اولین شب فرانتس کافکا درایران برگزارشد
شب فرانتس کافکا با حضور وابستگان فرهنگی اتریش و آلمان و سفیر جمهوری چک در ایران برگزار شد.
گروه ادبیات،نشر و رسانه: شب فرانتس کافکا با حضور وابستگان فرهنگی اتریش و آلمان و سفیر جمهوری چک در ایران برگزار شد.
به گزارش بولتن نیوز، شب فرانتس کافکا صد و هفتاد و هفتمین شب مجله بخارا بود که با همکاری سفارت جمهوری چک، بنیاد فرهنگی ملت و نشر ماهی غروب یکشنبه ۹ آذر ماه ۱۳۹۳ با حضور دانشجویان رشته زبان و ادبیات آلمانی و شخصیتهای ادبی و با شرکت اوتو گراف وابسته فرهنگی آلمان و برنهارد ویدر، وابسته فرهنگی اتریش در ایران برگزار شد.
در ابتدا علی دهباشی ضمن خیرمقدم به پتر اشتپانک، سفیر چک در ایران، بخش فرهنگی سفارت آلمان و سخنرانان و دیگر حاضران از اشتپانک برای سخنرانی دعوت کرد. پتر اشتپانک هم با تشکر از مجله بخارا و نشر ماهی برای برپایی شب فرانتس کافکا از دلیل اهمیت فرانتس کافکا در کشور خود سخن گفت و ابتدا یادآور شد: دو هفته پیش ما بیست و پنجمین سالگرد پایان حکومت کمونیسم را بر چکسلواکی جشن گرفتیم و در اینجا ارتباط جالبی با کافکا وجود دارد. در ۱۹۶۴ کنفرانسی بینالمللی درباره کافکا در پراگ برگزار شد. رئیس این کنفرانس ادوارد گوچتیکا بود و به آثار کافکا پرداخته شد که پس از پایان دوران کمونیسم این آثار توانست به زبان چک و دیگر زبانهایی که در چکسلواکی بود ترجمه شود و به این ترتیب سلطهای که کمونیسم بر چکسلوالی داشت پایان گرفت.
وی افزود: پس از کنفرانس کافکا در ۱۹۶۵ کنگره چکسلوالی را داشتیم و متأسفانه در ۱۹۶۸ بود که تانکهای اتحاد جماهیر شوروی وارد پراگ شدند و تا مدتی انتشار آثار کافکا در چکسلواکی ممنوع شد و در ۱۹۸۲ بود که تعدادی از داستانهای کافکا منتشر شد. رمانهای کافکا، محاکمه و قصر که نظام توتالیتر را توصیف میکردند اجازه انتشار نیافتند. رمان قصر در ۱۹۸۹ منتشر شد و به این ترتیب ما احساس کردیم که چیزی اتفاق افتاده و تغییر کرده است. سانسور و نظام توتالیتر عقب نشینی میکرد و این مسئله نشان میداد که زمان دگرگون میشد.
اشتپانک اضافه کرد: در اینجا میخواهم به این نکته اشاره کنم که چرا این نویسنده آلمانی زبان برای سفارت چک اهمیت دارد. کافکا محصول فرهنگ چند زبانی پراگ و اروپای مرکزی بود. این محیط چند زبانه در طی جنگ جهانی دوم از بین رفت و به این ترتیب من فکر میکنم حفظ این میراث فرهنگی که حاصل چند زبانگی است اهمیت فراوانی دارد.
محمود دولت آبادی سخنران بعدی این نشست بود که با این بیتی از مولانا سخنان خود را آغاز کرد که «من گرگ خواب دیده و عالم همه کر / من عاجزم ز گفتن و خلق از شنیدنش» و سپس گفت: در راه که میآمدم، بیاختیار این شعر مولانا به یاد آمد که میگوید: «گنگ خواب دیده» کافکا را ما به طور پراکنده در ایران شناختیم. بیشتر از طریق مترجمانی که دغدغۀ انسانی داشتند نسبت به همه آدمهایی که دچار آسیبهایی می‌شوند که تقریباٌ میشود گفت که این آسیبها، آسیبهایی بعدی را با خودش میآورد. کار مهمی که در سالهای اخیر انجام گرفته که آقای علی‌اصغر حداد آن را انجام داده این است که این شانس را به ما داده است که با مجموعۀ آثار داستانی کافکا آشنا بشویم.
وی افزود: به اینجا که میآمدم با خودم فکر میکردم خواندن آثار کافکا برای فهمیدن انسان و جهانی که در آن زندگی میکند، رنج بردن از بابت همین انسان و جهان برای تمام طول عمر کافی است. اما از آن جایی که معتقد هستم انسان فقط برای رنج بردن به جهان نیامده، فکر کردم که از مائدههای زمینی، از غزل حافظ، از غزلیات مولانا هم نباید غافل شد به این جهت که رنج با عشق قابل تحمل میشود. من حق ندارم در مورد کافکا به صورت جامع صحبت کنم برای این که جامع آثار او اکنون به ما رسیده است.
