مصاحبه با سه بانو فعال در حوزه رسانه به مناسبت هفته بزرگداشت مقام زن

به گزارش بولتن نیوز، امروزه نقش زنان در تحولات جوامع در زمینه های مختلف، چه به لحاظ فردی و چه سازمانی و در مقیاس اجتماعی و ملی بسیار بنیادی و اساسی است. زنان نقش غیرقابل انکار و تعیین‌کننده‌ای در دستاوردهای علمی، پژوهشی و تعالی جوامع دارند،که بعد از نگرش قانون اساسی درعرصه های مختلف ، شاهد حضور پررنگ آنان در عرصه اجتماعی ، سیاسی و ورزشی و.. بوده ایم. این حضور شایسته همواره و در طول این سالها چه در داخل و چه عرصه های بین المللی در حال گسترش و مورد توجه بوده است.به همین منظور در آستانه میلاد با سعادت دخت نبی اکرم(ص) حضرت زهرای اطهر(س) و هفته گرامی‌داشت مقام زن از سوی دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها با سه تن از زنان فعال در حوزه خبر .عکس خبری و گرافیک رسانه ای مصاحبه ای توسط الهه اردلانی کارشناس روابط عمومی این دفتر صورت گرفت که در سه قسمت بروی سایت دفتر قرار می گیرد .

بخش اول:دکتر مریم سلیمی

امروزه گرافیک رسانه ای از میان گرایش های مختلف جایگاه رسانه‌ای ویژه‌ و متمایزی دارد. در تمامی سایت های خبری ما شاهد گرافیک های بسیاری از جدول های مربوط به وضعیت های مختلف در جهان می باشیم. بر این اساس، در گفتگو با استاد خانم دکتر مریم سلیمی دکترای علوم ارتباطات اجتماعی و کارشناسی ارشد رشته های گرافیک و روزنامه نگاری پژوهشگر ارتباطات و یکی از کارشناسان خبره ارتباطات تصویری بالاخص در زمینه گرافیک خبری و اطلاع‌رسان ،به بررسی گرافیک در حوزه رسانه خواهیم پرداخت .

از تعریف اینفوگرافیک بگویید و اینکه ویژگیهای یک اینفوگرافیک خوب چیست؟

اینفوگرافیک (Infographic) از پیوند دو حوزه اطلاعات و گرافیک به یاری مهارت و دانش بصری سازی اطلاعات حاصل می شود. اینفوگرافیک نوعی نمایشگر بصری اطلاعات است که اطلاعاتی به زبانی ساده و فهم پذیر به یاری ابزارها و عناصر بصری همچون علائم، نقشه، نمودار، دیاگرام، عکس، تایم لاین، جدول، تصویرسازی، پیکتوگرام، آیکون، رنگ و... در قالبهای نمایش مختلفی اعم از ایستا، برهم کنشی یا تعاملی، متحرک، حجمی یا فیزیکال، دیوارنگاری، چندرسانه ای و... ارائه می کند. با این توضیح که یک نقشه، جدول ، تایم لاین و یا نمودار هر کدام به تنهایی یک اینفوگرافیک محسوب شده و می توانند به خدمت اینفوگرافیکهای پرکارتر و با حجم اطلاعاتی بیشتر نیز در آیند.

از اینفوگرافیک می توان در حوزه های شخصی (مانند رزومه، کارت ویزیت، مقاله، پایان نامه و...) و در حوزه کاری ( برای پاسخگویی به انواع نیازهای کاری) بهره گرفت.

از جمله خدمات اینفوگرافیک امکان استفاده از آن در بحران ها اعم از قبل، حین و بعد از بحران است که شاهد خدمات موثر آن در مدیریت بحران کرونا نیز بوده ایم.

در طراحی یک اینفوگرافیک حداقل 4 گام تبیین، اطلاعات، طرح ریزی، اجرا طی می شود و بسیاری از عوامل همچون هدف، موضوع، مخاطب، رسانه، کاربرد مورد انتظار (اطلاع رسانی، آگاهی بخشی، آموزشی، تبلیغی و...) در نوع و شکل طراحی، لی اوت، انتخاب فونت و رنگ و... همگی موثرند.

در کنار سایر عوامل رسانه و پلتفرمی که اینفوگرافیک بناست در آن منتشر شود بسیار حائز اهمیت است، چراکه در حجم محتوا، نحوه طراحی، چیدمان، فونت و.. آن موثر است. به طور مثال اینفوگرافیکی که قرار است در یک بیلبورد به نمایش درآید و یک خودرو با سرعتی مثلاً 80 کیلومتر در ساعت از کنار آن عبور کند هرگز نمی تواند شاهد کاری پرحجم و محتوا باشد (هم از بعد عدم امکان خوانش اثر از این مسافت).

درک اهمیت نوع رسانه و انطباق اینفوگرافیک با شرایط آن، سبب شده تا آثار اینفوگرافیک منتشر شده در رسانه های اجتماعی حتی بعضاً به سمت اینفوگرافیکهای مبتنی بر عکس و خلاقانه تر شدن سوق یابند. بنابراین نوع رسانه یکی از عوامل تعیین کننده در هنگام طراحی اینفوگرافیک است.

اینفوگرافیک دارای دو بال گرافیک و اطلاعات است که در آن هم باید به ابعاد زیبایی شناختی اهمیت داده شود و هم به محتوا از بعد خوانایی، شفافیت، صحت، دقت و... . بنابراین یکی از ویژگیهای یک اینفوگرافیک موفق توجه به هر دو بُعد است.

علاوه بر این باید به این معیارها در هنگام طراحی و ارزیابی آثار اینفوگرافیک توجه داشت: برخورداری از ارکان اینفوگرافیک (اعم از تیتر، لید، بدنه، نام تولید کننده، منابع)، اصالت و منحصر به فرد بودن، درستی و دقت، زیبایی و جذّابیت بصری، ساختار گرافیکی مناسب، ابتکار و خلاقیت در ایده و اجرا، سهولت در انتقال اطلاعات، استفاده از ابزارها و روشهای مناسب بصری سازی اطلاعات، جامع و مانع بودن )محتوایی و بصری(، استفاده مناسب از عناصر و نشانه های ملی و بومی.

