آیا تحریم‌های سازمان ملل واقعاً بازگشته‌اند یا این تنها یک جو رسانه‌ای برای کوتاه آمدن تهران است؟

گروه بین الملل: در روزهای اخیر، فضای رسانه‌ای و اجتماعی ایران پر شده از بحث‌هایی پیرامون فعال شدن به‌اصطلاح "مکانیزم ماشه" و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی. این شایعات، که پس از رد شدن یک قطعنامه پیشنهادی در شورای امنیت سازمان ملل متحد آغاز شد، منجر به جهش ناگهانی قیمت دلار، طلا و کالاهای اساسی در بازارهای داخلی شده است. اما آیا واقعاً مکانیزم ماشه فعال شده و تحریم‌ها بازگشته‌اند؟ یا این تنها یک کمپین رسانه‌ای برای اعمال فشار بر دولت ایران است تا در مذاکرات هسته‌ای کوتاه بیاید؟ در این گزارش، به بررسی دقیق ماجرا می‌پردازیم و سعی می‌کنیم واقعیت را از شایعه جدا کنیم، با تمرکز ویژه بر نقش کلیدی روسیه و چین به عنوان متحدان استراتژیک ایران در ماه‌های اخیر.

زمینه رویداد: نشست شورای امنیت و قطعنامه کره جنوبی

به گزارش بولتن نیوز همه چیز از نشست اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد آغاز شد. در ماه سپتامبر ۲۰۲۵، کره جنوبی به عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت، پیش‌نویس قطعنامه‌ای را ارائه کرد که خواستار "تداوم لغو تحریم‌ها علیه ایران" بود. این قطعنامه، که بر اساس توافق جامع اقدام مشترک (برجام) تنظیم شده بود، هدفش تمدید وضعیت فعلی و جلوگیری از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل بود. اما این پیش‌نویس در نشست شورای امنیت به تصویب نرسید. منابع دیپلماتیک گزارش می‌دهند که مخالفت برخی اعضای دائم شورای امنیت، از جمله ایالات متحده و برخی متحدان اروپایی، منجر به رد این قطعنامه شد.

در رأی‌گیری، تنها چهار کشور – روسیه، چین، پاکستان و الجزایر – به نفع ادامه تحریم‌های ایران رأی دادند، در حالی که نه کشور دیگر، از جمله آمریکا، بریتانیا و فرانسه، مخالف بودند و دو کشور (کره جنوبی و گویان) ممتنع ماندند.

این رویداد بلافاصله در رسانه‌های ایرانی و شبکه‌های اجتماعی بازتاب یافت. بسیاری از کاربران و تحلیلگران، این رد را به معنای فعال شدن فوری مکانیزم ماشه – که در برجام به عنوان "snapback" شناخته می‌شود – تفسیر کردند. مکانیزم ماشه، که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) گنجانده شده، اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات برجام توسط ایران، تحریم‌های پیشین سازمان ملل به طور خودکار بازگردند. اما آیا رد یک قطعنامه پیشنهادی واقعاً به معنای فعال شدن این مکانیزم است؟

نقش برجسته روسیه و چین: حمایت دیپلماتیک در برابر فشار غرب

در چند ماه اخیر، روسیه و چین نقش مؤثری در حمایت از ایران در برابر تلاش‌های غرب برای بازگرداندن تحریم‌ها ایفا کرده‌اند. این دو قدرت، که هر دو اعضای دائم شورای امنیت با حق وتو هستند، به طور مداوم با ابتکارات اروپایی و آمریکایی برای فعال کردن مکانیزم ماشه مخالفت کرده‌اند. برای مثال، در اواخر اوت ۲۰۲۵، روسیه و چین پیش‌نویس قطعنامه‌ای را در شورای امنیت معرفی کردند که خواستار تمدید مهلت توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران بود، اقدامی که مستقیماً در برابر تلاش‌های غرب برای اعمال مجدد تحریم‌ها قرار گرفت. این پیش‌نویس، که توسط ایران نیز حمایت شد، نشان‌دهنده همکاری نزدیک تهران با مسکو و پکن برای جلوگیری از snapback بود.

علاوه بر این، روسیه و چین آشکارا اعلام کرده‌اند که snapback را "غیرقانونی و نامعتبر" می‌دانند و به آن پایبند نخواهند بود. در بیانیه‌ای مشترک، این دو کشور تأکید کردند که تجارت با ایران را بدون توجه به تحریم‌های سازمان ملل ادامه خواهند داد، که این امر می‌تواند تأثیر تحریم‌ها را بر اقتصاد ایران کاهش دهد.