دولت‌آبادی اضافه کرد: همیشه فکر کردم که کافکا واقعاٌ یک سئوال است، یک استفهام است، یک پدیدۀ گنگ است. این گنگی چرا همواره با ما هست. انسان آثار ادبی را میخواند و از آن میگذرد، از این آثار برخوردار میشود یا نمیشود. ولی هستند نویسندگانی که همیشه با انسان هستند. چرا کافکا این قدر مهم است. تمثیلهایی که کافکا به کار می‌برد، به صورت داستان، به حکایات ما در نوع حکایات سعدی نزدیک میشود، ولی عمیقاً روی زمین. این چه اقتداری است که او دارد که در کوتاهترین بیان مهمترین نکات انسانی را میتواند بنویسد، با آن پایانهای معجزهآسا در یک داستان کوتاه. وقتی شما آن داستان کوتاه را میخوانید، از شما جدا نمیشود.
این نویسنده سپس گفت: کافکا فقط از جهت خودش اهمیت ندارد، از جهت تأثیری که روی تمام قرن بیستم اروپا گذاشت و این تأثیر به ما هم رسید خیلی مهم است. گمان میکنم که ولفانگ بورشت میتوانست نویسنده باشد، نویسندۀ درخشانی هست، ولی بدون درک کافکا نمیتوانست چنان نویسندهای باشد که من به عنوان یک همکار همیشه دچار غبن جوانمرگی او، بر اثر نکبت جنگ، شدم. بکت نمیتوانست مثل بکتی باشد که حالا از او نام میبریم اگر از درک کافکا عبور نکرده بود. حتی کامو، آن درنگهایی که کامو در آثارش دارد، در نگاهش، انسان فکر میکند که کلید این استفهام را در دست کافکا میبیند.
دولت آبادی ادامه داد: در کشور ما وقتی به صادق هدایت میگوییم مامای ادبیات مدرن ایران، همیشه آثار کافکا که آمیخته است با او در منظر ما پدید میآید. من که دانشجوی ادبیات هستم بایستی بگویم که مفتخرم که یکی از آثار من در زبان آلمانی در کنار کافکا دیده شد. به این ترتیب این گنگ خواب دیده فرصت این را نداشت که فکر کند یک روزی، صد سال بعد، یک مرد روستایی بیاید در اینجا و اعلام کند که من مجاب شدۀ این نویسنده هستم. مجاب شده یک نویسنده بودن فرق میکند با خواننده آن نویسنده بودن. کافکا یعنی مقاومت مرگبار در مقابل جبر. انسانی که میداند مغلوب میشود و مقاومت میکند. بله ما هر یک از این داستانها را که نگاه بکنیم، که خوشبختانه خیلی خوب ترجمه شده، فکر میکنم ناچار بشویم که به مقوله انسان و موقعیت همواره فکر بکنیم. انسان و موقعیت، جستجوی حقیقت، رسیدن به آن، تبدیل به واقعیت شدن آن. و بار دیگر سئوال. به همین منظور این داستان را من انتخاب کردهام.
وی سپس داستان کوتاه «فرفره» از کافکا را با ترجمه علی اصغر حداد برای حاضران خواند و پس از وی پروفسور ریچارد مولر دانش آموخته دانشگاه پراگ و استاد فعلی دانشگاه نیویورک در شهر پراگ و عضو موسسه تحقیقات و ادبیات این شهر که زمینه کارش ادبیات تطبیقی و بررسی و نقد آثار ادبی است، در سخنانی با موضوع «پارلوگراف و گرامافون مکالمه ای کوچک دارند / رسانه و زمان کافکا» برای حاضران سخن گفت. سخنران بعدی شب فرانتس کافکا، علی اصغر حداد مترجم آثار کافکا بود که به ویژگیهای آثار این نویسنده مطرح پرداخت و گفت: من هم مثل خيل خوانندگان كافكا در سراسر جهان از خود می‌پرسم اين نويسندهاى كه گويى خود به شخصيت آثارش تبديل شده و بسيارى آثارش را میخوانند تا شخصيت خود او را درك كنند كيست؟
وی افزود: كافكا، خالق قهرمان يا چه بسا ضد قهرمانى به «كا»، موجودى سمج، كنجكاو، حيلهگر، شورشى، قربانى، لگدخورده و گهگاه شوخ طبع، سوم ژوئيه ۱۸۸۳ در پراگ به دنيا آمد، چهل و يك سال زندگى كرد و سوم ژوئن ۱۹۲۴ چشم از جهان فروبست و از آن زمان ديگر به طور قطع در ميان ما نيست تا خود آثارش را براى ما توضيح دهد. كافكا فقط در قالب عكسها، طراحیها و نوشتههايش ميان ما حضور دارد. در ضمن حجم عظيم مطالبى كه دربارهى او نوشته شده و هر روز باز نوشته میشود، به اين حضور رنگ و بويى خاص میبخشد. اين مطالب نوشتههايى هستند كه می‌كوشند او و آثارش را توضيح دهند، اما در نهايت راه به جايى نمیبرند و حاصل كار هر بار پرسشهايى تازه است كه بر پرسشهاى پيشين افزوده میشود.
حداد گفت: به راستى در قرن بيستم و در دو دهه قرن اخير هيچ نويسندهاى نيست كه نام خودش و نام قهرمان آثارش تا اين اندازه با هم عجين شده باشد، به گونهاى كه تفكيك آن دو از هم ناممكن به نظر برسد. بسيارى از خوانندگان در آثار او، خود او را میجويند و بسيارى از مفسران بر اين عقيدهاند كه براى شناخت او و آثارش بايد زمانهاش را شناخت، بايد محيط جغرافيايى فرهنگى و خانوادهاى را شناخت كه او در آن پرورش يافت. بايد زندگيش را واكاوى كرد. كافكا در دامان خانوادهاى يهودى و آلمانى زبان رشد كرد و به نويسندگى رو آورد. او خود در سال ۱۹۱۰ در بخشى از يادداشتهايش تأكيدكنان از زادگاهش اين گونه ياد مىكند: «نكند انتظار داريد من در جايى پرت و دور افتاده بزرگ ده باشم؟ نه، من وسط شهر بزرگ شدهام، وسط ظهر.»
