زبان فراگیر؛ چاره ای برای ریزپرخاشگری ها

به گزارش بولتن نیوز، زبان فراگیر یکی از مفاهیم نسبتا جدید و رایج در حوزه عدالت اجتماعی در تعلیم و تربیت است که در سالیان اخیر مورد توجه پژوهشگران بسیاری قرار گرفته است.

به زبان بسیار ساده، زبان فراگیر یعنی زبان غیر تبعیض آمیز. به بیان تخصصی تر، زبان فراگیر زبانی است عاری از واژگان، عبارات یا لحنی که بازتاب دهنده نظرات تبعیض آمیز، کلیشه ای و همراه با پیش داوری غلط است. زبان فراگیر، چه سهوی چه عمدی، افراد را از این که به عنوان عضوی از یک گروه دیده شوند، محروم نمی کند.

به بیان دیگر، زبان فراگیر زبانی است که همه مخاطبان را در برمی گیرد و حمایت می کند و از هر گونه رفتار نابرابر با افراد جلوگیری می کند، با به کار نگرفتن تعابیر کلیشه ای و جایگزین سازی آن تعابیر با واژه ها و تعابیر مناسب.

به گزارش روز دوشنبه گروه علمی ایرنا از بی بی سی ورلد؛ زبان مهمترین وسیله ارتباطی ماست. بسیاری از زبان شناسان رابطه زبان و تفکر را بسیار نزدیک و جداناشدنی می دانند زیرا ظاهرا زبان بدون تفکر و تفکر بدون زبان در سطح عالی امکان پذیر نیست. در نتیجه چه بخواهیم چه نخواهیم، نحوه گفتار و نوشتار ما پژواک اندیشه ماست.

عبارات زبانی فراوانی هستند که اکثرمان از خانواده، مدرسه و جامعه فرا گرفته ایم و آنان را بی قید و شرط به کار می گیریم فارغ از اینکه گفتن آنها چه عواقبی ممکن است داشته باشد.

ریزپرخاشگری یکی از این نمونه هاست که در آن فرد بدون اینکه لزوما قصد بدی داشته باشد، دیگران را سرزنش می کند. استفاده از زبان فراگیر از وقوع چنین رفتارهای تبعیض آمیزی جلوگیری می کند.

اهمیت دیگر استفاده از زبان فراگیر آن است که در آن می توان تنوع جامعه را به تصویر کشید. زبان فراگیر از پیش فرض های غلط اجتناب می ورزد و به ارتقای روابط محترمانه یاری می رساند. 

وقتی بر اساس فقط 'یک' یا 'دو' ویژگی شخصی مثل ظاهر، رنگ پوست، جنسیت، نژاد، قومیت، سن و سال، وضعیت اقتصادی، شغل، محله، شهر یا کشوری که مخاطب از آن می آید برای افراد کلیشه سازی می کنیم، در واقع راه شناخت حقیقی و قضاوت منطقی را بر خود می بندیم. هر چه بیشتر زبانمان را فراگیر سازیم، اعتماد و صمیمیت بیشتری بین خود و دیگران ایجاد می کنیم.

زبان فراگیر خشک، مبهم یا پرتکلف نیست؛ بلکه با دقت در پی طراحی راهکارهایی است که با همه افراد با احترام و بدون جانبداری رفتار شود.

مهمترین استراتژی زبان فراگیر آن است که هر گاه درباره کسی صحبت می کنیم یا می نویسیم، ویژگی های شخصی آن فرد مثل جنسیت، مذهب، گروه نژادی و ویژگی های ظاهری و جسمانی تنها زمانی ذکر شود که مربوط به بحثی مشخص است.

درغیر این صورت باید از اشاره به این ویژگی های شخصی خودداری کنیم. زبان فراگیر به تمامی حوزه هایی که افراد و گروه ها ممکن است بر اساس برخی ویژگی های شان مورد اشاره قرار گیرند حساس است.