با توجه به سرعت اطلاعات در حوزه رسانه چگونه اینفوگرافیکها را به اشتراک بگذاریم تا بازدید بیشتری داشته باشند؟

اینفوگرافیک را یکی از قالبهای بصری محبوب مخاطبان و کاربران می دانند که برخی آمارها در خصوص آن می تواند جالب باشد: در مقایسه، مخاطبان بعد از سه روز اینفوگرافیک را 6.5 برابر بیش از متن به یاد می آورند. اینفوگرافیکها دارای محبوبیت بوده و 3برابر بیشتر از سایر محتواها در رسانه های اجتماعی به اشتراک گذاشته می شوند. بر اساس مطالعات، وجود گرافیک اطلاع رسان در یک مطلب شانس خوانده شدن آن را تا ۹۰ درصد افزایش می‌دهد. نتایج بررسی استودیو نئومن در لندن، اینفوگرافیکها در سایتها و شبکه های اجتماعی مختلف تا 8 ماه همچنان بازدید کننده جذب می کنند.

همه این آمارها بر توجه مخاطبان و کاربران به اینفوگرافیک حکایت دارند. بنابراین این قالب محتوای بصری به شرط موفقیت در اجرا و برخورداری از محتوایی ارزشمند، می تواند شانس خود را بیش از پیش افزایش دهد.

طراحی اینفوگرافیک و توزیع و اشتراک گذاری آن به مثابه یک زنجیره هستند که برای هر دو مرحله باید برنامه ریزی و استراتژی مناسب داشت. مرحله طراحی اینفوگرافیک دانش و مهارتها و تخصصهایی مرتبط با طراحی گرافیک، طراحی اطلاعات و... را می طلبد و مرحله توزیع و اشتراک گذاری آن نیازمند مهارتهایی مرتبط با بازاریابی محتوا و... است.

دو مرحله طراحی و توزیع را باید در طول یکدیگر در نظر گرفت. یکی از عوامل موفقیت در توزیع و اشتراک گذاری اینفوگرافیکها، انتخاب مناسب موضوع است. همچنین شناسایی نیاز مخاطبان و کاربران و به نوعی نیازسنجی، انتخاب رسانه و پلتفرم مناسب و طراحی اینفوگرافیکی منطبق با آن رسانه و پلتفرم و کیفیت بالای بصری و محتوایی اثر از دیگر این عوامل هستند.

اینفوگرافیکی که به یاد مخاطب و کاربر بماند و در عین حال وی علاقمند به حفظ و ثبت و نگهداری و اشتراک گذاری آن اثر باشد می تواند در روند توزیع و اشتراک گذاری آن موثر باشد.

در عین حال لازم است تا اینفوگرافیک طراحی شده در رسانه های مختلف به خصوص رسانه های اجتماعی پرمخاطب و بصری به اشتراک گذاشته شوند و در این مسیر از اینفلوئنسرها و میکرواینفلوئنسرها برای توجه بخشی بیشتر یاری گرفته شود.

چه هنگام باید از اینفوگرافیکها استفاده کرد؟

این نکته را باید در نظر گرفت که هر محتوا و اطلاعاتی قابلیت و ظرفیت تبدیل به اینفوگرافیک را ندارد. در عین حال اینفوگرافیک در برخی حوزه ها همچون حوزه های اقتصادی و تجاری، ورزشی، بهداشت، سلامت و پزشکی، سیاست به خصوص انتخابات و... پرکاربردتر است.

در عین حال می توان برای تهیه انواع گزارشها، تحلیل ها و... از یاری اینفوگرافیک یاری گرفت.

از اینفوگرافیک در مناسبتها و رویدادها نیز می توان بهره گرفت به شرط اینکه متوجه مرز و تفاوت آن با نیوزگرافیک بود.

اینکه از اینفوگرافیک چه زمانی می توان استفاده کرد به عوامل مختلفی همچون نوع اطلاعات و محتوا و ضرورت انطباق محتوا با این قالب محتوایی، موضوع و هدف مدنظر، کاربرد، زمان و مناسبت مربوطه و... بستگی دارد.

اینفوگرافیک با سایر قالبهای محتوای بصری کاملاً متفاوت است و در هنگام استفاده باید متوجه ملاحظات آن بود. چراکه این حوزه به واقعیت پایبند بوده و حتی طراحان آن را روزنامه نگاران بصری می دانند.

 

یکی از مهمترین اصول در گرافیک خبری تبعیت از اصول روزنامه نگاری و ارتباطات است، به عنوان مثال جهت عدم انعکاس اخبار دروغ چه مواردی را باید در نظر گرفت؟

ابتدا باید متوجه تفاوتها و مرزهای بین اینفوگرافیک و نیوزگرافیک بود. اینفوگرافیک از بعد زمان، پاسخگویی به سوالات، نوع هدف و کاربرد با یکدیگر متفاوتند ولی از بعد پایبندی به واقعیت و ابزارها و عناصر بصری مورد استفاده با یکدیگر دارای شباهت هستند.

باید در نظر گرفت که هر دوی این قالبهای بصری با خطر احتمال بهره گیری از اخبار و تصاویر جعلی و اطلاعات گمراه کننده مواجه هستند که به این مهم در هنگام تهیه و تولید آنها باید توجه داشت که نمونه هایی از این تجربه را می توان در انتخابات به ویژه 2016 آمریکا جست وجو کرد.

یکی از عواملی که در تهیه و طراحی آثار اینفوگرافیک و نیوزگرافیک اهمیت دارد پایبندی آنها به واقعیت و از سویی بهره گیری از اطلاعات دقیق و صحیح از منابع معتبر و موثق است.