دکتر سعید فیروزآبادی آخرین سخنران بود که نگاهی داشت به زمینه‌های ترجمه آثار کافکا و ترجمه‌های آن در ایران و گفت: تاریخچه پذیرش ادبیات آلمانی‌زبان در ایران به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد و این در حالی است که تاریخ پذیرش و تأثیرگذاری ادبیات فارسی در قلمروی کشورهای آلمانی زبان در قرن هفدهم آغاز شده است. ترجمۀ آزادانۀ گلستان سعدی به قلم آدام اولئاریوس و سفرنامۀ او در عهد صفوی باعث شد که هر دو این آثار بارها تجدید چاپ شود و از محبوبیت بسیاری نزد اروپاییان برخوردار باشد. از نمونههای این تأثیر را در سروده‌های دورۀ باروک و شعر آندره‌اس گریفیوس و به خصوص نمایشنامۀ کاترین گرجی میتوان مشاهده کرد. بعدها در آغاز قرن نوزدهم یوزف فون‌هامر – پورگشتال اتریشی غرلیات حافظ را به زبان آلمانی ترجمه کرد و با این ترجمه شعر فارسی در دیوان غربی – شرقی و سپس با بازسراییهای فریدریش روکرت و آوگوست فون پلاتن جایگاه رفیعی یافت.
وی افزود: اما دقیقا در همان آغاز قرن نوزدهم اندیشه و جنبشی در ایران آغاز شد که دلیل واقعی آن فشار ابرقدرتهای آن روزگار اروپا، انگلیس و روسیه، و مداخلات آنان در ایران بود. تجربیات حاصل از هر دو جنگ با روسیه که با شکست سنگین قوای ایران و سرانجام از دست دادن ولایات قفقاز پایان پذیرفت، حکومت را بر آن داشت که نخستین اقدامات را برای ورود تجهیزات براساس نمونههای اروپایی به انجام برساند. این اصلاحات در دورۀ ناصرالدین شاه ادامه یافت، ولی راهگشای اصلی آن میرزا تقی خان امیرکبیر بود. او دو سال زمام امور را در اختیار داشت و توانست ادارۀ پست، انتشار نخستین روزنامه دولتی و تأسیس دارالفنون در تهران در سالهای بعدی رخ داد. در این راه بهخصوص اتریشیهایی همچون ادوارد یاکوب پولاک، کرشیش، گاستیگرخان در انتقال علوم اروپایی به ایران نقش داشتند. همچنین تعدادی از محصلان ایران برای تحصیل به دانشگاههای اروپایی اعزام شدند. بدیهی است که پیشرفتهای فنی، علوم و سپس نهادهای دموکراسی و کشورداری و ارتش اروپاییان آنان را مسحور خود کرد.
فیروزآبادی گفت: در این بین ادارهای نیز برای ترجمه تأسیس شد که وظیفه اصلی آن ترجمه و انتشار کتابهای مطرح اروپایی بود. در همین زمان بسیاری از آثار اروپایی از زبان فرانسه به فارسی ترجمه شدند و همین امر زمینهساز تأثیر ماندگار ادبیات فرانسه بر ادبیات فارسی مدرن شد. این گرایش به نوگرایی اندک زمانی بعد باعث شد که انقلاب مشروطه شکل بگیرد و به این ترتیب ناصرالدین شاه به دست انقلابیون ترور شد. در آغاز قرن بیستم انقلابیان موفق شدند که از مظفرالدین شاه دستخط تأیید مشروطه را بگیرند. هرچند این انقلاب کمی بعد با شکست مواجه شد، ولی نخستین ترجمه از ادبیات آلمانی در همین زمان انجام پذیرفت. یوسف اعتصام الملک که از انقلابیان آن دوران و پدر پروین اعتصامی بود، نمایشنامهای از شیلر را با عنوان خدعه و نیرنگ به فارسی ترجمه کرد. بدیهی است که در این دوران نیاز به روحیۀ انقلابی و آزادیخواهی باعث آن شده بود که اثری از شیلر ترجمه شود.
وی افزود: بعدها با به قدرت رسیدن رضاخان در ایران و دورۀ اختناق و کنترلی که آغاز شد، دیگر ترجمه آثار انقلابی جذابیت فراوانی نداشت. در همین دوران اثر مشهور دوست دوران پیری شیلر، یوهان ولفگانگ گوته، با عنوان رنجهای ورتر جوان به فارسی با دو ترجمه به فارسی برگردان شد. حال و هوای گوته در آن دوران برای بسیاری جذابیت فوقالعادهای داشت. بعدها نیز دیگر آثار گوته به فراخور دورههای تاریخی بارها به فارسی ترجمه شدند و هنوز هم از محبوبیت فراوانی برخوردارند. در اینجا جا دارد به ترجمۀ یک اثر بسیار ارزشمند دیگر از یک نویسندۀ مهم ادبیات آلمانی زبان یاد کنم. اریش ماریا رمارک با رمان در غرب خبری نیست به فارسی زبانان معرفی شد و این امر درست یک سال پس از انتشار این اثر در ایران اتفاق افتاد. رخدادهای این اثر به جنگ و تأثیرات ویرانگر آن اختصاص دارد و این موضوع برای ایران که در هر دو جنگ جهانی اشغال شد، امری چندان بیگانه نبود.