 این موضع‌گیری‌ها بخشی از استراتژی گسترده‌تر روسیه و چین برای مقابله با هژمونی غربی است، جایی که ایران به عنوان یک شریک کلیدی در ابتکاراتی مانند بریکس دیده می‌شود. تحلیلگران معتقدند که این حمایت‌ها نه تنها دیپلماتیک، بلکه اقتصادی نیز بوده، با افزایش تجارت دوجانبه میان ایران، روسیه و چین در ماه‌های ژوئن تا سپتامبر ۲۰۲۵، که کمک کرده تا ایران بخشی از فشارهای تحریم‌های موجود را تحمل کند.

نکته قابل توجه، ریاست دوره‌ای روسیه بر شورای امنیت در اکتبر ۲۰۲۵ است. با توجه به اینکه ریاست شورا بر اساس ترتیب الفبایی انگلیسی اعضای آن چرخشی است، روسیه بلافاصله پس از کره جنوبی (سپتامبر) ریاست را بر عهده خواهد گرفت. این تغییر می‌تواند فرصت مهمی برای ایران باشد، زیرا روسیه به عنوان رئیس می‌تواند این شورا را به سمت بحث‌های مساعدتر برای تهران هدایت کند، مانند تأکید بر نقض تعهدات غربی در برجام یا جلوگیری از قطعنامه‌های جدید علیه ایران.

شایعات در فضای مجازی و تأثیر بر اقتصاد داخلی

پس از انتشار خبر رد قطعنامه، موجی از پست‌ها و تحلیل‌ها در پلتفرم‌های اجتماعی مانند ایکس (توییتر سابق) و اینستاگرام به راه افتاد. کاربران با هشتگ‌هایی مانند #مکانیزم_ماشه و #بازگشت_تحریم‌ها، سناریوهای apocalyptic را ترسیم کردند: "تحریم‌ها برگشته، دلار به ۱۰۰ هزار تومان می‌رسد!" یا "ایران در آستانه فروپاشی اقتصادی است." این جو رسانه‌ای بلافاصله بر بازارها تأثیر گذاشت. قیمت دلار آمریکا در بازار آزاد تهران از حدود ۶۰ هزار تومان به بیش از ۶۵ هزار تومان جهش کرد، طلا هر گرم به مرز ۳ میلیون تومان رسید و قیمت کالاهای اساسی مانند برنج و گوشت نیز افزایش چشمگیری داشت.

اقتصاددانان ایرانی مانند دکتر محمد قاسمی، استاد دانشگاه تهران، در مصاحبه‌ای با خبرگزاری‌های داخلی هشدار دادند که این افزایش‌ها بیشتر روانی هستند تا واقعی. او می‌گوید: "بازارهای ایران همیشه حساس به اخبار سیاسی بوده‌اند. شایعات فعال شدن ماشه، بدون پایه و اساس، باعث هجوم مردم به بازار ارز و طلا شده و این خود به خود قیمت‌ها را بالا می‌برد." اما این جهش‌ها نه تنها بر خانوارهای کم‌درآمد فشار می‌آورد، بلکه می‌تواند به تورم بیشتر منجر شود، در حالی که اقتصاد ایران هنوز از اثرات تحریم‌های پیشین رنج می‌برد.

واقعیت مکانیزم ماشه: فرآیند طولانی و پیچیده

حالا بیایید به اصل ماجرا بپردازیم. مکانیزم ماشه چیست و چگونه فعال می‌شود؟ بر اساس برجام، که در سال ۲۰۱۵ بین ایران و گروه ۱+۵ (ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین) امضا شد، هر یک از طرف‌ها می‌توانند در صورت ادعای نقض تعهدات توسط دیگری، فرآیند snapback را آغاز کنند. اما این فرآیند فوری نیست و مراحل مشخصی دارد:

۱. شکایت اولیه: یکی از طرف‌ها (مثلاً ایالات متحده یا اتحادیه اروپا) باید ادعای نقض را به کمیسیون مشترک برجام ارائه کند. این کمیسیون شامل نمایندگان ایران و طرف‌های مقابل است.

۲. بررسی در کمیسیون مشترک: در این مرحله، که معمولاً چند روز طول می‌کشد، نمایندگان دو طرف موضوع را بررسی می‌کنند. ایران یک نماینده و طرف مقابل نیز نماینده‌ای دارد. بحث بر سر این است که آیا ایران تعهدات هسته‌ای خود را نقض کرده (مانند غنی‌سازی بیش از حد مجاز) یا طرف مقابل در لغو تحریم‌ها کوتاهی کرده.