پایبندی به واقعیت به ویژه در آثار نیوزگرافیک به قدری پر اهمیت است که بعضاً گفته می شود به طور مثال اگر نمی دانید رنگ لباس کسی که کشته شده چه رنگی است حق بازسازی صحنه آن را ندارید.

براین اساس، طراحی اینفوگرافیک و نیوزگرافیک نیازمند سوادهای مختلفی اعم از سواد رسانه ای، خبری، بصری و اطلاعاتی است.

یک طراح اینفوگرافیک و نیوزگرافیک باید با چگونگی بررسی و پژوهش در منابع مختلف آشنا باشد و هر اطلاعات و اخباری را از هر منبعی در اینفوگرافیک خود مورد استفاده قرار ندهد . چراکه در صورت استفاده زمینه انتشار یک مطلع جعلی و گمراه کننده را این بار در قالبی بصری و جذابتر فراهم کرده است.

به همان نسبت نیز از مخاطبان و کاربران انتظار می رود تا متوجه این مهم باشند که اینفوگرافیکها و نیوزگرافیکها نیز در صورت استفاده از اطلاعات و اخبار جعلی و گمراه کننده با این خطر روبرو هستند. در این مسیر بهره مندی از سواد گرافیکی و بصری مخاطبان و کاربران نیز در مواجهه با آثار اینفوگرافیک و نیوزگرافیک یک ضرورت است.

 

از کمکهای اینفوگرافیک به مدیریت بحران کرونا بگویید.

اینفوگرافیک را می توان یکی از ابزارهای در خدمت ارتباطات سلامت دانست. همچنین اینفوگرافیک از ابزارهای موثر در کمک به مدیریت بحران هاست. براین اساس از این قالب بصری با اهداف و کاربردهای مختلف در خدمت مدیریت بحران کرونا استفاده شده و می شود.

به اعتقاد من استفاده از اینفوگرافیک در دوران کرونا دو جنبه داشت یک جنبه خدمات آن مربوط به حوزه مدیریت بحران بود و جنبه دوم آن کمکی بود که به توسعه اینفوگرافیک در ایران می شد، هرچند اینگونه آثار گرچه به لحاظ کمی با رشد مواجه شدند ولی به لحاظ کیفی همچنان نقدهایی به آنها وارد است.

در این دوران، علاوه بر اینکه مراجعی همچون وزارت بهداشت، سازمان بهداشت جهانی و... سعی به بهره گیری از اینفوگرافیک داشته اند، رسانه ها از جمله رسانه های خبری و روابط عمومی سازمانهای مختلف نیز کوشیده اند تا از اینفوگرافیک با اهداف آموزشی، اطلاع رسانی، آگاهی بخشی، هشدار، توصیه و... استفاده کنند.

براساس بررسی که بر روی 355 اثر اینفوگرافیک مرتبط با کرونا (منتشر شده بین اوایل بهمن 98 تا 10 فروردین 99) داشته ام به 14 گروه قابل دسته بندی در بحث موضوع آثار رسیدم. صرف نظر از موضوع «آمارهای بیماری در ایران» که از فراوانی بالایی به سبب به روزشوندگی برخوردار بود، عمده آثار تولیدی توصیه ای، آموزشی و اطلاع رسان بودند. هرچند در بین این آثار، بعضاً نمونه های تحلیلی و تبلیغی نیز به چشم می خورند. در این میان سه موضوع «توصیه ها» با 166 مورد، «آشنایی با بیماری» با 74 مورد و «اقدامات» با 35 مورد بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده بودند.

آثار در مجموع در دو گروه عمده قابل دسته بودند: آثاری با موضوع پیشگیرانه و آثاری با موضوع درمانی. (جزئیات بیشتر در خصوص این بررسی در ماهنامه مدیریت ارتباطات منتشر شده است.)

به نظر من تعامل بیش از پیش بین مردم، رسانه ها، دولت به ویژه سازمانهای متولی می تواند به شفاف سازی اطلاعات و کشف اطلاعات مورد نیاز عموم جامعه برای تبدیل شدن به اینفوگرافیک (به عنوان یکی از قالب‌های بصری اثرگذار و قابل درک و فهم سریع و آسان) یاری نماید و حتی از بروز برخی دلنگرانیها به سبب اشاعه اطلاعات نادرست و یا ناقص یا حتی جعلی جلوگیری کند.

 

با توجه به اینکه مغز انسان علاقه زیادی به تحلیل و ذخیره اطلاعات به صورت دیداری دارد آیا اطلاع رسانی آینده در جهان بصری خواهد بود؟

90 درصد اطلاعاتی که به مغز انسان منتقل می شوند بصری هستند. همچنین تصاویر در مقایسه با متن 60 هزار بار سریعتر پردازش می شوند. مردم 80 درصد آنچه دیده اند را به خاطر می آورند. از سوی دیگر 60 درصد مردم یادگیرندگان بصری هستند.

چنانچه اینگونه آمارها را به مثابه یک پازل در کنار یکدیگر بگذاریم متوجه اهمیت تصویر نزد انسانها می شویم. انسانها به تصاویر و قالبهای مختلف بصری از جمله اینفوگرافیکها، ویدئوها به خصوص ویدئوهای کوتاه و... علاقمند هستند.

به اعتقاد من جهان آینده بصری خواهد بود. با وجود هولوگرافی و انواع واقعیتها اعم از افزوده، مجازی، ترکیبی، توسعه یافته و...، باید منتظر قالبهای جدید محتواهای بصری در قالبهای ترکیبی بود که از ویژگیهایی همچون خلاقیت، شخصی سازی، تعاملی و... برخوردارند.

قالبهای بصری مختلف به ویژه نوین آنها در خدمت اهداف مختلف استفاده شده و خواهند شد که اطلاع رسانی نیز از این جمله خواهد بود.