فیروزآبادی گفت: در همین دوره بازگشت جوانانی را شاهد هستیم که زمانی به امید شکست روسیه و انگلیس به دست آلمان به این کشور رفته بودند و در آنجا نشریه کاوه را منتشر میکردند. آنان بعدها بنیانگذاران ادبیات نوگرای فارسی شدند. بزرگ علوی با بازگشت خود به ایران اشتفان تسوایگ را به ایرانیان در نشریۀ دنیا معرفی کرد و زمینه ساز آن شد که طی یک دهه ۲۳ اثر او – آن هم در زمان زندگی خود نویسنده – به فارسی ترجمه شود. دلیل این محبوبیت آن است که او از فرهنگ اروپایی سخن میگفت و در بسیاری از آثارش با تأثیرپذیری از روانکاوی فروید شخصیتهایی میآفرید که برای هر مخاطبی جذاب بودند. نمونههای تأثیر تسوایگ بر علوی را در رمان بینظیر او، چشمهایش، میتوان یافت.
وی ادامه داد: اما در همین دوره نویسندۀ دیگری از ادبیات مدرن آلمانی زبان به ایرانیان معرفی شد و تأثیر فراوانی بر ادبیات معاصر ایران نهاد. فرانتس کافکا که از بزرگترین الگوهای ادبی قرن بیستم بود، خیلی زود به فارسی زبانان معرفی شد. مسخ، نخستین اثر کافکا است که نویسندۀ نوگرای ایرانی، صادق هدایت در سال ۱۹۳۰ آن را به فارسی ترجمه و منتشر کرد. از آن زمان تا کنون این اثر بیش از ۲۰ بار ترجمه شده و مترجمان دیگری همچون فرزانه طاهری – با تفسیر ولادیمیر ناباکوف -، حسینقلی جواهرچی، منوچهر بیگدلی آن را به فارسی ترجمه کردهاند و ترجمه هدایت هم بارها تجدید چاپ شده است.
فیروزآبادی گفت: هدایت که از طریق زبان فرانسه این اثر را به زبان فارسی ترجمه کرد، در رمان بوف کور خود که اثری بیهمتا در سالهای سخت و سیاه سیاسی بود، شخصیتی را مطرح میکند که در شرایط روحی بسیار دشوار و دنیایی بین واقعیت و خیال سیر میکند و از این جهت با گرگور زامزا شباهت فراوانی دارد. هدایت که بعدها از سر ناامیدی در پاریس خودکشی کرد، نخستین تفسیر بر اندیشه و آثار کافکا را در مقدمهای بر ترجمه حسن قائمیان بر گراخوس شکارچی با عنوان پیام کافکا نگاشت. بدیهی است که کافکا هم از جمله نویسندگانی است که اگر کسی کتابی از او را بخواند، بیتردید علاقهمند به آگاهی از زندگی او خواهد شد. در این راه تا امروز بیش از بیست کتاب در زمینه زندگی و اندیشه و آثار کافکا به فارسی ترجمه و تألیف شده است.
وی تاکید کرد: از زمان هدایت تا امروز پیوسته در شرایط مختلف سیاسی و اجتماعی آثار دیگر کافکا به فارسی ترجمه شده است. برای مثال کافی است در این زمینه نگاهی به ترجمۀ نامه به پدر و پزشک دهکده با ترجمه فرامرز بهزاد، استاد زبان و ادبیات آلمانی، بکنیم. بهزاد که در همان دوره در انتشارات خوارزمی مجموعهای از آثار برشت را با همکارانش به فارسی ترجمه و منتشر میکند، از نخستین مترجمانی است که کافکا را از زبان آلمانی به فارسی ترجمه کردهاند. او حتی گفتگو با کافکا، اثر گوستاو یانوش را به فارسی ترجمه میکند و با این کار علاقهمندان آثار کافکا را با روحیات درونی او آشناتر میسازد.
فیروزآبادی ادامه داد: نکته جالب توجه درخصوص کافکا آن است که بسیاری از آثار او از زبان آلمانی به فارسی ترجمه نشده است. برای مثال به امیر جلال الدین اعلم و ترجمه رمان قصر، محاکمه، مجموعه داستانها و نامه به پدر او میتوان اشاره کرد. یا به زحمات دکتر بهرام مقدادی، استاد زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه تهران، در معرفی کافکا با ترجمه کتاب والتر زوکل و همچنین برگردان فارسی دفتر یادداشتهای روزانه او. اما به خصوص در یک دهه اخیر، توجه مترجمان آلمانی زبان به آثار کافکا بیش از گذشته شده است. در این راه علی اصغر حداد با ترجمه داستانهای کافکا و بعد رمان امریکا سعی در معرفی کافکا از دریچۀ مترجمان آلمانی زبان داشته است. جالب آن است که علی عبداللهی نیز با ترجمه و انتشار تقریبا همزمان رمان امریکا میزان علاقه مستمر و پویایی خوانندگان فارسی زبان را بهخوبی نشان داده است.
از بخشهای دیگر این نشست پخش قسمتی از فیلم مستندی بود که به زندگی فرانتس کافکا میپرداخت. نمایشگاهی از ترجمههایی که تا کنون از کافکا در ایران منتشر شده است بخش دیگری از شب کافکا بود و نیز نمایشگاهی از عکسهای کافکا که او را از دوران کودکی تا پایان عمر نشان میداد.
