مرزهای ایران، «توقفگاه» ۴ هفته‌ای در عصر رقابت ۳ دقیقه‌ای؛ قانون‌گریزی دستگاه‌ها گلوگاه تجارت را به گمرک بازگرداند!

گروه اقتصادی: در شرایطی که رقابت‌های تجاری جهانی بر سر دقیقه‌ها است، متأسفانه مبادی ورودی و خروجی کشورمان به "توقفگاه‌هایی" تبدیل شده‌اند که کامیون‌ها را برای ترخیص کالا، بعضاً از چند روز تا چند هفته معطل نگه می‌دارند. این وضعیت اسفبار، که به تعبیر صریح وزیر امور خارجه، ناشی از فقدان فرماندهی واحد مدیریتی و عدم هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف در مرزها است، نه تنها مفهوم تجارت چابک و ترانزیت سریع را زیر سؤال برده، بلکه به یک مانع استراتژیک در مسیر دیپلماسی اقتصادی و توسعه ملی تبدیل شده است.

به گزارش بولتن نیوز این آشفتگی مدیریتی و تداخل وظایف، زنگ خطر را برای لزوم اجرای دقیق و صریح قوانین بالادستی به صدا درآورده است. برای برون‌رفت از این وضعیت و تبدیل مرزها از محل "توقف" به محل "عبور"، راهکار قانونی از پیش تعیین شده است: استقرار کامل و یکپارچه "پنجره واحد تجاری فرامرزی" (Single Window).

اینجاست که اهمیت مستندات قانونی زیر رخ می‌نماید. مستنداتی که به صراحت، وظایف اصلی، اختیارات و نقش محوری گمرک جمهوری اسلامی ایران را در مدیریت یکپارچه این فرآیندها، اجرای قوانین مربوط به ترخیص و کنترل کالا، و نهایی‌سازی پنجره واحد، مشخص کرده‌اند. بررسی این قوانین نشان می‌دهد که پذیرش اظهارنامه، فرآیند ترخیص و مدیریت کنترل‌ها، وظایف ذاتی و تخصصی گمرک بوده و تداخل یا واگذاری این وظایف به سایر سازمان‌ها، نه تنها منطبق بر قانون نیست، بلکه ریشه اصلی آشفتگی کنونی در مبادی ورودی و خروجی کشور به شمار می‌رود.

بنابراین، متنی که در ادامه می‌آید با هدف تأکید بر مبانی قانونی (شامل قانون رفع موانع تولید، قانون امور گمرکی، و اسناد بین‌المللی) به تفصیل تبیین می‌کند که مسئولیت یکپارچه‌سازی فرآیندها و استقرار پنجره واحد تجاری بر عهده کدام نهاد است و چگونه اجرای کامل این تکالیف، کلید رفع بن‌بست "چند هفته‌ای" در تجارت خارجی کشور خواهد بود.

1- مطابق بند (ج) ماده - 38 قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور مصوب 1394  موضوع مواده (7 ) قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار مصوب ۱۶/ ۱۱/ ۱۳۹۰ در امور گمرکی در امر تجارت خارجی، گمرک جمهوری اسلامی ایران بوده و دستگاه‌های صادرکننده مجوز در امر صادرات و واردات و عبور (ترانزیت)، موظفند نسبت به صدور مجوزهای مربوطه به صورت الکترونیکی و از طریق پنجره واحد تجاری فرامرزی مورد الاشاره اقدام نمایند.»

علاوه بر این در تبصره 6 ماده 57 همین قانون به صراحت آمده است "در مورد آن دسته از فعالیت‌های اقتصادی که نیازمند اخذ مجوز از دستگاه‌های متعدد می‌باشند دستگاه اصلی موضوع فعالیت، وظیفه مدیریت یکپارچه، هماهنگی و اداره امور اخذ و تکمیل و صدور مجوز را به‌عهده خواهد داشت 

2- برابر مواد 2 و 3 قانون امور گمرکی، «اجرای قانون امور گمرکی و قوانین و مقررات مرتبط با صادرات، واردات و عبور کالا و وصول حقوق ورودی و... و الزامات فنی و تسهیل تجارت» و خصوصاً در بند (ح) ماده مزبور "پیش‌بینی و فراهم نمودن زیرساخت‌های مورد نیاز برای اجراء و استقرار سامانه‌ها، رویه‌ها و روش‌های نوین همچون پنجره واحد در فعالیت‌های گمرکی" به عنوان وظایف و مسؤولیت‌های گمرک احصاء گردیده است؛ لذا پذیرش اظهارنامه و اسناد ضمیمه آن به صورت الکترونیکی و فرآیند و تشریفات مرتبط با ترخیص که به عنوان بخشی از وظایف اصلی گمرک قلمداد شده قابل واگذاری به سازمان دیگر نبوده و منطبق بر قانون نمی‌باشد.

