعی دچار معلولیت هستند، اگر در حاشیه جامعه قرار دارند، برگردند و در صحنه اصلی جامعه نقش سازنده خود را ایفا کنند. این جشنواره نگاه به معلولیت را در جامعه‌ها لایت و برجسته می‌کند

یکی از وجوه تئاتر معلولان، کاربرد درمانی آن است. وقتی این افراد به واسطه هنرشان مورد تشویق و تحسین قرار می‌گیرند، انگیزه‌‌شان برای غلبه بر مشکلات و رهایی از انزوا بیشتر می‌شود. معلولان، توانمندی خودشان را به محک می‌گذارند و موفق  می‌شوند که در صحنه اصلی زندگی  وارد شوند. کار هنری؛ جمعی و گروهی است و روی صحنه بردن یک نمایش سبب می‌شود هنرمندان معلول با دور هم جمع شدن و فعالیت اجتماعی بشاش‌تر و به‌روزتر باشند و این یکی از مهم‌ترین اهداف این جشنواره است

در این جشنواره و در چنین شرایطی به جز زیبایی نمی‌توان دید. با چشم خود دیدم که طی این سال‌ها، همه در تلاش هستند تا جشنواره به بهترین نحو انجام شود، اما طبیعتا اگر مسائل بروکراتیک برای این عزیزان معلول، تسهیل شود، اتفاقات خیلی بهتری می‌تواند برای آنها بیفتد. در این‌جا وضعیتی جریان دارد که گفتنی نیست و احساسات انسانی به کمال، صافی، نجابت، مهر و عشق درحال تبلور است. از صافی دل این انسان‌ها می‌شود به این نکته پی برد که این قانون خداوند و سنت او است که بهترین موهبتش را در درد به انسان عطا می‌کند. از برگزاری این جشنواره بسیار خوشحالم، چرا که سطح آن از چیزی که من تصور می‌کردم خیلی بیشتر است.

موضوعات مختلفی برای معلولان وجود دارد که برپایی این گردهمایی‌ها، باهم بودن‌ها و اکتیو بودن‌ها خیلی به لحاظ روحی و حتی جسمی به آنان کمک خواهد کرد، این‌گونه جشنواره‌ها باعث می‌شود نگاه بسیاری از مسئولان نسبت به این موضوع جلب شود و برای راحتی هرچه بیشتر این عزیزانی که به ناحق به حاشیه جامعه رانده شده‌اند و به جز معلولیتی که دارند، به معلولیت دردناک اجتماعی هم دچار شده‌اند، مدام پی راهکار باشند. دولت دکتر روحانی تمام تلاشش را برای ارزش‌گذاری به هنرمندان به‌کار گرفته است و به دلیل نگرش عمیق و اشرافی که رئیس‌جمهوری نسبت به حوزه ادبیات و هنرهای دیگر دارند، فکر می‌کنم این موضوع برایشان مقوله بسیار مهمی است.

خیر؛ همان‌طور که قبلا هم گفتم کیفیت آثار جشنواره در سطح بالایی قرار دارد و قابل قیاس با تئاتر حرفه‌ای تهران است. قرار نیست ما نگاه ترحم‌آمیزی به این هنرمندان خلاق داشته باشیم. با توجه به داوری آثار در منطقه و سراسری می‌دانم که داوری این آثار کاملا حرفه‌ای خواهد بود. یک موضوع خیلی جالب هم وجود دارد و آن این‌که بسیاری از بچه‌هایی که دچار معلولیت هستند؛ این معلولیت، در ایفای نقش‌شان، تأثیر مثبت و درخشانی گذاشته و نشان می‌دهد که معلولیت به بازی و اجرای آنها کمک بسیاری کرده است. در این جشنواره با موضوعاتی روبه‌رو شدم و صحنه‌های زیبا و تاثیرگذاری دیدم که پیش از این واقعا فکرش را نمی‌کردم.

لوكاس هندريك اوپ دبيك از کشور هلند عضو هیأت داوران چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر معلولان است و در این دوره کارگاه آموزشی تئاتر شورایی را از دوازدهم تا پانزدهم آذرماه طی روزهای جشنواره برگزار می‌کند.

او که از شاگردان مستقیم آگوستو بال (Augusto boal) است معتقد است که آگوستو بال با همين شيوه، اثري عظيم را بر تئاتر و روند تاثيرگذاري آن به جا گذاشته است كه تاثير درماني نيز دارد و می‌گوید: من به‌طور گسترده‌ای روی شرکت در هرگونه کارگاه آموزشی تمرکز می‌کنم و در این کارگاه توضیح می‌دهم که چگونه می‌توانیم یک گروه را در جامعه سازماندهی کنیم. در هر کشوری تئاتر درواقع منعکس‌کننده صدای آن جامعه است و با استفاده از آن به سایر افراد معلول توضیح می‌دهیم چگونه می‌توانند روی مسائل اجتماعی تمرکز کنند.

دبیک در پاسخ به این پرسش که آیا تا به حال کارگاهی در ایران برگزار کرده، می‌گوید: من قبلا یک‌سری اطلاعات در مورد افراد معلول در ایران خوانده بودم اما این سفر نخستین تجربه من در ایران است و دوست دارم با هنر معلولان ایران و سایر کشورها آشنا شوم.

او معتقد است تئاتر شورایی با تئاتر درمانی ارتباط نزدیکی دارد و در همین زمینه می‌گوید: ما در تئاتر درمانی یک هدف و با مددجو و مراجعه‌کننده سروکار داریم، ولی تئاتر شورایی تأثیر بسیار شگرفی دارد، زیرا افراد در آن برای قدرتمند شدن پیوسته تلاش می‌کنند و در مورد مجموعه‌ای از اشخاص به مباحثه می‌پردازیم.

این هنرمند در همین زمینه تصریح کرد:  البته در این نوع فرآیند هدف اصلی «تئاتر درمانی» نیست. تئاتر شورایی تأثیر زیادی روی معلولان خواهد داشت، زیرا اگر ما بتوانیم صدای افراد معلول را در جامعه منعکس کنیم، کار بسیار بزرگی کرده‌ایم. من دقیقا می‌خواهم در این کارگاه آموزشی «حس چگونه ارتباط برقرارکردن» با آنها را آموزش دهم که درواقع نوعی همنوایی بین معلم و فرد یادگیرنده است.

دبیک معتقد است که مشارکت در این تئاترها باعث می‌شود افراد معلول اطلاعات زیادی را از این کارگاه دریافت کنند و می‌گوید:   تاثيرگذاري تئاتر و تئاترهايي نظير شورايي به دليل مشاركت مستقيم، زنده و فعال مخاطب به‌شدت مي‌تواند به تسهيل و حل معضلات اجتماعي كمك كند. آگوستو بال با همين شيوه، اثري عظيم را بر تئاتر و روند تاثيرگذاري آن به جا گذاشته است كه تاثير درماني نيز داشته و دارد.

او در پایان خاطرنشان کرد:  روش‌شناسی خود من به نوعی بر پایه آگستو بال است. تئاتر «آگستو بال» جهانشمول است و خیلی از مسائل و محتویات را دربرمی‌گیرد و ما پیوسته در آن درحال کشف مسائل مختلف هستیم. این روش در ١٥‌سال گذشته به خیلی از شاگردان آموزش داده شده است و من در تلاش بودم با استفاده از روش «پداگوژی» به یادگیرندگان، کشف مسائل مختلف و کشف حقایق را بیاموزم. امیدوارم با هنرمندان معلول تئاتر ایران تجربه‌ای خوب داشته‌باشیم و کارگاهی مفید را

برگزار کنیم.