به گزارش بولتن نیوز، شب فرانتس کافکا صد و هفتاد و هفتمین شب مجله بخارا بود که با همکاری سفارت جمهوری چک، بنیاد فرهنگی ملت و نشر ماهی غروب یکشنبه ۹ آذر ماه ۱۳۹۳ با حضور دانشجویان رشته زبان و ادبیات آلمانی و شخصیتهای ادبی و با شرکت اوتو گراف وابسته فرهنگی آلمان و برنهارد ویدر، وابسته فرهنگی اتریش در ایران برگزار شد.
در ابتدا علی دهباشی ضمن خیرمقدم به پتر اشتپانک، سفیر چک در ایران، بخش فرهنگی سفارت آلمان و سخنرانان و دیگر حاضران از اشتپانک برای سخنرانی دعوت کرد. پتر اشتپانک هم با تشکر از مجله بخارا و نشر ماهی برای برپایی شب فرانتس کافکا از دلیل اهمیت فرانتس کافکا در کشور خود سخن گفت و ابتدا یادآور شد: دو هفته پیش ما بیست و پنجمین سالگرد پایان حکومت کمونیسم را بر چکسلواکی جشن گرفتیم و در اینجا ارتباط جالبی با کافکا وجود دارد. در ۱۹۶۴ کنفرانسی بینالمللی درباره کافکا در پراگ برگزار شد. رئیس این کنفرانس ادوارد گوچتیکا بود و به آثار کافکا پرداخته شد که پس از پایان دوران کمونیسم این آثار توانست به زبان چک و دیگر زبانهایی که در چکسلواکی بود ترجمه شود و به این ترتیب سلطهای که کمونیسم بر چکسلوالی داشت پایان گرفت.
وی افزود: پس از کنفرانس کافکا در ۱۹۶۵ کنگره چکسلوالی را داشتیم و متأسفانه در ۱۹۶۸ بود که تانکهای اتحاد جماهیر شوروی وارد پراگ شدند و تا مدتی انتشار آثار کافکا در چکسلواکی ممنوع شد و در ۱۹۸۲ بود که تعدادی از داستانهای کافکا منتشر شد. رمانهای کافکا، محاکمه و قصر که نظام توتالیتر را توصیف میکردند اجازه انتشار نیافتند. رمان قصر در ۱۹۸۹ منتشر شد و به این ترتیب ما احساس کردیم که چیزی اتفاق افتاده و تغییر کرده است. سانسور و نظام توتالیتر عقب نشینی میکرد و این مسئله نشان میداد که زمان دگرگون میشد.
اشتپانک اضافه کرد: در اینجا میخواهم به این نکته اشاره کنم که چرا این نویسنده آلمانی زبان برای سفارت چک اهمیت دارد. کافکا محصول فرهنگ چند زبانی پراگ و اروپای مرکزی بود. این محیط چند زبانه در طی جنگ جهانی دوم از بین رفت و به این ترتیب من فکر میکنم حفظ این میراث فرهنگی که حاصل چند زبانگی است اهمیت فراوانی دارد.
محمود دولت آبادی سخنران بعدی این نشست بود که با این بیتی از مولانا سخنان خود را آغاز کرد که «من گرگ خواب دیده و عالم همه کر / من عاجزم ز گفتن و خلق از شنیدنش» و سپس گفت: در راه که میآمدم، بیاختیار این شعر مولانا به یاد آمد که میگوید: «گنگ خواب دیده» کافکا را ما به طور پراکنده در ایران شناختیم. بیشتر از طریق مترجمانی که دغدغۀ انسانی داشتند نسبت به همه آدمهایی که دچار آسیبهایی می‌شوند که تقریباٌ میشود گفت که این آسیبها، آسیبهایی بعدی را با خودش میآورد. کار مهمی که در سالهای اخیر انجام گرفته که آقای علی‌اصغر حداد آن را انجام داده این است که این شانس را به ما داده است که با مجموعۀ آثار داستانی کافکا آشنا بشویم.
وی افزود: به اینجا که میآمدم با خودم فکر میکردم خواندن آثار کافکا برای فهمیدن انسان و جهانی که در آن زندگی میکند، رنج بردن از بابت همین انسان و جهان برای تمام طول عمر کافی است. اما از آن جایی که معتقد هستم انسان فقط برای رنج بردن به جهان نیامده، فکر کردم که از مائدههای زمینی، از غزل حافظ، از غزلیات مولانا هم نباید غافل شد به این جهت که رنج با عشق قابل تحمل میشود. من حق ندارم در مورد کافکا به صورت جامع صحبت کنم برای این که جامع آثار او اکنون به ما رسیده است.
دولت‌آبادی اضافه کرد: همیشه فکر کردم که کافکا واقعاٌ یک سئوال است، یک استفهام است، یک پدیدۀ گنگ است. این گنگی چرا همواره با ما هست. انسان آثار ادبی را میخواند و از آن میگذرد، از این آثار برخوردار میشود یا نمیشود. ولی هستند نویسندگانی که همیشه با انسان هستند. چرا کافکا این قدر مهم است. تمثیلهایی که کافکا به کار می‌برد، به صورت داستان، به حکایات ما در نوع حکایات سعدی نزدیک میشود، ولی عمیقاً روی زمین. این چه اقتداری است که او دارد که در کوتاهترین بیان مهمترین نکات انسانی را میتواند بنویسد، با آن پایانهای معجزهآسا در یک داستان کوتاه. وقتی شما آن داستان کوتاه را میخوانید، از شما جدا نمیشود.
