از عراق جنگ‌زده تا بحران جدید منطقه؛ لزوم بازخوانی "تدبیر شرم‌الشیخ" برای تغییر رویکرد وزارت خارجه در برابر غرب

گروه بین الملل،اجلاس‌های منطقه‌ای، هر از چند گاهی، بزنگاه‌هایی حیاتی برای تغییر موازنه و ترسیم خطوط جدید سیاست خارجی کشورها بوده‌اند. در دهه‌های اخیر، نام "شرم‌الشیخ" با دو مأموریت مهم در تاریخ دیپلماسی ایران گره خورده است: یکی در بحبوحه بحران عراق پس از سقوط صدام، و دیگری در شرایط کنونی که منطقه با درگیری جدیدی دست و پنجه نرم می‌کند. بازخوانی تجربه موفق ایران در اجلاس اول، می‌تواند چراغ راهی برای "وزارت خارجه" در مواجهه با چالش‌های دیپلماتیک پیشِ رو باشد و لزوم "تغییر رویکرد" در تقابل با غرب را گوشزد کند.

به گزارش بولتن نیوز،اولین نشست برجسته در شرم‌الشیخ که ایران در آن حضور داشت، کنفرانسی بود که در اوایل دهه ۸۰ شمسی و در اوج درگیری‌ها و ناامنی در عراق پس از اشغال آمریکا برگزار شد. شرایط آن اجلاس، نمایی از تقابل شدید منطقه‌ای و بین‌المللی بود. وزیر خارجه وقت آمریکا، خانم کاندولیزا رایس، تحت فشار شدید وزرای خارجه کشورهای عربی منطقه قرار داشت که به دلیل جنگ آمریکا علیه صدام حسین، سخنانی تند و انتقادی را در خصوص وضعیت عراق بر زبان جاری می‌کردند. فضای حاکم بر کنفرانس، آشفته و عمدتاً بر مدار تقابل با سیاست‌های ایالات متحده در منطقه بود.

در این شرایط حساس، هیئت ایرانی که رئیس آن را دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی، آقای علی لاریجانی، و وزیر خارجه وقت، آقای منوچهر متکی، همراهی می‌کردند، با یک ابتکار عمل دیپلماتیک، ورق را برگرداند. روایت‌ها حاکی از آن است که آقای لاریجانی با درایت خاص و با ارایه یک یادداشت به آقای متکی، خواستار تغییر جهت‌گیری و محتوای مذاکرات شد. راهبرد این بود که به جای تداوم صرفاً تقابل با آمریکا، موضوع اصلی به سمت "ریشه اصلی ناامنی و وضعیت اسفبار عراق" یعنی جنایات دهه‌های گذشته صدام و حزب بعث، سوق داده شود.

این "تغییر کانون توجه" با دیپلماسی گفتاری هوشمندانه، شرایط کنفرانس را به نفع سیاست‌های منطقه‌ای ایران دگرگون کرد. نتیجه مذاکرات و تفاهمات حاصل از آن اجلاس، بیانگر موفقیت ایران در تکمیل سیاست‌های خود در ارتباط با عراق شد. ایران توانست با جابه‌جا کردن صورت‌مسئله، از جو غالب ضدآمریکایی استفاده کرده و در عین حال، نگاه‌ها را به سوی نقش سازنده خود و درک عمیق از تاریخ عراق جلب کند و به اهداف بلندمدت خود در تثبیت دولت مرکزی عراق و تعمیق روابط با این کشور همسایه دست یابد.

اکنون، منطقه بار دیگر میزبان نشستی مهم در شرم‌الشیخ است، نشستی که با حضور بیست کشور منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای حل یک درگیری جدید تشکیل می‌شود. ماهیت این اجلاس، هرچند متفاوت از کنفرانس عراق است، اما از نظر پیچیدگی و لزوم بهره‌گیری از دیپلماسی فعال، مشابهت‌های اساسی دارد. در شرایط فعلی که جهان با قطب‌بندی‌ها و تقابل‌های جدید روبه‌روست، وزارت خارجه ایران نیازمند بازخوانی و به‌کارگیری مجدد "درایت شرم‌الشیخ" است.

وظیفه کنونی وزارت خارجه، بهره‌گیری حداکثری از فرصت‌های دیپلماتیک در این اجلاس است تا بتواند در برابر جبهه غرب، نه با رویکرد صرفاً انفعالی یا تقابلی، بلکه با دیپلماسی خلاق، هوشمندانه و با هدف تغییر صورت‌مسئله به نفع امنیت ملی و منافع منطقه‌ای ایران عمل کند.

نیاز امروز، فراتر از سخنرانی‌های صرفاً تند و تیز است. آنچه لازم است، توانایی و درایت سیاستمدارانی است که بتوانند با ارایه راهکارهای واقع‌بینانه و انسان‌دوستانه، در کانون توجه بین‌المللی قرار گیرند و جو حاکم بر اجلاس را به نحوی تغییر دهند که حاصل تفاهمات، بیانگر موفقیت ایران در تأمین منافع خود و تکمیل سیاست‌های منطقه‌ای باشد. استفاده از پتانسیل کشورهای حاضر برای ایجاد یک اجماع منطقه‌ای، که در مقابل سیاست‌های تفرقه‌افکنانه قدرت‌های فرامنطقه‌ای بایستد، امری ضروری است.

اجلاس کنونی شرم‌الشیخ، فرصتی دوباره برای وزارت خارجه است تا نشان دهد، "تدبیر" و "دیپلماسی فعال"، قدرتمندترین ابزارهای سیاست خارجی هستند، حتی در تقابل با بزرگترین قدرت‌های جهانی.