در این مسیر هوش مصنوعی و یادگیری ماشین نیز یاری گر خواهند شد و نتیجه اطلاع رسانی بصری، هوشمند و شخصی سازی شده را حتی می توان انتظار کشید.

ورود به عصری که بیش از همیشه بصری خواهد شد بیش از هر زمان سواد بصری و گرافیکی مخاطبان و کاربران را طلب می کند.

دکتر آلبرتو کایرو از صاحبنظران بنام حوزه اینفوگرافیک و بصری سازی اطلاعات و از داوران بین المللی دیتاژورنالیسم، در حوزه بصری سازی اطلاعات از 7 چالش یاد می کند که یکی از آنها چالش سواد بصری و گرافیکی است. به اعتقاد ایشان ما باورهای بعضاً اشتباهی داریم مثلاً یک تصویر بیش از هزار کلمه می ارزد، او می گوید این باور زمانی درست است که فرد قادر به خوانش آن تصویر باشد. یک تصویر ممکن است براساس نمادهای مختلف ساخته شده باشد آگر آن نمادها خوانش نشوند آیا امکان خوانش و درک آن تصویر فراهم شود؟

او بر لزوم ارتقای سواد بصری و گرافیکی همه شهروندان تأکید دارد.

 

بی شک اینفوگرافیکها در آینده نیز همچنان به وفور از سوی کسب و کارها، آموزگاران و رسانه ها مورد استفاده قرار خواهد گرفت، توصیه شما برای توسعه بیشتر گرافیک رسانه ای در ایران به خصوص برای روزنامه نگاران حرفه ای و در اولویت مدیران رسانه چیست؟

اینفوگرافیک که از آن در همه رسانه ها به جز رسانه های صوت محور استفاده می شود، پاسخگوی عمده نیازهای آنها بوده و با اهداف مختلف به کار گرفته می شود.

حوزه آموزشی با درک کمک اینفوگرافیک به آموزش و یادگیری و به یاد سپاری اطلاعات نهایت بهره را از اینفوگرافیک برده و حتی بعضاً در برخی کشورها علاوه بر استفاده در آموزش در آزمونها نیز از اینفوگرافیک استفاده می شود.

کسب وکارها، با درک اهمیت اینفوگرافیک از آن در توسعه کسب و کار خود، در نشان دادن برترینها، فرآیندها، معرفی محصولات و خدمات و مزیتهای رقابتی و... بهره می گیرند.

روابط عمومی سازمانهای مختلف نیز در حوزه های اطلاع رسانی، آگاهی بخشی و... نیز از اینفوگرافیک استفاده می کنند که البته در حوزه اطلاع یابی نیز از اینفوگرافیک می توانند استفاده کنند.

در اینکه ضرورت و اهمیت استفاده از اینفوگرافیک درک شده شکی نیست ولی باید به اینفوگرافیک در شأن و جایگاه واقعی آن به ویژه در ایران نگریست.

اینفوگرافیک در پی یک کار تیمی در جهان تهیه می شود ولی در ایران با یک نفر طراح نیز این گونه آثار تولید می شوند که بر کیفیت آنها اثر منفی می گذارند.

آثار اینفوگرافیک باید با پیروی از قوانین و مقررات و در چارچوبهای ارکانی تهیه و تولید شوند که بعضاً با پیروی از استانداردهای لازم تولید نمی شوند.

ما در ایران بیش از 13 چالش در حوزه تهیه اینفوگرافیک و نیوزگرافیک داریم که تنها چند مورد از آنها چالش نام (برای اینفوگرافیک از نامهای متعدد استفاده شده و توافقی در این خصوص بین جامعه متخصصان، فرهنگستان ادب و عامه جامعه نیست)، خلط اینفوگرافیک و نیوزگرافیک، فعالیت افراد غیرمتخصص در این حوزه، دسترسی به منابع اطلاعاتی، عدم انجام اینفوگرافیک به صورت تیمی و... هستند.

در رسانه های معدودی در ایران تیمی برای تهیه و انتشار آثار اینفوگرافیک وجود دارد تا آنها بتوانند از توان بازخورد و واکنش آنی برای تولید نیوزگرافیک نیز برخوردار باشند.

پیشنهاد مشخصم اختصاص بخشی در ساختار سازمانی رسانه ها به قالبهای محتوای بصری به خصوص اینفوگرافیک و نیوزگرافیک است.

با درک مشکلات رسانه ها به ویژه در شرایط کرونایی، آنچه می تواند آنها را همچنان نزد مخاطبان محبوب نگه دارد بهره گیری از محتوای غنی، روشهای خلاقانه و جذاب بصری و نگاهی نوین و خلاقانه در خلق آثار رسانه ای است.

انتظار می رود بیش از پیش در رسانه های کشور از قالبهای بصری نوین و ترکیبی و خلاقانه استفاده شود که در این میان با نگاه حرفه ای تر به حوزه اینفوگرافیک و نیوزگرافیک به ویژه در قالبهای نمایش مختلف اعم از آنلاین، تعاملی، چند رسانه ای و... توجه بیشتری شود.

بررسی ام از وضعیت تداوم فعالیت فعالان حوزه اینفوگرافیک و نیوزگرافیک به ویژه در رسانه ها نشان می دهد بعد از مدتی همکاری از این حوزه خارج می شوند چراکه در این حوزه پرکار، هم شأن و اندازه زحمتشان حق الزحمه لازم آن را دریافت نمی کنند. درک این مهم توسط مدیران رسانه ها، روابط عمومی ها و... می تواند به حفظ افراد حرفه ای در این حوزه و کمک به تولید آثار حرفه ای، ارزشمند و اثرگذار کمک کند.