این نویسنده سپس گفت: کافکا فقط از جهت خودش اهمیت ندارد، از جهت تأثیری که روی تمام قرن بیستم اروپا گذاشت و این تأثیر به ما هم رسید خیلی مهم است. گمان میکنم که ولفانگ بورشت میتوانست نویسنده باشد، نویسندۀ درخشانی هست، ولی بدون درک کافکا نمیتوانست چنان نویسندهای باشد که من به عنوان یک همکار همیشه دچار غبن جوانمرگی او، بر اثر نکبت جنگ، شدم. بکت نمیتوانست مثل بکتی باشد که حالا از او نام میبریم اگر از درک کافکا عبور نکرده بود. حتی کامو، آن درنگهایی که کامو در آثارش دارد، در نگاهش، انسان فکر میکند که کلید این استفهام را در دست کافکا میبیند.
دولت آبادی ادامه داد: در کشور ما وقتی به صادق هدایت میگوییم مامای ادبیات مدرن ایران، همیشه آثار کافکا که آمیخته است با او در منظر ما پدید میآید. من که دانشجوی ادبیات هستم بایستی بگویم که مفتخرم که یکی از آثار من در زبان آلمانی در کنار کافکا دیده شد. به این ترتیب این گنگ خواب دیده فرصت این را نداشت که فکر کند یک روزی، صد سال بعد، یک مرد روستایی بیاید در اینجا و اعلام کند که من مجاب شدۀ این نویسنده هستم. مجاب شده یک نویسنده بودن فرق میکند با خواننده آن نویسنده بودن. کافکا یعنی مقاومت مرگبار در مقابل جبر. انسانی که میداند مغلوب میشود و مقاومت میکند. بله ما هر یک از این داستانها را که نگاه بکنیم، که خوشبختانه خیلی خوب ترجمه شده، فکر میکنم ناچار بشویم که به مقوله انسان و موقعیت همواره فکر بکنیم. انسان و موقعیت، جستجوی حقیقت، رسیدن به آن، تبدیل به واقعیت شدن آن. و بار دیگر سئوال. به همین منظور این داستان را من انتخاب کردهام.
وی سپس داستان کوتاه «فرفره» از کافکا را با ترجمه علی اصغر حداد برای حاضران خواند و پس از وی پروفسور ریچارد مولر دانش آموخته دانشگاه پراگ و استاد فعلی دانشگاه نیویورک در شهر پراگ و عضو موسسه تحقیقات و ادبیات این شهر که زمینه کارش ادبیات تطبیقی و بررسی و نقد آثار ادبی است، در سخنانی با موضوع «پارلوگراف و گرامافون مکالمه ای کوچک دارند / رسانه و زمان کافکا» برای حاضران سخن گفت. سخنران بعدی شب فرانتس کافکا، علی اصغر حداد مترجم آثار کافکا بود که به ویژگیهای آثار این نویسنده مطرح پرداخت و گفت: من هم مثل خيل خوانندگان كافكا در سراسر جهان از خود می‌پرسم اين نويسندهاى كه گويى خود به شخصيت آثارش تبديل شده و بسيارى آثارش را میخوانند تا شخصيت خود او را درك كنند كيست؟
وی افزود: كافكا، خالق قهرمان يا چه بسا ضد قهرمانى به «كا»، موجودى سمج، كنجكاو، حيلهگر، شورشى، قربانى، لگدخورده و گهگاه شوخ طبع، سوم ژوئيه ۱۸۸۳ در پراگ به دنيا آمد، چهل و يك سال زندگى كرد و سوم ژوئن ۱۹۲۴ چشم از جهان فروبست و از آن زمان ديگر به طور قطع در ميان ما نيست تا خود آثارش را براى ما توضيح دهد. كافكا فقط در قالب عكسها، طراحیها و نوشتههايش ميان ما حضور دارد. در ضمن حجم عظيم مطالبى كه دربارهى او نوشته شده و هر روز باز نوشته میشود، به اين حضور رنگ و بويى خاص میبخشد. اين مطالب نوشتههايى هستند كه می‌كوشند او و آثارش را توضيح دهند، اما در نهايت راه به جايى نمیبرند و حاصل كار هر بار پرسشهايى تازه است كه بر پرسشهاى پيشين افزوده میشود.
حداد گفت: به راستى در قرن بيستم و در دو دهه قرن اخير هيچ نويسندهاى نيست كه نام خودش و نام قهرمان آثارش تا اين اندازه با هم عجين شده باشد، به گونهاى كه تفكيك آن دو از هم ناممكن به نظر برسد. بسيارى از خوانندگان در آثار او، خود او را میجويند و بسيارى از مفسران بر اين عقيدهاند كه براى شناخت او و آثارش بايد زمانهاش را شناخت، بايد محيط جغرافيايى فرهنگى و خانوادهاى را شناخت كه او در آن پرورش يافت. بايد زندگيش را واكاوى كرد. كافكا در دامان خانوادهاى يهودى و آلمانى زبان رشد كرد و به نويسندگى رو آورد. او خود در سال ۱۹۱۰ در بخشى از يادداشتهايش تأكيدكنان از زادگاهش اين گونه ياد مىكند: «نكند انتظار داريد من در جايى پرت و دور افتاده بزرگ ده باشم؟ نه، من وسط شهر بزرگ شدهام، وسط ظهر.»
