بنيانگذار مدرسه و آموزش نوين در ايران

به گزارش بولتن نیوز - دكتر حسين شهزادي نوشت، آذرماه٬ مصادف است با هشتاد و يكمين سالگرد درگذشت ميرزا حسن رشديه٬ بنيانگذار اولين دبستان ايران و پايه گذار آموزش نوين سواد آموزي در ايران.

او يكي از تاثيرگذارترين شخصيت هاي تاريخ معاصر ايران است كه با تلاش و پشتكار فراوان٬ براي هميشه در تاريخ آموزش و پرورش اين سرزمين جاودان شد. وي اعتقاد داشت كه ريشه تمام مشكلات و نابساماني هاي ايران و مردمانش٬ بي سوادي و خرافات و ناآگاهي است و با بنيان گذاشتن اولين مدارس ابتدايي نوين و روش هاي آموزشي نوين در ايران٬ گامي مهم و تاريخي در جهت اعتلاي ايران برداشت. 

حاج ميرزا حسن تبريزي٬ مشهور به ميرزا حسن رشديه در سال 1231 شمسي در تبريز به دنيا آمد. پدرش يكي از روحانيون مشهور تبريز بود. وي از كودكي باهوش بود و پس از تحصيلات ابتدايي در مكتب خانه٬ تحصيلات علوم ديني را شروع كرد و خيلي زود توانست در جواني از روحانيون مشهور تبريز شود اما وي بسيار روشنفكر بود و با مطالعه نشريات مختلف٬ متوجه اوضاع بسيار ناگوار تحصيل و آموزش در ايران شد.

او دريافت : " ... در اروپا در هر هزار نفر، یک نفر بی سواد است و در ایران٬ در هر هزار نفر، یک نفر باسواد و این ناشي از روش هاي سنتي و غلط آموزش در ايران است ..."
در ابتداي دوران قاجار٬ تعليم و تربيت در انحصار مكتب خانه ها بود که به روش سنتی، خواندن و نوشتن علوم دینی را به کودکان و نوجوانان می‌آموختند. مدرسه در ایران در واقع زیرمجموعه مسجد بود که به آموزش درس‌ هایی در زمینه احکام و شریعت می‌پرداخت. 

رشدیه٬ مهم‌ ترین مشکل در آموزش خواندن و نوشتن به کودکان را روش غلط تدریس می‌دانست. وی معتقد بود مکتب داران بچه ها را مجبور مي كنند طوطی وار اسامی حروف را حفظ کنند و همچنين تنبيه و مجازات كودكان در مكتب خانه٬ سبب دلسردي كودكان از يادگيري مي شود. 

ميرزا حسن٬ تصميم گرفت جهت متحول كردن روش آموزش در ايران٬ به بيروت و سپس استانبول برود. او به مدت  چندين سال در دارالمعلمین بیروت به تحصيل پرداخت و زبان هاي عربی و فرانسه را آموخت و سپس به استانبول رفت و در آنجا نیز از مدارس مدرن آن شهر بازدید کرد. لقب "رشدیه" که میرزا حسن به آن مشهور شد، برگرفته از نام گونه‌ ايي از مدارس نوین در استانبول بود. پس از آنكه میرزا حسن٬ روش هاي آموزش نوين را فرا گرفت، تمام تلاش خود را به کار بست تا مدارس نوین را در ایران بنا کند. 

ميرزا حسن رشديه پس از بازگشت به ايران٬ اولين مدرسه نوين در ايران را به نام "مدرسه رشديه" در سال 1268 شمسي در تبريز بنا نهاد. اين اولين دبستان نوين در ايران بود. 

اما تاسیس مدارس نوین در ايران با انواع کارشکنی ها و مخالفت ها روبرو شد. مكتب داران و روحانيون سنتي و درباريان و حتي مردم سنتي با اينگونه مدارس مخالفت و مبارزه كردند. مكتب داران نمی‌توانستند این مساله را تاب بیاورند که مدرسه‌ ايي بنا شده است که الفبا را آسان می‌آموزاند و به این ترتیب، بساط آنها کساد می‌شود. بنابراین تاب دیدن رشدیه و روش غیرمکتب خانه‌ ايي او را نداشتند. مکتب داران، مدرسه نوین را با کمک اوباش ها بر سر رشدیه خراب کردند. همچنین گفتند که حمایت از مدرسه رشدیه ترویج فحشا است و تبلیغات بی اساسی علیه رشدیه به راه انداختند، برای نمونه گفتند او به بهانه مدرسه قصد دارد، کودکان مسلمان را از دین خارج کند. دیگر اینکه می گفتند رشدیه مانند کلیسا در مدرسه خود زنگ به صدا در می‌آورد. رشدیه ناچار شد، زنگ زدن را که امروزه امری بسیار بدیهی در مدارس است را قطع کند و در عوض یکی از دانش آموزان را بالای صندلی ببرد تا شعری بخواند که دیگران بفهمند موقع رفتن به کلاس است. آن شعر چنین بود:

هر آنکه در پی علم و دانایی است             بداند که وقت صف آرایی است

اما ميرزا حسن رشديه هرگز دست از هدفش برنداشت و چندين مدرسه ديگر را در تبريز٬ مشهد و تهران را با نام رشديه تاسيس كرد و نخستین کتاب هاي درسی مدارس را نوشت. او معتقد بود فرزندان ایران، همراه علوم کهن و کتاب‌های قدیم، باید کتاب‌های علمی جدید و به روز را هم بخوانند. 

رشدیه، سواد آموزی را در ایران متحول و عمومی کرد٬ بر تنوع کتاب‌های درسی افزود و میز و تخته ‌سیاه را به کلاس‌های درس آورد. او آموزش الفبا را به شکلی نو، جایگزین روش هاي سنتي کرد. او انحصار با سواد بودن را از طبقه مرفه جامعه خارج كرد و تلاش كرد تا همه كودكان اين سرزمين با سواد شوند. 

ميرزا حسن رشديه در آذر ماه سال 1323 شمسي و در سن 92 سالگي و در گمنامي درگذشت و در قم به خاك سپرده شد. پس از 74 سال و با همت جمعي از دبيران مطالعات اجتماعي٬ سنگ مزار وي تعويض شد.

ميرزا حسن رشديه٬ بنيانگذار مدارس و آموزش نوين در ايران است. هرچند كه گمنام است و نامي از او در كتاب هاي دبستان نيست و كمتر دانش آموزي او را مي شناسد. 

يادش گرامي ...