توجه مدیران رسانه ها به حوزه اینفوگرافیک و نیوزگرافیک و به طور کلی قالبهای نوین بصری و انجام سرمایه گذاریهای لازم در این خصوص می تواند موجبات توسعه حرفه ای اینفوگرافیک و... را فراهم کند. از فعالان و طراحان حوزه اینفوگرافیک و نیوزگرافیک و هر قالب محتوای جدیدی انتظار می رود موجبات آشنایی مدیران را با آن فراهم کرده و به توسعه حوزه های نوین بصری کمک کنند. نتیجه آن هم به نفع توسعه این حوزه ها و هم ارتقای سواد بصری و گرافیکی مخاطبان و هم کمک به جلب و جذب و افزایش استفاده و رضایتمندی مخاطبان و کاربران است.

یکی از حوزه هایی که از مدیران رسانه ها و روابط عمومی می خواهم تا به آن توجه لازم را داشته باشند حوزه دیتاژورنالیسم است که گامهای جدی در ایران به ویژه در حوزه رسانه ای برای آن برداشته نشده است.

 

چه عاملی باعث شد این رشته را انتخاب کنید و در این راه بهترین کار و اثر و سخت ترین آن چه بوده است؟

سال سوم دبیرستان بود که در مسابقات مدرسه در رشته کاریکاتور شرکت کردم و اول شدم. به مسابقات منطقه ای (منطقه دو آموزش و پرورش) که رسیدم این بار در همان زمان تعیین شده برای شرکت در یک رشته در 5 رشته شرکت کردم، قصه نویسی، شعر، کاریکاتور، تذهیب و نمایشنامه نویسی.

نتایج که آمد جالب بود : کاریکاتور و کارتون اول، قصه نویسی دوم، شعر سوم. این نتیجه کارم را سخت کرد نمی توانستم بین تصویر و نوشتار یکی را انتخاب کنم.

سال بعد هم در همین سه رشته شرکت کردم و در رشته کاریکاتور و کارتون تا سطح استانی و... نیز بالا رفتم.

بعد از تحصیل با مطبوعاتی همچون توسعه، ابرار اقتصادی، دنیای اقتصادی و... نیز ابتدا کارم را در حوزه کارتون آغاز کردم. حس خیلی خوب بود که هر روز یک دریچه برای یک طرح داشتم تا براساس موضوعات روز ایده هایم را منتشر کنم. حتی دوره کامل کاریکاتور و کارتون را نیز در خانه کاریکاتور به پایان بردم و افتخاری شاگردی استاد مختلفی را در این حوزه از جمله بهرام عظیمی داشتم.

ولی همیشه بین حوزه نوشتار و تصویر سخت بود تا بتوانم یک حوزه را انتخاب کنم. از فعالیتم در حوزه مطبوعات نیز نیمی نوشتاری و نیمی تصویری بوده است. اولین آشنایی ام با حوزه نیوزگرافیک و اینفوگرافیک به زمانی برمی گردد که یک گرافیک خبری از حادثه ترور شیخ احمد یاسین را در سال 2004 در خبرگزاری رویترز دیدم. در آن زمان اطلاعاتی از اینفوگرافیک و نیوزگرافیک نداشتم ولی احساس کردم قطعه گمشده ای را یافته ام. یک قالب بصری یافته بودم که پیوندی از دو حوزه بصری و اطلاعاتی و خبری بود.

از همان زمان بررسی در این خصوص را آغاز کردم تا اینکه در سال 86 این توفیق را داشتم که برای پایان نامه ام در رشته گرافیک دانشگاه سوره موضوع گرافیک خبری را برای پایان نامه ام انتخاب کنم و از محضر دکتر کامران افشار مهاجر و دکتر یونس شکرخواه به عنوان اساتیدم بهره بگیرم و مطالعه و تحقیق در این مسیر را آغاز کنم. انجام پژوهش تحت نظر استاد شکرخواه که خود از پیشگام علمی حوزه اینفوگرافیک و نیوزگرافیک ایران هستند و در دهه 60 اولین مقالات را در این حوزه به رشته تحریر درآورده اند، افتخار بزرگی برایم بود و بسیار از ایشان آموختم و می آموزم. درپایان نامه های بعدی ام نیز از یاری برخی دیگر از اساتید بهره بردم که همگی یاریگرم در این مسیر بوده اند و در قدردان همگی این بزرگواران هستم.

و از آن زمان به تحقیق و تدریس و... در این حوزه مشغولم و اکنون 13 سالی هست که عمرم را عاشقانه صرف این حوزه کرده ام. البته در کنار این حوزه در زمینه آینده پژوهی و سوادهای نوین نیز فعالیتهایی داشته ام.

حدود 1000 اثر اینفوگرافیک و به طور موردی نیوزگرافیک به همراه همسرم آقای بهروز مظلومی فر تولید کرده ایم که همگی آنها را می توانم تجاربی در این حوزه بدانم که بعضاً نیز با خطا و آزمایش همراه بوده تا اینکه با قوانین و اصول علمی آنها آشنا شدیم. به یادم هست وقتی نیمی از آثارمان منتشر شد موضوع پایان نامه همسرم را به بررسی این آثار اختصاص دادیم و آنها را با 18 معیار مورد ارزیابی قرار دادیم نتایج آن پایان نامه نیز ما را به نکات جدیدی رساند که مسیر را برایمان روشنتر کرد.

در حال تهیه کتابی با عنوان فوتهای کوزه گری اینفوگرافیک (نام پیشنهادی اولیه ام) هستم که امیدوارم به زودی بتوانم آن را منتشر کنم و سعی کرده ام در آن نکاتی را به طور کاربردی مطرح کنم.

در حال حاضر بیشتر تدریس و تحقیق در این حوزه دارم و از اینکه به دوستان علاقمند این حوزه دراجرا و یا تحقیق و پژوهش بتوانم کمک کنم خوشحال می کند.