دکتر سعید فیروزآبادی آخرین سخنران بود که نگاهی داشت به زمینه‌های ترجمه آثار کافکا و ترجمه‌های آن در ایران و گفت: تاریخچه پذیرش ادبیات آلمانی‌زبان در ایران به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد و این در حالی است که تاریخ پذیرش و تأثیرگذاری ادبیات فارسی در قلمروی کشورهای آلمانی زبان در قرن هفدهم آغاز شده است. ترجمۀ آزادانۀ گلستان سعدی به قلم آدام اولئاریوس و سفرنامۀ او در عهد صفوی باعث شد که هر دو این آثار بارها تجدید چاپ شود و از محبوبیت بسیاری نزد اروپاییان برخوردار باشد. از نمونههای این تأثیر را در سروده‌های دورۀ باروک و شعر آندره‌اس گریفیوس و به خصوص نمایشنامۀ کاترین گرجی میتوان مشاهده کرد. بعدها در آغاز قرن نوزدهم یوزف فون‌هامر – پورگشتال اتریشی غرلیات حافظ را به زبان آلمانی ترجمه کرد و با این ترجمه شعر فارسی در دیوان غربی – شرقی و سپس با بازسراییهای فریدریش روکرت و آوگوست فون پلاتن جایگاه رفیعی یافت.
وی افزود: اما دقیقا در همان آغاز قرن نوزدهم اندیشه و جنبشی در ایران آغاز شد که دلیل واقعی آن فشار ابرقدرتهای آن روزگار اروپا، انگلیس و روسیه، و مداخلات آنان در ایران بود. تجربیات حاصل از هر دو جنگ با روسیه که با شکست سنگین قوای ایران و سرانجام از دست دادن ولایات قفقاز پایان پذیرفت، حکومت را بر آن داشت که نخستین اقدامات را برای ورود تجهیزات براساس نمونههای اروپایی به انجام برساند. این اصلاحات در دورۀ ناصرالدین شاه ادامه یافت، ولی راهگشای اصلی آن میرزا تقی خان امیرکبیر بود. او دو سال زمام امور را در اختیار داشت و توانست ادارۀ پست، انتشار نخستین روزنامه دولتی و تأسیس دارالفنون در تهران در سالهای بعدی رخ داد. در این راه بهخصوص اتریشیهایی همچون ادوارد یاکوب پولاک، کرشیش، گاستیگرخان در انتقال علوم اروپایی به ایران نقش داشتند. همچنین تعدادی از محصلان ایران برای تحصیل به دانشگاههای اروپایی اعزام شدند. بدیهی است که پیشرفتهای فنی، علوم و سپس نهادهای دموکراسی و کشورداری و ارتش اروپاییان آنان را مسحور خود کرد.
فیروزآبادی گفت: در این بین ادارهای نیز برای ترجمه تأسیس شد که وظیفه اصلی آن ترجمه و انتشار کتابهای مطرح اروپایی بود. در همین زمان بسیاری از آثار اروپایی از زبان فرانسه به فارسی ترجمه شدند و همین امر زمینهساز تأثیر ماندگار ادبیات فرانسه بر ادبیات فارسی مدرن شد. این گرایش به نوگرایی اندک زمانی بعد باعث شد که انقلاب مشروطه شکل بگیرد و به این ترتیب ناصرالدین شاه به دست انقلابیون ترور شد. در آغاز قرن بیستم انقلابیان موفق شدند که از مظفرالدین شاه دستخط تأیید مشروطه را بگیرند. هرچند این انقلاب کمی بعد با شکست مواجه شد، ولی نخستین ترجمه از ادبیات آلمانی در همین زمان انجام پذیرفت. یوسف اعتصام الملک که از انقلابیان آن دوران و پدر پروین اعتصامی بود، نمایشنامهای از شیلر را با عنوان خدعه و نیرنگ به فارسی ترجمه کرد. بدیهی است که در این دوران نیاز به روحیۀ انقلابی و آزادیخواهی باعث آن شده بود که اثری از شیلر ترجمه شود.
وی افزود: بعدها با به قدرت رسیدن رضاخان در ایران و دورۀ اختناق و کنترلی که آغاز شد، دیگر ترجمه آثار انقلابی جذابیت فراوانی نداشت. در همین دوران اثر مشهور دوست دوران پیری شیلر، یوهان ولفگانگ گوته، با عنوان رنجهای ورتر جوان به فارسی با دو ترجمه به فارسی برگردان شد. حال و هوای گوته در آن دوران برای بسیاری جذابیت فوقالعادهای داشت. بعدها نیز دیگر آثار گوته به فراخور دورههای تاریخی بارها به فارسی ترجمه شدند و هنوز هم از محبوبیت فراوانی برخوردارند. در اینجا جا دارد به ترجمۀ یک اثر بسیار ارزشمند دیگر از یک نویسندۀ مهم ادبیات آلمانی زبان یاد کنم. اریش ماریا رمارک با رمان در غرب خبری نیست به فارسی زبانان معرفی شد و این امر درست یک سال پس از انتشار این اثر در ایران اتفاق افتاد. رخدادهای این اثر به جنگ و تأثیرات ویرانگر آن اختصاص دارد و این موضوع برای ایران که در هر دو جنگ جهانی اشغال شد، امری چندان بیگانه نبود.
