ابعاد پنهان یک بحران جمعیتی در ایران

گروه اجتماعی - سعید جوانی فرمانده قرارگاه فدک در یادداشتی نوشت: کاهش فزاینده نرخ زاد و ولد و پیامدهای ناگوار آن برای آینده ایران، موضوعی است که در سال‌های اخیر توجهات بیشتری را به خود جلب کرده است. اما برخی تحلیل‌ها و اطلاعات منتشر شده، ریشه‌های این بحران را فراتر از تغییرات طبیعی اجتماعی و اقتصادی دانسته و از سیاست‌ها و اقدامات عمدی در دهه‌های گذشته سخن می‌گویند؛ ادعاهایی تکان‌دهنده که پای توطئه‌های بین‌المللی و کوتاهی یا همراهی مسئولان داخلی را نیز به میان می‌کشند.

به گزارش بولتن نیوز، برخلاف تصور رایج که کاهش زاد و ولد را صرفاً نتیجه تغییرات اجتماعی و اقتصادی می‌دانند، برخی تحلیلگران و جریان‌ها معتقدند که این روند از همان سال‌های ابتدایی پس از انقلاب، با سیاست‌ها و دستورالعمل‌های مشخصی کلید خورده است. این دیدگاه، بحران جمعیتی امروز را محصول یک فرایند برنامه‌ریزی شده می‌داند که هدفی جز آنچه آن را "انقراض نسل ایرانی" می‌خوانند، نداشته است.

آمارهای تکان‌دهنده از عقیم‌سازی و سقط جنین

در جزئیات تکان‌دهنده‌ای که در این زمینه مطرح می‌شود، آمارهای حیرت‌انگیزی از آنچه بر سر جمعیت زنان ایرانی آمده است، ارائه می‌گردد. گفته می‌شود طی چهار دهه گذشته، شمار زنانی که تحت عمل عقیم‌سازی قرار گرفته یا اقدام به سقط جنین کرده‌اند، به ده‌ها میلیون نفر می‌رسد. حتی ادعا می‌شود در مقطعی، روزانه تا هزار مورد سقط جنین در کشور به ثبت می‌رسیده است؛ اعدادی که در قیاس با بزرگترین خسارت‌های انسانی مانند شهدای جنگ تحمیلی، به مراتب بالاتر ارزیابی می‌شوند و از نظر این دیدگاه، نشان‌دهنده عمق فاجعه است.

اتهام به مسئولان وقت و نهادهای متولی

منتقدین این سیاست‌ها، انگشت اتهام را به سوی مسئولان وقت در تمامی قوا و نهادهای متولی نشانه می‌روند. این دیدگاه معتقد است که بی‌توجهی، انفعال، یا حتی تسهیل این روند از سوی استانداران، فرمانداران، و سران قوا، به جایگاه کنونی کشور در زمینه جمعیت منجر شده است. این سوال جدی مطرح می‌شود که چرا نهادهای مسئول، از جمله حوزه علمیه و دستگاه‌های اجرایی، در مواجهه با این پدیده که از همان ابتدا نشانه‌های نگران‌کننده‌ای داشته، اقدامات موثری انجام نداده‌اند.

در روایاتی که از آن دوره مطرح می‌شود، حتی به اجرای برنامه‌هایی سازمان‌یافته از سوی نهادهای متولی سلامت در گذشته اشاره شده است. گفته می‌شود در مناطقی، اقداماتی برای کنترل موالید صورت می‌گرفته که با اطلاع‌رسانی ناکافی یا حتی اجبار همراه بوده است؛ اقداماتی که از دیدگاه انتقادی، نه در راستای سلامت، بلکه در جهت کاهش هدفمند جمعیت تعبیر می‌شود.

ابعاد بین‌المللی و "جنگ روانی" علیه جمعیت

ابعاد دیگری از این روایت، پای عوامل خارجی را نیز به میان می‌کشد. برخی تحلیلگران بر این باورند که پدیده کاهش جمعیت در ایران، بی‌ارتباط با برنامه‌ها و سیاست‌های بین‌المللی در زمینه کنترل جمعیت، که ریشه در مطالعات و طرح‌های غربی دارد، نبوده است. کنفرانس‌های جهانی جمعیت و نقش نهادهای بین‌المللی در ترویج سیاست‌های خاص، به عنوان بخشی از یک "جنگ روانی" برای تاثیرگذاری بر کشورهای هدف مطرح می‌شود.

یکی از ادعاهای مناقشه‌برانگیز در این زمینه، مربوط به تعهدات ایران در کنفرانس جهانی جمعیت در قاهره (ICPD 1994) است. ادعا می‌شود در آن مقطع، ایران به عنوان تنها کشور، متعهد به رساندن نرخ زاد و ولد خود به صفر شده است؛ تعهدی که از نظر منتقدین، نشانه‌ای از پذیرش و اجرای سیاست‌های جهانی کنترل جمعیت در داخل بوده است.

پیری جمعیت؛ واقعیت تلخ امروز و هشداری برای فردا

نتیجه این روند، چه عمدی باشد چه غیرعمدی، اکنون خود را در آمارها نشان می‌دهد. ایران در حال حاضر در میان کشورهای رو به پیری قرار دارد و پیش‌بینی‌ها حاکی از وضعیت نگران‌کننده‌تر در دهه‌های آینده است. تعداد جوانان کشور در قیاس با گذشته با کاهش قابل توجهی روبرو بوده است؛ پدیده‌ای که می‌تواند پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی در پی داشته باشد. تغییرات جمعیتی در برخی استان‌های مهم کشور، که در گذشته قطب جمعیتی بودند، نیز به عنوان نمونه‌ای از این وضعیت هشداردهنده مطرح می‌شود.

نقش رسانه، فضای مجازی و تغییرات فرهنگی

علاوه بر سیاست‌های کلان، عوامل فرهنگی و اجتماعی نیز در این میان نقش ایفا کرده‌اند. برخی معتقدند که تبلیغات رسانه‌ای، فضای مجازی و تغییر سبک زندگی، اولویت‌های جوانان را تغییر داده و آن‌ها را از سمت تشکیل خانواده و فرزندآوری به سمت مسائل دیگری سوق داده است. گسترش پدیده تجرد، دشواری‌های ازدواج و کمرنگ شدن برخی سنت‌های مرتبط با ازدواج، نیز از دیگر چالش‌های مطرح شده است که وضعیت جمعیتی را پیچیده‌تر می‌کند.

صرف نظر از میزان صحت ادعاهای مطرح شده و انگیزه‌های پشت این روایت‌ها، آنچه مسلم است، وضعیت نگران‌کننده جمعیت در ایران و ضرورت واکاوی ریشه‌های این پدیده است. طرح چنین اتهامات سنگینی علیه سیاست‌های گذشته، ایجاب می‌کند که ابعاد مختلف این موضوع با شفافیت بیشتری مورد بررسی قرار گیرد و به پرسش‌های جدی مطرح شده، پاسخ داده شود تا مسیر آینده جمعیتی کشور با آگاهی و برنامه‌ریزی دقیق‌تری طی شود.