با وجود برخی چالشها، در مجموع به آینده اینفوگرافیک و نیوزگرافیک و قالبهای بصری نوین و دیتاژونالیسم در ایران امیدوارم. قطعاً افزایش تولیدات علمی، انجام آموزشهای لازم، حمایت و انجام سرمایه گذاریها از سوی مدیران رسانه ها، روابط عمومی و... در این خصوص و از جمله در حوزه دیتاژورنالیسم و تحلیل داده ها می تواند راهگشا باشد. اینفوگرافیک و همه شیوه های نمایش آن در حال حاضر در ایران فاقد انجمن است و شکل گیری انجمنی در این خصوص شاید بتواند زمینه توسعه آن را بیش از پیش فراهم کند.

با همه این امیدواریها، در پایان معتقدم از همه ظرفیتهای اینفوگرافیک و نیوزگرافیک در ایران استفاده نشده و از همه انواع آن اعم از حجمی یا فیزیکال، آنلاین، تعاملی، چند رسانه ای، دیوارنگاری، پوشیدنی و.... بهره گرفته نمی شود و همچنان این دو حوزه و نیز حوزه دیتاژورنالیسم نیازمند توجه و حمایت هستند.

 

بخش دوم:مریم زباندان

امروزه نقش پررنگ رسانه‌ها وسرعت انتقال اخبار و اطلاعات تاثیر زیادی بر زندگی بشر گذاشته است . بر این اساس، در گفتگو با خانم مریم زبان دان کارشناس ارشد علوم اجتماعی گرایش روزنامه نگاری ، دبیر گروه خبر استان ها خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) و استاد دانشگاه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت .

1-امروزه بیشتر اخبار حول محور ویروس کرونا می چرخد ، به نظر شما شیوع کرونا در جهان ،چقدر بر فعالیت رسانه های خبری تاثیر گذاشته است ؟

خبرنگاران با توجه به رسالت ذاتی خود در بحران های مختلف همچون سیل و زلزله تا آتش سوزی و شیوع یک بیماری همچون کرونا همواره برای ثبت وقایع در صحنه حضور داشته و دارند ،اطلاع رسانی ، آگاهی بخشی شفاف و دقیق به افکار عمومی و نشر کاستی ها و خلاهای موجود در حوزه های مختلف تا پیگیری و حصول نتیجه از رسالت های اصلی روزنامه نگاران است.

پس از شیوع کرونا در کشور خبرنگاران ، تصویربرداران و حتی کسانی که درپشت صحنه اطلاع رسانی (دبیران ، سردبیران و مدیران )هستند به عنوان گمنامان عرصه مبارزه با کرونا و با وجود خطرابتلا به این بیماری ،همپای مدافعان سلامت در حوزه اطلاع رسانی و آگاهی بخشی بخوبی نقش آفرینی کردند.

رسانه‌ها پای ثابت نشست‌ها و جلسات اداری دستگاه‌های مخلتف مرتبط با کرونا بوده‌اند و زمانی که مردم درقرنطینه خانگی بسر می بردند خبرنگاران در صف مبارزه با این ویروس بودند و مجاهدانه برای سلامت مردم و آگاه‌سازی آنها تلاش کردند.رسانه‌ها در این دوران همچون دیگر بزنگاه‌های حساس و فارغ از هر گونه گرایش ها و مشی رسانه ای با توان مضاعف مشغول خدمت رسانی بودند.

بسیاری از خبرنگاران از جمله خبرگزاری ها و رسانه ملی چه درایران و سایر کشورها با وجود خطر جانی برای تهیه گزارش‌های خبری و تصویری، به بیمارستان‌ها ، غسالخانه ها و آرامستان رفتند در کنار بیماران و مدافعان سلامت وخانواده های داغدار حضور داشتند و از تمامی رخدادها خبر و عکس تهیه کردند و به تعبیری دیگری رسانه ها تا کنون پرچمدار عرصه اطلاع‌رسانی، آموزش و ارائه بسته‌های هشدار دهنده ،پیشگیری و درمان بوده اند.

البته در روزهای شیوع ویروس ،فعالان حوزه رسانه‌های مکتوب مدتی دست از کار کشیدند و چاپ نشریات و روزنامه را متوقف کردند و متحمل خسارت های مادی زیادی شدند و وضعیت معیشتی آنها با مشکلات زیادی همراه شد اگر چه وضعیت معیشتی آنها در شرایط عادی هم چندان چنگی به دل نمی زد اما با شیوع آن بدتر شد که این موضوع نه تنها رسانه های کشور بلکه رسانه های دیگرکشورها را نیز متاثر از خود کرده است .

بطور کلی می توان تاثیر کرونا بر رسانه‌ها را در ابعاد مختلفی چون کارکرد، حجم تولید محتوا، اقتصاد، مسئولیت اجتماعی و غیره مورد بررسی قرار داد اما آنچه مسلم است طی یک سال اخیر کارکرد رسانه‌ها به سمت جلب مشارکت‌های مردمی حرکت کرده، حجم تولید رو به کاهش گذاشته، اقتصاد رسانه به خطر افتاده و مسئولیت اجتماعی در رسانه‌ها برجسته‌تر شده است.

البته اقداماتی هم در این راستا در حوزه مطبوعات انجام گرفته که صاحبان کسب و کارهای فرهنگی و رسانه ای آسیب دیده از کرونا اطلاعات خود را در سامانه ای که معرفی شده بود ثبت کنند و تسهیلاتی هم برای آنان در نظر گرفته شد .

با وجود اینکه نزدیک به یکسال است از حضور کرونا در کشور می‌گذرد رسانه ها خستگی‌ناپذیر به رسالت خطیر اطلاع رسانی پایبندند و پل ارتباطی بین مسوولان و مردم هستند وبا هشدارها و اطلاع رسانی به موقع تلاش کرده اند تا مردم از گزند این ویروس در امان باشند.

(ذکر اینکه چه تعداد از رسانه ها در کشور یا جهان تعطیل یا تعدیل نیرو داشته اند نیاز به آمار دقیق دارد که در حیطه کاری بنده نیست )

2- به نظر شما وارد شدن به عصر رسانه های کاغذی را باید یک واقعه مثبت دید یا منفی ؟

پیشرفت تکنولوژی امروزی را نمی‌توان نادیده گرفت برای همین این امر را باید به دید مثبت دید.