3- تبصره (3) ماده(5) قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز (مصوب 1392) ناظر بر شناسایی و مبارزه با کالای قاچاق می‌باشد که در صدر ماده (6) قانون مزبور و تبصره (1) آن ماده نیز وزارت صنعت، معدن و تجارت به منظور تجمیع داده‌ها و یکپارچه‌سازی اطلاعات مربوط به سامانه مذکور در تبصره (3) ماده (5) و به منظور کاهش زمینه‌های بروز قاچاق کالا و ارز موظف به تهیه اجراء و بهره‌برداری از سامانه نرم‌افزاری جامع یکپارچه‌سازی و نظارت بر فرآیند تجارت گردیده است. همچنین ماده «36» آیین‌نامه مزبور مقرر نموده: «هر یک از دستگاه‌های ذی‌ربط، برای انجام عملیات قانونی خود دارای سامانه عملیاتی مستقل خواهند بود و هیچ یک از دستگاه‌ها در عملیات داخلی دستگاه دیگر دخالت نخواهند کرد.»

4- سایر قوانین و مقررات در راستای تکلیف گمرک به ایجاد پنجره واحد تجاری فرامرزی و گمرک الکترونیک و یکپارچه:

4-1- تصویب نامه شماره 27726 مورخ ۹ / ۳ / ۹۵ ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی ریاست جمهوری مبنی بر اجرای پروژه‌های الویت‌دار درخصوص استقرار گمرک الکترونیک و یکپارچه.

4-2- تبصره ماده 106 قانون برنامه پنجم توسعه کشور با مضمون «به دولت اجازه داده می‌شود به منظور ارتقای دقت و سرعت در عملیات کنترلی و افزایش تجارت، مبادی گمرکی را به فناوری روز و تکنولوژی نوین مجهز نماید.»

4-3- مصوبات جلسه راهبری برنامه ملی هشتم اقتصاد مقاومتی با عنوان «شفاف‌سازی و سالم‌سازی اقتصاد» مورخ ۷ / ۲ / ۱۳۹۵

4-4- برنامه اجرایی اقتصاد مقاومتی به شماره 54954 مورخ ۱۸ / ۵ / ۱۳۹۳

4-5- بند (4) مصوبه شماره 171343 مورخ ۲۸ /۱۱ /۱۳۹۴ هیأت محترم وزیران مبنی بر اینکه کلیه دستگاه‌های دولتی موظفند برای تکمیل پنجره واحد گمرکی و امضای الکترونیکی به منظور فرآیند بهبود محیط کسب‌وکار، با وزارت امور اقتصادی و دارایی همکاری نمایند.

4-6- ماده (12) قانون امور گمرکی مبنی بر اعمال نظارت گمرک در ارتباط با انجام کنترل‌های لازم توسط سایر وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مسئول به منظور تسهیل و تسریع در تشریفات گمرکی.

4-7- ماده (2) قانون امور گمرکی مبنی بر اینکه گمرک جمهوری اسلامی ایران به عنوان مرزبان اقتصادی نقش محوری و هماهنگ‌کننده را در مبادی ورودی و خروجی کشور دارد و مسئول اعمال حاکمیت دولت در مبادی ورودی و خروجی.

4-8- اجرای قانون امور گمرکی و سایر قوانین و مقررات مربوط به صادرات واردات و عبور (ترانزیت) کالا، وصول حقوق ورودی و عوارض گمرکی مالیات‌های مربوطه و الزامات فنی و تسهیل تجارت است.

4-9- بند (3) مصوبه شماره 42210/ن50544 هـ مورخ ۱۸ /۴ / ۱۳۹۳ هیأت محترم وزیران مبنی بر اینکه گمرک جمهوری اسلامی ایران با همکاری دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط مکلف است، ظرف مدت یک سال به نهایی‌سازی و استقرار پنجره واحد تجاری فرامرزی اقدام نماید.

4-10- بند (4) مصوبه هیأت دولت در مورخ ۸ / ۴ /۱۳۹۳ درخصوص استقرار پنجره واحد تجاری فرامرزی در گمرک.

4-11- تصویب نامه شماره 52607/ن5044 هـ مورخ ۱۵ / ۵ / ۱۳۹۳ هیأت محترم وزیران راجع به بهبود فضای کسب‌وکار.

4-12- آیین‌نامه اجرایی ماده (9) قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار به شماره 62669/ت502318/ هـ مورخ ۱۴ / ۶ /۱۳۹۳.

4-13- مصوبه شماره 56917/ت50582/هـ مورخ ۲۵ / ۵ / ۱۳۹۳مبنی بر ایجاد تحرک اقتصادی رفع موانع تولید، سرمایه‌گذاری و بهبود فضای کسب‌وکار.

