بریکس یا اکو؟ دیپلماسی ایران میان اولویت‌های اشتباه

گروه اقتصادی: در حالی‌که گروه بریکس با حضور اقتصادهای نوظهور جهان به یکی از بازیگران مهم نظم جهانی جدید تبدیل شده، سیاست خارجی ایران تمرکز خود را بر اجلاس اکو و سفرهای پرهزینه به کشورهای مسئله‌دار همسایه گذاشته است. این یادداشت، تضاد آشکار در اولویت‌گذاری سیاست خارجی ایران را نقد و تحلیل می‌کند.

به گزارش بولتن نیوز، در روزهایی که جهان در حال بازتعریف نظم جدید بین‌الملل است، سیاست خارجی ایران همچنان بر مدار سنتی خود حرکت می‌کند. عضویت در بریکس می‌توانست فرصتی تاریخی برای ورود به ساختارهای نوین قدرت جهانی باشد، اما رفتار سیاسی ایران، نشان از درک نادرست از این ظرفیت دارد.

در حالی که اجلاس سران بریکس در سطح رؤسای جمهور برگزار شد، ایران با سطح وزیر در نشست سران و معاون وزیر در نشست وزرا حاضر شد؛ این در حالی است که رئیس‌جمهور ایران برای حضور در اجلاس اکو، به باکو سفر کرد**؛ سفری که از نظر بسیاری از کارشناسان سیاسی و امنیتی، پرخطر و پرسش‌برانگیز بود.

بریکس بزرگ‌تر است یا اکو؟

مقایسه ظرفیت‌های بریکس و اکو، نیازی به توضیح اضافه ندارد. بریکس با حضور چین، روسیه، هند، برزیل، عربستان و اکنون ایران، **بیش از ۴۰ درصد جمعیت جهان و ۳۰ درصد اقتصاد جهانی را در اختیار دارد و به دنبال حذف دلار، ایجاد نظام مالی مستقل و بازیگری در سطح بین‌المللی است.

در مقابل، اکو یک سازمان منطقه‌ای است که عمدتاً بر همکاری‌های ترانزیتی و اقتصادی در آسیای میانه و خاورمیانه تمرکز دارد و اثربخشی عملی آن هم در سال‌های اخیر محدود بوده است.

چرا ایران به اجلاس بریکس بی‌اعتنایی کرد؟

در شرایطی که روابط با روسیه و چین در حال گسترش است و ایران خود را بخشی از جهان غیرغربی معرفی می‌کند، انتظار می‌رفت سطح حضور ایران در بریکس بالاتر باشد. با این حال، به نظر می‌رسد:

یا دستگاه دیپلماسی ایران هنوز اهمیت بریکس را درک نکرده است،

یا برخی نهادهای تصمیم‌گیر، با ملاحظات خاصی ترجیح می‌دهند بریکس چندان جدی گرفته نشود،

ترکیبی از احتیاط دیپلماتیک، ناهماهنگی داخلی و ترس از حساسیت‌های غربی مانع نقش‌آفرینی واقعی شده است.

سفر به باکو پرخطرتر بود یا برزیل؟

در حالی که کارشناسان هشدار داده بودند سفر به جمهوری آذربایجان در شرایط تنش‌زا، می‌تواند پیامی اشتباه و حتی امنیتی داشته باشد، دستگاه دیپلماسی ایران ترجیح داد رئیس‌جمهور را به این سفر بفرستد.

در مقابل، برزیل به‌عنوان میزبان نشست سران بریکس نه‌تنها کشوری بی‌حاشیه‌تر بود، بلکه می‌توانست فرصتی برای تقویت جایگاه ایران در جهان غیرغربی فراهم کند. در نتیجه، این تصمیم بیش از آن‌که از منطق ژئوپلیتیک تبعیت کند، نشانی از ناهماهنگی در اولویت‌گذاری دارد.

مانع اصلی حضور مؤثر ایران در بریکس کیست؟

کارشناسان معتقدند که عدم هماهنگی میان نهادهای تصمیم‌گیر، نگاه سنتی و محافظه‌کارانه به سیاست خارجی، و ضعف راهبردی در درک تحولات بین‌المللی باعث شده ایران، با وجود عضویت در بریکس، همچنان به بلوک‌های منطقه‌ای محدود و کم‌اثر بسنده کند.

در حالی که فرصت‌هایی چون بریکس می‌توانند مسیر عبور از تحریم‌ها، دسترسی به بازارهای جدید و تقویت هم‌گرایی جنوب جهانی را فراهم کنند، دستگاه دیپلماسی ایران همچنان درگیر «برنامه‌ریزی‌های سطحی و غیراستراتژیک» است.

نتیجه‌گیری:

حضور سطح پایین در بریکس و اولویت‌دادن به اجلاس‌های کم‌اثر منطقه‌ای، تنها یک خطای دیپلماتیک نیست، بلکه هشدار بزرگی درباره نداشتن راهبرد کلان در سیاست خارجی ایران است.

اگر قرار است ایران در نظم جهانی آینده جایگاهی داشته باشد، باید درک درستی از فرصت‌ها، ظرفیت‌ها و مخاطرات بازی در زمین جهانی داشته باشد. و این، نیازمند تصمیم‌گیرانی استراتژیک، نه واکنشی است.