مردم و جامعه امروز همراه با تکنولوژی ، رفتار و کار و سبک زندگی شان تغییر می‌کند برای همین باید در این علم با فضای دیجیتال و خداحافظی با دنیای کاغذی را تجربه کنیم.

فضای سایبر، اپلیکیشن هایی که این روزها در همه سازمان‌ها و نهادها در حال استفاده و نهادینه شدن است این واقعیت را به ما نشان می‌دهد که باید بپذیریم که از رسانه های کاغذی باید خداحافظی کرد و خود را با دنیای دیجیتال و فناوری های روز وفق داد.

3-یکی از معضلاتی که دامن گیر اکثر جوامع و سازمان ها و رسانه های شده است معضل تولید و اشتراک گذاری و اشاعه اخبار و تصاویر و ویدیو های جعلی است چگونه می توان از توسعه آن جلوگیری کرد؟

بارها در این خصوص به سواد رسانه اشاره شده است. متاسفانه شاخصه های سواد رسانه ای در کشور ما در سطح به نسبت پایینی قرار دارد ،وقتی در آموزش های مرتبط با این موضوع نمی توانیم ملاک های دقیق و مشخصی را آموزش دهیم این مبحث باید از دو بعد فنی و محتوایی مورد بررسی قرار گیرد.

دربعد فنی که همان مباحث کمی نیز می‌تواند باشد باید تعداد اعضا ،تعداد دیده شدن، تعداد صفحات به اشتراک گذاشته شده، ذکر کردن منبع رسمی و معرفی دقیق منبع پیام رسان مورد نظر باشد و در بحث محتوایی هم که عنصر کیفیت مطرح می‌شود ، سرعت عمل، وضوح و صحت باید در دستور کار قرار گیرد.شناسنامه‌دار بودن، معرفی پیام، معرفی و نشانی کامل منبع از دیگر ملاکهای مهم در این خصوص است.

بطور کلی برای مقابله با اخبارجعلی نیازمند افزایش تفکر انتقادی و ارتقای سواد رسانه‌ای‌هستیم ، علاوه بر آن باید نهادهایی نظارت جدی بر این فضا داشته باشند و قوانین و مقررات سختگیرانه و هوشمندانه ای برای آن تدوین کنند.

4-با توجه به اهمیت و ضرورت اجتناب ناپذیر آموزش سواد رسانه ای در عصر جهانی شدن چگونه می توان با برنامه ریزی دقیق و سنجیده نسبت به آموزش شهروندان اقدام کرد؟

سواد رسانه یعنی اینکه مخاطب در برابر رسانه منفعل نباشد و هوشمندانه عمل کند ،هر چیزی را که رسانه می گوید نپذیرد ،فردی که سواد رسانه ای دارد می تواند عملکرد رسانه‌ها را بخوبی درک ‌کند و بفهمد چه کسانی نماینده واقعی رسانه و تامین کنندگان اطلاعات هستند و چه کسانی نیستند.

فضای رسانه ای در عصرحاضربا بمباران اطلاعاتی همراه است و شهروند امروز به عنوان کنشگر فعال اجتماعی باید برای اثرگذاری و اثرپذیری از این فضابه دانش سواد رسانه مجهز باشد با این حال بخشی از این سواد باید توسط خود رسانه ها به شهروندان آموزش داده شود.

رسانه ها به دلیل داشتن ماهیت آگاهی بخشی می توانند با تولید مطالب و برنامه های مختلف موانع پیش رو در این حوزه را از میان برداشته و سواد رسانه ای شهروندان را ارتقا ببخشند.

فهماندن سواد رسانه‌ای به شهروندان یک ضرورت است ،سواد رسانه‌ای به دنبال قدرتمند کردن شهروندان و تغییر ارتباط غیرفعالانه آنان با رسانه و تبدیل آنان به مخاطبانی فعال و پویا است تا به راحتی تسلیم پیام‌های رسانه‌ای نشوند.

به نظر بنده باید از سیستم آموزش و پرورش در زمینه ارتقا سواد رسانه ای کمک گرفت و سواد انتقادی و رسانه ای را به دانش آموزان آموزش داد.

نیاز است که سواد رسانه‌ای از طریق فرهنگ‌سازی عمومی به یک مطالبه جدی برای شهروندان جامعه تبدیل شود و برگزاری کلاسهای شهروندی در قالب کارگاه ها با توجه به افت تعداد دانشجویان در واحدهای برخی دانشگاه باید اجباری شود. برای نمونه صدور برخی از گواهینامه‌ها و برخورداری از تخفیف ها می تواند منوط به به شرکت در این دوره ها باشد و سواد رسانه ای در این کارگاه ها آموزش داده شود. بخشی از این دوره بدون شک کارگاه تفکر نقاد خواهد بود که در این مسیر بسیار مفید به نظر می رسد.

5-در روزنامه نگاری بحران گاهی به جایی می رسیم که خبرنگار متکلم وحده می شوداز خبرنگاری اش صرف نظر نمی کند و وقایع را چنانکه دیده است ثبت می کند برای مخدوش نشدن مرز نشر حقایق و پرهیز از وحشت آفرینی چه می توان کرد؟

بارها در این زمینه تاکید برای بر تخصص گرایی شده است. در کشورهای توسعه یافته ما شاخه ای از روزنامه نگاری بحران را داریم که متاسفانه هنوز در کشور ما این عرصه های تخصصی در حوزه ارتباطات و روزنامه‌نگاری خیلی ورود نکرده است

در مرحله نخست آموزش تخصصی در حوزه بحران و ارتباطات مورد نیاز است و در اخبار، گزارش و مصاحبه های خبری و توصیفی باید عنصرچرایی و چگونگی برجسته تر دیده شود.

