از دیپلماسی تا نمایش؛ عراقچی و واگرایی از مأموریت ملی

به قلم: بابک امینی – مدیر مسئول بولتن‌نیوز: عباس عراقچی، دیپلمات باسابقه‌ای که سال‌ها در مرکز چانه‌زنی‌های حساس هسته‌ای ایران حضور داشت، این روزها بیش از آنکه نامش با میز مذاکرات گره بخورد، با جلد کتابش شناخته می‌شود. کتابی که با عنوان «هنر مذاکره» معرفی شد، اما در مقام عمل، نه‌تنها به رفع ابهامات پیرامون عملکرد وی کمک نکرد، بلکه خود به منبعی برای انتقادهای تازه بدل شد.

اینکه چرا در آستانه مذاکراتی با سرنوشت‌سازی بی‌سابقه، یکی از چهره‌های اصلی دستگاه دیپلماسی، وقت و انرژی خود را صرف رونمایی و سخنرانی درباره کتابش در چند کشور عربی می‌کند، پرسشی است که نمی‌توان به‌سادگی از کنار آن گذشت. آیا این اولویت‌بندی، حاکی از یک تغییر رویکرد است؟ یا نشانی از ناتوانی در مواجهه با پیچیدگی‌های واقعی دیپلماسی؟ پاسخ به این پرسش‌ها، فراتر از نقد شخصی، به دغدغه‌ای ملی مربوط می‌شود.

محتوای کتاب نیز از دید بسیاری از کارشناسان، چیزی فراتر از کلی‌گویی و بازخوانی‌های تکراری از تجربیات پیشین نیست. کتابی که قرار بود مانیفستی از هنر چانه‌زنی ایرانی باشد، در نهایت نتوانست نقشه راهی برای آینده مذاکرات ترسیم کند و حتی در بیان دستاوردهای گذشته نیز با تردیدهای جدی مواجه است.

نکته نگران‌کننده‌تر، تزلزل مواضع عراقچی در قبال برجام است. توافقی که زمانی آن را با شور و شعف «فتح‌الفتوح» می‌خواند، حال با ادبیاتی سرد و بی‌رمق به نقد می‌کشد. آیا این چرخش ناگهانی به معنای انفعال در برابر فشارهای داخلی است؟ یا تلاشی برای هم‌صدایی با جریان‌هایی که حتی در زمان انعقاد برجام نیز آن را شکست‌خورده می‌دانستند؟

از آن نگران‌کننده‌تر، برخی اشارات غیررسمی در فضای دیپلماسی است مبنی بر تمایل به نزدیکی فکری به تفکرات ترامپی در سیاست خارجی آمریکا؛ تمایلی که نه‌تنها واقع‌گرایانه نیست، بلکه نشانه‌ای از درک نادرست از منطق سیاست داخلی ایالات متحده است. چنانچه دموکرات یا جمهوری‌خواه بودن رؤسای جمهور آمریکا تغییری در کلیت رفتار آنها در قبال ایران نداشته و نخواهد داشت، آنچه اهمیت دارد، انسجام و منافع ملی در سیاست خارجی ماست، نه تفسیر شخصی یک دیپلمات از فضای دوحزبی آمریکا.

دیپلماسی، نمایشگاه کتاب یا تور رسانه‌ای نیست. تمرکز بر هدف، بهره‌گیری از ظرفیت‌های واقعی و درک درست از لحظه تاریخی، سه ضلع یک مثلث موفقیت در مذاکرات هستند؛ مثلثی که به نظر می‌رسد در ذهن برخی، جای خود را به جذابیت‌های شخصی و برند‌سازی فردی داده است.

اگر هنر مذاکره آن‌گونه که عراقچی مدعی است، هنر شناخت موقعیت و بازیگری مؤثر است، شاید زمان آن فرا رسیده که وی این هنر را نه در صفحات کتاب، بلکه در میدان واقعی سیاست خارجی کشور، اثبات کند.