یکی دیگر از راهکارهای زبان فراگیر استفاده از 'ضمایر شخصی اول شخص جمع/مفرد' به جای 'ضمایر شخصی دوم شخص' و 'سوم شخص' در بسیاری از گفتگوهاست زیرا با این روش مخاطب را در سطحی برابر با خویش قرار می دهیم؛ به ویژه هنگامی که جملاتی به قصد نصیحت گفته می شود ارزش این راهکار و ایجاد حس صمیمیت بیشتر حس می شود. 

مثلا به جای گفتن جملاتی (معمولا امری) از قبیل 'اگر بیشتر تلاش کنی، موفق خواهی شد' از عبارت هایی مانند عبارات زیر استفاده کنیم: 'در چنین موقعیتی اگر بیشتر تلاش کنیم، موفق خواهیم شد.' 'من اگر در چنین موقعیتی باشم، تلاش بیشتری خواهم کرد.'

در این صورت، میان خود و مخاطب تفاوتی قائل نمی شویم و تلاش می کنیم به دید مشترکی با وی نزدیک شویم هرچند ممکن است خودمان در شرایط مخاطب قرار نداشته باشیم.

برخی راهکارها و پیشنهادها برای زبان فراگیر:

بسیاری اوقات واژگان، عبارات و لحن نامناسب با برجسته سازی معلولیت و ناتوانی فرد، وی را نکوهش می کند. اصل عمومی برای کمک به فراگیر کردن زبان در مورد معلولیت این است که بر خود فرد تمرکز شود نه بر ناتوانی اش. چند توصیه پژوهشگران زبان فراگیر در باره معلولیت را در اینجا مرور می کنیم:

*از اشاره غیر ضروری به معلولیت فرد پرهیز کنیم

*به هیچ عنوان از عباراتی همچون 'کور'، 'کر'...برای ارجاع به فرد یا افراد حتی به قصد شوخی استفاده نکنیم

*از به کار بردن عبارات توهین آمیزی همچون 'دیوانه'، 'روانی'، 'سایکو' و غیره که ریشه در بافت سلامت روانی دارد اجتناب کنیم

*با صدای بلندتر یا آرام تر از لحن معمولمان در مواجهه با افراد معلول صحبت نکنیم

برچسب های نژادی و قومیتی در زبان های متفاوت و فرهنگ های متفاوت ساخته می شوند تا گروه هایی را از دیگر گروه ها 'بهتر' یا 'پست تر' نشان دهد. گاهی اوقات استفاده از این برچسب ها سهوی است و ریشه در جریان مسلط فرهنگی و تاکید بیش از اندازه رسانه ها بر ملیت افراد دارد. 

برخی اوقات نیز این برچسب ها به عمد استفاده می شوند، با هدف تحقیر، تبعیض و به حاشیه راندن افراد. در هر دو صورت، راه های فراوانی وجود دارد تا زبانمان را فراگیر کنیم:

*پرهیز از اشاره و تاکید بی مورد بر 'تفاوت های' قومی و نژادی مگر مربوط به بحثی مشخص باشد.

*پرهیز از به کار بردن تعابیر کلیشه ای مثلا تعمیم های کلی، چه مثبت چه منفی، درباره یک قوم، اهالی یک محله، یک شهر و یا یک کشور همچون عباراتی از قبیل '....های خسیس'! 

*پرهیز از بازگویی جک های قومیتی و نژادی که باورهای غلط درباره یک قوم خاص را تقویت کند.

زبان فراگیر به همه گروه های سنی حساس است. عبارات مربوط به 'پیری' و 'جوانی' افراد باید در شرایط مناسب به کار گرفته شوند. نباید در گفتار یا نوشتارمان فرد یا گروهی را بر اساس سن و سالشان 'ناتوان' و 'کم اثر' نشان دهیم. اگر بپذیریم که سن فقط یک عدد است، آن گاه عاملی برای برتری جویی نخواهد بود. عباراتی همچون 'از کار افتاده'، 'پیر خرفت'، 'جوان خام و بی تجربه' یا حتی تعارفاتی از قبیل 'چقدر خوب موندید'، 'ماشالله هنوز جوون و سرحال هستید' در زبان فراگیر جایی ندارند.