4-14- ضوابط فنی اجرایی توسعه دولت الکترونیک مطابق با بخشنامه شماره 41329/1 مورخ ۱۶ / ۶ /۹۳ موضوع مصوبه شورای عالی فناوری اطلاعات به شماره 145/200.

4-15- موافقت‌‌نامه شماره 84568/50582 مورخ 26/ ۴ /1394 هیأت وزیران در راستای اجرای کامل سیاست‌های دولت برای روج غیرتورمی از رکود تکالیف وزارت امور اقتصادی و دارایی.

4-16 موافقت‌‌نامه شماره 84570/50582 مورخ ۲۶ /۷ /۱۳۹۳ هیأت وزیران در راستای اجرای کامل سیاست‌های دولت برای خروج غیرتورمی از رکود.

4-17- قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون بین‌المللی هماهنگی کنترل‌های مرزی کالا و پیوست‌های آن (مواد 1 و 2 و 4 و مواد 1 و 3 پیوست).

4-18- ابلاغیه شماره 116676/ت45059 مورخ ۸ / ۶ / ۱۳۹۰ معاون اول رئیس جمهور موضوع مصوبات ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز (بند ت وظایف وزارت امور اقتصادی و دارایی).

4-19- مصوبه شماره 53193/ت42532 هـ مورخ ۱۰ / ۳ /۱۳۸۸ هیأت وزیران درخصوص مدیریت واحد مرزی که در ماده 12 قانون امور گمرکی مصوب سال 1390 به آن اشاره شده است.

5- در عرصه‌های بین‌المللی نیز:

5-1- «مرکز تسهیل و کسب‌وکار الکترونیک سازمان ملل متحد» UN/CEFACT)) به عنوان مبدأ پنجره واحد مجموعه‌ای تحت عنوان «توصیه شماره 33 » تدوین و برای تعمیم، توسعه و به کارگیری آن در تجارت بین‌الملل در سال 2007 به سازمان جهانی گمرک (WCO) واگذار نموده و در بند 1 توصیه نامه مزبور قید گردیده که به لحاظ « موقعیت کلیدی» گمرک در مرزها گمرک مناسب‌ترین سازمان برای ایفای نقش رهبری است. به این ترتیب «سازمان ملل» به عنوان واضع پنجره واحد (SW)؛ گمرک را اصلح برای نقش رهبری دانسته است که این موضوع در ماده 12 قانون امور گمرکی مصوب 1390 نیز تصریح گردیده است.

5-2- سازمان جهانی گمرک (WCO) در سال 2005 چهارچوب استانداردها (SAFE) را تدوین و در مقدمه آن ذکر گردیده که 99 درصد تجارت دنیا توسط گمرکات کنترل می‌گردد و اطلاعات و قدرت منحصر به فردی در ورود صدور و ترانزیت کالا دارند که سایر سازمان‌های دولتی فاقد آن می‌باشند علاوه بر آن سایر سازمان‌های بین‌المللی- بین‌الدولی (ECE- INTERPOL- IMO) و... همچنین اتاق بازرگانی بین‌المللی نقش راهبری گمرک را پذیرفته‌اند.

5-3- گمرک جمهرری اسلامی ایران مجری حداقل 20 کنوانسیون بین‌المللی مندرج در قانون امور گمرکی و ضمائم 1 تا 5 کتاب مقررات صادرات و واردات و مرجع ملی اجرای کنوانسیون تجدیدنظر شده کیوتو می‌باشد.

با عنایت به مستندات قانونی فوق‌الذکر سامانه جامع تجارت ناظر بر شناسایی و مبارزه با کالای قاچاق بوده در حالی که سامانه پنجره واحد تجاری که توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران ایجاد و مورد بهره‌‌برداری قرار گرفته مشتمل بر فرآیندهای داخلی و وظایف تخصصی مرتبط با تشریفات گمرکی از جمله اظهار، ترخیص و کنترل بر مجوزهای لازم و.... است که به موجب قانون امور گمرکی از جمله مواد (2) و(3) قانون مزبور بر عهده گمرک جمهوری اسلامی ایران قرار دارد.

همچنین چنانچه هر یک از فرآیندهای اصلی و تخصصی مرتبط با وظایف گمرک جمهوری اسلامی ایران در سازمان دیگری صورت پذیرد موجب تداخل وظایف و اختیارات و مسؤولیت‌های سازمان‌ها خواهد شد و مشکلات و تبعات منفی به دنبال خواهد داشت. همچنین مطابق بند (الف) و (ت) ماده 28 آیین‌نامه موارد 5 و 6 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز وظیفه دریافت مجوزهای ترخیص کالا برعهده سامانه گمرک جمهوری اسلامی ایران است و باتوجه به ماده فوق تبصره 1 مواده 3 آیین‌نامه مذکور شامل مجوزهای ورود بوده و فعالیت های مجوز ترخیص را تحت پوشش قرار نمی دهد.