عزیزانی كه در این ایام به شیراز سفر میكنند واز بزرگراه شیراز ـ مرودشت میگذرند، در اصل یك مسیر باستانی و تاریخی رو طی خواهند كرد. مسیری كه اسم مكانهای مختلفش چه آشنا باشه وچه ناآشنا ، تاریخی وباستانیه. البته كه معرفی یك شهر باستانی فقط به این ایام مربوط نمیشه ، اما من به این بهانه میخوام كمی در مورد شهر زرقان ، شهری كه در اون بزرگ شدم ، به زبان وسبك خودم توضیح بدم...
پیشینه و نام شهر زرقانتاریخ شهر زرقان رو كه پیشتر به نام زرگان مشهور بود ، پژوهشگرانی همچون دكتر عبدالمجید ارفعی ، تنها متخصص فعلی زبان عیلامی در جهان ، در كتیبههای تخت جمشید ردیابی كردهاند. به عقیده دكتر ارفعی نام زرقان در كتیبههای هخامنشی «رَكان» بوده كه در طی تحولات زبانی به زرقان تبدیل شده است(دیدن ویدیو سخنان دكتر ارفعی).
بعضی دیگر بر این عقیدهاند كه نام زرقان از واژه «آثریكا» [AӨRICA] گرفته شده است. (وبلاگ سینوهه)
تصویر: كتاب از زبان داریوش ، هاید ماری كخ
احتمال دیگر برای نام زرقان ، واژه پهلوی «زرغون» [به معنای سرسبز] است. (دیكشنری پهلوی مكنزی صفحه 98)
تصویر: دیكشنری پهلوی انگلیسی مكنزی ، صفحه 98اما همین الآن هم میشه وجوهی رو ذكر كرد ؛ مثلا اینكه زرگان از «زر + گان» درست شده كه بدین ترتیب معنای اون میشه «معدن طلا یا زر» [آقای محمد حسین صادقی یكی از شاعران زرقانی در این باره سرودهاند : زرقان ما هنوز همان معدن زر است .... زرهای شهر ما از طلا قیمتیتر است] واین برداشت میتونه اشارهای باشه به باغهای انگور این شهر كه از قدیم بسیار معروف بوده و است. ضمن اینكه نام شیراز هم كه به گمانی توسط «تدسكو» كه به نظر من درسته در كتیبههای عیلامی «تیرازیش» به معنای خوش انگور حدس زده شده است .باید دانست كه این مناطق(شیراز ،زرقان و...) از قدیم الایام دارای باغات انگور خوب بودهاند وانگور آن بسیار معروف بوده است و ریشهیابی این نام اشتباه به نظر نمیرسد وحتی میتوان وجه گفته شده در مورد زرقان را هم دلیلی بر درستی آن دانست. ویا اینكه به نظر من میتوان جای حروف را كمی تغییر داد و تركیب « رز + گان » را پدید آورد كه دلالت بیشتری بر صحت این انتساب دارد وبه معنای «انگور گاه یا محل انگور» میشود.
نكته مهم دیگری هم كه در این مورد باید عرض كنم آنكه حلواهای سنتی شهر زرقان را كه عبارتند از حلوا شكری ، حلوای ارده ، حلوای كشی و حلوای كنجدی و... همه وهمه ارتباط تنگاتنگی با شیره انگور وانگور دارند.
از طرف دیگر سكونت یهودیان در شیراز واطراف آن بویژه زرقان ، احتمال كمی را مبنی بر ریشه یهودی ساكنان اولیه این شهر قرار داده است. با اینكه این احتمال ضعیف است اما واژه «ܙܳܪܩܳܐ» [زُرْقُو یا زرقا] در زبان آرامی كه زبان یهودیان مهاجر به ایران در زمان خرابی معبد بوده ، به معنای «آبی یا تیره» است. ضمن اینكه زمانی زبان دولتی دستگاه هخامنشی هم همین زبان آرامی بوده كه میتوان بسیاری از واژگان عربی پنداشته شده امروزی را از آن زمان وزبان دانست وحتی ریشه یهودی را هم مد نظر قرار نداد. نكتهای كه این احتمال را مضاعف میكند آنكه شهری به نام زرقان در مصر هم وجود دارد و صاحب كتاب مشهور مناهل العرفان فی علوم القرآن ، یعنی محمد عبدالعظیم زرقانی از این شهر است.
احتمال دیگر آنكه نام زرقان را پادشاهان اكدی به دلایلی كه عرض میكنم ، از نام شهر ویا پادشاه بزرگ «سارگون اكدی» گرفتهاند. بر طبق نوشتههای آقای محمد حسین صادقی ، پادشاهان قدیمی ایرانی هرگاه شهرهای مختلفی را با یك نام در مناطق مختلف بنا میكردهاند. حتی شهری بزرگ به نام «زرقون» در عراق ومیان رودان قدیم وجود داشته است.(سایت زرقان)
اما آنچه كه به نظر من میرسد ، با تكیه بر عكس زیر كه مناطق تحت سلطه در زمان حكومت پادشاه قدرتمند ومقتدر اكدی «سارگون اول» را نشان میدهد ، آن است كه این وجه هم میتواند درست باشد و با ریشهای كه تدسكو در مجله انجمن شرقی آمریکایی در مورد شیراز حدس زده مطابقت دارد. چراكه عكس زیر مناطق تحت سلطه را تا «آنشان یا تلّ مَلْیان» نشان میدهد. این منطقه بسیار مهم باستانی ، در استان فارس امروزی همان «بیضا» است كه در شمال شهر شیراز قرار دارد وبدون شك پادشاهی سارگون اول در زمان خودش شامل مناطق حومه آنشان از جمله زرقان نیز میشده است. از سوی دیگر نام سارگون از ریشه اكدی «شارّوو + كینو» به معنای «پادشاه راستی» گرفته شده و این «شارّوو» همان واژه ایست كه تدسكو به آن استدلال رده ونام شیراز را به معنای «خوش انگور» حدس زده است. نتیجه آنكه با درست به نظر رسیدن معنای نام شیراز به خوش انگور ، میتوان وجوه گفته شده در مورد نام زرقان وارتباط آن با انگور را پیدا كرد.
تصویر: مناطق تحت حكومت سارگون
منابع مورد استفاده:زرگان در زمان هخامنشی
زرقان ویكی پدیا
فرهنگ دهخدا
ریشه یابی نام زرقان
آنشان در ایرانیكا
شیراز ویكی پدیا
پیشینه شیراز ویكی پدیا
سارگون اول ویكی پدیا
منبع: مقدس ترین كتاب دنیا