فیروزآبادی گفت: در همین دوره بازگشت جوانانی را شاهد هستیم که زمانی به امید شکست روسیه و انگلیس به دست آلمان به این کشور رفته بودند و در آنجا نشریه کاوه را منتشر میکردند. آنان بعدها بنیانگذاران ادبیات نوگرای فارسی شدند. بزرگ علوی با بازگشت خود به ایران اشتفان تسوایگ را به ایرانیان در نشریۀ دنیا معرفی کرد و زمینه ساز آن شد که طی یک دهه ۲۳ اثر او – آن هم در زمان زندگی خود نویسنده – به فارسی ترجمه شود. دلیل این محبوبیت آن است که او از فرهنگ اروپایی سخن میگفت و در بسیاری از آثارش با تأثیرپذیری از روانکاوی فروید شخصیتهایی میآفرید که برای هر مخاطبی جذاب بودند. نمونههای تأثیر تسوایگ بر علوی را در رمان بینظیر او، چشمهایش، میتوان یافت.
وی ادامه داد: اما در همین دوره نویسندۀ دیگری از ادبیات مدرن آلمانی زبان به ایرانیان معرفی شد و تأثیر فراوانی بر ادبیات معاصر ایران نهاد. فرانتس کافکا که از بزرگترین الگوهای ادبی قرن بیستم بود، خیلی زود به فارسی زبانان معرفی شد. مسخ، نخستین اثر کافکا است که نویسندۀ نوگرای ایرانی، صادق هدایت در سال ۱۹۳۰ آن را به فارسی ترجمه و منتشر کرد. از آن زمان تا کنون این اثر بیش از ۲۰ بار ترجمه شده و مترجمان دیگری همچون فرزانه طاهری – با تفسیر ولادیمیر ناباکوف -، حسینقلی جواهرچی، منوچهر بیگدلی آن را به فارسی ترجمه کردهاند و ترجمه هدایت هم بارها تجدید چاپ شده است.
فیروزآبادی گفت: هدایت که از طریق زبان فرانسه این اثر را به زبان فارسی ترجمه کرد، در رمان بوف کور خود که اثری بیهمتا در سالهای سخت و سیاه سیاسی بود، شخصیتی را مطرح میکند که در شرایط روحی بسیار دشوار و دنیایی بین واقعیت و خیال سیر میکند و از این جهت با گرگور زامزا شباهت فراوانی دارد. هدایت که بعدها از سر ناامیدی در پاریس خودکشی کرد، نخستین تفسیر بر اندیشه و آثار کافکا را در مقدمهای بر ترجمه حسن قائمیان بر گراخوس شکارچی با عنوان پیام کافکا نگاشت. بدیهی است که کافکا هم از جمله نویسندگانی است که اگر کسی کتابی از او را بخواند، بیتردید علاقهمند به آگاهی از زندگی او خواهد شد. در این راه تا امروز بیش از بیست کتاب در زمینه زندگی و اندیشه و آثار کافکا به فارسی ترجمه و تألیف شده است.
وی تاکید کرد: از زمان هدایت تا امروز پیوسته در شرایط مختلف سیاسی و اجتماعی آثار دیگر کافکا به فارسی ترجمه شده است. برای مثال کافی است در این زمینه نگاهی به ترجمۀ نامه به پدر و پزشک دهکده با ترجمه فرامرز بهزاد، استاد زبان و ادبیات آلمانی، بکنیم. بهزاد که در همان دوره در انتشارات خوارزمی مجموعهای از آثار برشت را با همکارانش به فارسی ترجمه و منتشر میکند، از نخستین مترجمانی است که کافکا را از زبان آلمانی به فارسی ترجمه کردهاند. او حتی گفتگو با کافکا، اثر گوستاو یانوش را به فارسی ترجمه میکند و با این کار علاقهمندان آثار کافکا را با روحیات درونی او آشناتر میسازد.
فیروزآبادی ادامه داد: نکته جالب توجه درخصوص کافکا آن است که بسیاری از آثار او از زبان آلمانی به فارسی ترجمه نشده است. برای مثال به امیر جلال الدین اعلم و ترجمه رمان قصر، محاکمه، مجموعه داستانها و نامه به پدر او میتوان اشاره کرد. یا به زحمات دکتر بهرام مقدادی، استاد زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه تهران، در معرفی کافکا با ترجمه کتاب والتر زوکل و همچنین برگردان فارسی دفتر یادداشتهای روزانه او. اما به خصوص در یک دهه اخیر، توجه مترجمان آلمانی زبان به آثار کافکا بیش از گذشته شده است. در این راه علی اصغر حداد با ترجمه داستانهای کافکا و بعد رمان امریکا سعی در معرفی کافکا از دریچۀ مترجمان آلمانی زبان داشته است. جالب آن است که علی عبداللهی نیز با ترجمه و انتشار تقریبا همزمان رمان امریکا میزان علاقه مستمر و پویایی خوانندگان فارسی زبان را بهخوبی نشان داده است.
از بخشهای دیگر این نشست پخش قسمتی از فیلم مستندی بود که به زندگی فرانتس کافکا میپرداخت. نمایشگاهی از ترجمههایی که تا کنون از کافکا در ایران منتشر شده است بخش دیگری از شب کافکا بود و نیز نمایشگاهی از عکسهای کافکا که او را از دوران کودکی تا پایان عمر نشان میداد.
منبع: خبرگزاری مهر
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