۳. بازه زمانی چندماهه: اگر توافق حاصل نشود، موضوع به شورای امنیت ارجاع می‌شود. اما کل فرآیند می‌تواند تا ۶۵ روز یا بیشتر طول بکشد. تنها پس از آن، تحریم‌های سازمان ملل می‌تواند بازگردد – و حتی در آن صورت، تحریم‌ها به صورت تدریجی اعمال می‌شوند، نه یک‌باره.

در مورد اخیر، رد قطعنامه کره جنوبی تنها یک گام اولیه است و به معنای فعال شدن ماشه نیست. دیپلمات‌های ایرانی، از جمله سخنگوی وزارت خارجه، تأکید کرده‌اند که "هیچ مکانیزمی فعال نشده و ایران همچنان به تعهدات خود پایبند است." در واقع، کمیسیون مشترک هنوز تشکیل نشده و هیچ شکایت رسمی‌ای ثبت نشده است.

فشار روانی: هدف واقعی شایعات چیست؟

چرا این شایعات تا این حد گسترش یافته؟ تحلیلگران سیاسی معتقدند که این بخشی از استراتژی فشار حداکثری بر ایران است. با ایجاد جو ناامیدی و افزایش قیمت‌ها، مخالفان برجام در غرب و برخی گروه‌های داخلی ایران، سعی می‌کنند دولت تهران را وادار به کوتاه آمدن کنند. دکتر علی واعظ، کارشناس مسائل هسته‌ای در گروه بحران بین‌الملل، در تحلیلی اخیر نوشت: "این شایعات برای خسته کردن مردم ایران طراحی شده تا فشار بر دولتمردان افزایش یابد و ایران از حقوق هسته‌ای و تاریخی خود بگذرد."

در داخل ایران نیز، برخی رسانه‌های منتقد دولت، این رویداد را فرصتی برای حمله به سیاست خارجی می‌دانند. اما مقامات ایرانی، از جمله رئیس‌جمهور، تأکید دارند که "ایران تسلیم فشارها نخواهد شد و برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود را ادامه می‌دهد." این در حالی است که مذاکرات غیررسمی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک ادامه دارد و امیدهایی برای احیای برجام وجود دارد، به ویژه با حمایت روسیه و چین.

تأثیر بر جامعه: خستگی مردم و نیاز به شفافیت

مردم ایران، که سال‌ها با تحریم‌ها دست و پنجه نرم کرده‌اند، حالا با موج جدیدی از نگرانی‌ها روبرو هستند. خانواده‌هایی مانند خانواده خانم رضایی در تهران، که با درآمد ثابت زندگی می‌کنند، می‌گویند: "هر بار که خبری از تحریم می‌آید، قیمت‌ها بالا می‌رود و ما باید هزینه‌اش را بپردازیم." روانشناسان اجتماعی هشدار می‌دهند که این جو رسانه‌ای می‌تواند به افسردگی جمعی و کاهش اعتماد به نهادها منجر شود.

برای مقابله با این وضعیت، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که رسانه‌ها و مقامات رسمی اطلاعات دقیق‌تری ارائه دهند. نباید اجازه داد که شایعات، اقتصاد و روحیه جامعه را تحت تأثیر قرار دهد. در نهایت، آینده برجام به دیپلماسی بستگی دارد، نه به تیترهای جنجالی.

نتیجه‌گیری: زمان آرامش، نه وحشت؛ با نگاهی به آینده با ریاست روسیه

رد قطعنامه شورای امنیت یک رویداد مهم است، اما به معنای پایان جهان نیست. مکانیزم ماشه هنوز فعال نشده و فرآیند بررسی آن ماه‌ها طول می‌کشد. افزایش قیمت‌ها بیشتر نتیجه جو روانی است تا واقعیت تحریم‌ها. ایران باید با دیپلماسی قوی، از حقوق خود دفاع کند و جامعه نباید قربانی شایعات شود. نقش روسیه و چین در ماه‌های اخیر، از معرفی پیش‌نویس‌های حمایتی تا اعلام عدم رعایت تحریم‌ها، نشان‌دهنده عمق اتحاد استراتژیک با تهران است و می‌تواند وزنه‌ای در برابر فشارهای غرب باشد. با ریاست روسیه بر شورای امنیت در اکتبر – تنها چند روز پس از پایان ریاست کره جنوبی – فرصت‌های جدیدی برای ایران ایجاد می‌شود تا صدای خود را در مجامع بین‌المللی قوی‌تر کند. در نهایت، این ماجرا نشان‌دهنده پیچیدگی‌های سیاست بین‌الملل است: جایی که یک خبر می‌تواند بازارها را تکان دهد، اما واقعیت همیشه پیچیده‌تر از تیترهاست.