متاسفانه در خبر های بحران در بسیاری موارد ارزش خبری شهرت یا عنصر خبری چه کسی؟ که نقل کننده موضوع است در دستور کار قرار می گیرد در حالی که باید ارزش خبری برخورد و فراوانی باید در اولویت قرار بگیرد برای همین چرایی و چگونگی ماجرا یا رویداد می‌تواند از مخدوش نشدن مرز نشر حقایق و پرهیز از وحشت آفرینی کمک شایانی را به ما بکند .

6-روزنامه نگاری چند رسانه ای که تازه ترین تحول در عرصه روزنامه نگاری محسوب می شود چگونه با مخاطب تعامل دارد ؟

بهترین نوع تعامل در این زمینه را می توان درچارچوب و عنوان شهروند خبرنگار طبقه بندی کرد. به این صورت که شهروندان فراتر از قید وبندهای معمول رسانه های سنتی به تولید خبر بپردازند درعین حال روزنامه نگاران رسمی به این نوع خبرنگاران خط و ربط بدهند و این شهروندان را راهنمایی کنند.

رسانه های حرفه ای و شناخته شده و اصطلاحا رسمی، قسمتی از سایت خود را به شبکه های مجازی و شهروند خبرنگاران اختصاص دهند. این جایگاه می تواند مختص فیلم های پخش شده در وبلاگ ها، اینستاگرام و ... باشد یا متن و صدا و دیگر محتواهای تولید شده و اختصاصی ارسال شده به سایت های رسمی باشد. یعنی هم رسانه رسمی از شهروند خبرنگاران مطلب برداشت کند و هم از آنان بخواهد برایش مطلب تولید کنند. همچنین وبلاگ ها متقابلا تبلیغ کننده سایت ها باشند.

به طور کلی باید گفت روی آوردن به روزنامه نگاری چندر سانه ای نیاز زمانه است.مهم ترین ابزار کنونی برای رسیدن به این هدف موبایل است. باید فرآورده های خود را با این پیش فرض و ذهنیت تولید کنیم که مناسب و بسته بندی شده برای گوشی موبایل باشد.

صدا و تصویر و متن در گوشی کاربرد دارند و متناسب با هریک باید محتوا تولید شود. به نظر می رسد درجه اهمیت فیلم بالاتر باشد.البته رسا نه های سنتی هم هنوز طرفداران خود را دارند.

7-چه راهکارهایی را در برابر مشکلات و چالش های پیش روی مطبوعات استان ها پیشنهاد می کنید و تا چه اندازه خانه های مطبوعات در استان ها به اهداف خود نزدیک و یا رسیده اند؟

مطبوعات به عنوان رکن چهارم، نقش ویژه‌ای در ارتباط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دولت ها و ملت های جهان دارد. رسالت اصلی رسانه ها و مطبوعات آگاهی بخشی و اطلاع رسانی در راستای توسعه ی حوزه های مختلف است و مطبوعات در بین دیگر رسانه ها از توان بیشتری برای تنویر افکار عمومی و بالا بردن سطح آگاهی افراد جامعه دارد.

خانه مطبوعات بر اساس وظیفه ذاتی خود نقش مهم در رشد و پیشرفت رسانه ها دارد و باید ضمن حل کردن مشکلات حوزه مطبوعات، باعث وحدت و همدلی رسانه های محلی و دیگر نشریات شود.

طرح راه اندازی خانه مطبوعات به دهه های 70 باز می گردد در اساسنامه تدوین شده آنها مشکلاتی همچون تشکیل نشدن خانه مطبوعات در برخی شهرستان ها وجود داشت به طور مثال در جزیره کیش خانه مطبوعات از سال 98 شروع به شکل گیری کرد، در برخی شهرستان ها هم عضویت برخی صنوف مرتبط مطبوعاتی اما غیرروزنامه نگار و حضور آنان در مجمع عمومی و یا نبود ترکیب رسته‌های مختلف روزنامه نگاری (مدیر مسئول،سردبیر،خبرنگارو...) در هیات مدیره و ورود یکسری افراد غیر متخصص به این حوزه و بهره گیری از رانت ها و ارتباطی که از این راه بدست می آید خانه های مطبوعات را از اهداف اصلی دور کرده است .

در برخی شهرستان ها فعالیت خانه مطبوعات صرفا به برگزاری مراسم روز خبرنگار یا برنامه های از این دست ختم می شود و اعضای آنها هم با توجه به اعمال نظرها و موانعی که وجود دارد برای بهبود وضعیت خود کاری نمی کنند و یا این اعضا خبرنگاران واقعی نیستند .

به نظر بنده مطبوعات استان ها وضعیت خوبی ندارند و چه بسا برخی از آنها ممکن است به طور کل دست از کار بکشند کرونا به این موضوع دامن زده است. ماه های آغازین ورود ویروس کرونا، مطبوعات استانی چاپ نشدند یا نشریات چاپ شده مشتری نداشتند چون تبلیغات ضد کرونا مردم را از دست زدن به روزنامه ها برحذر داشت و آن را همچون کارت های بانکی ، خودپردازها و... به عنوان عامل انتقال ویروس معرفی کرد.

به عنوان نمونه اگر بخواهیم به وضعیت مطبوعات استان ها بپردازیم در استانی مثل فارس تمایل به نشریات کاغذی در کم شده. مثلا روزنامه ای در شیراز که تعداد صفحات آن تا حدود 3 سال پیش به 28 صفحه هم می رسید اینک به 16 صفحه رسیده و تعداد صفحه های آگهی این روزنامه که 12 صفحه بود اینک 6 صفحه شده است.این کاهش صفحه و مشتری به دلیل رواج شبکه های مجازی است.

شبکه های مجازی بدون سانسور و با سرعت خبرها را منعکس می کنند در حالی که نشریات کاغذی محلی دچار خودسانسوری هم هستند. وابستگی شدید این نشریات به تبلیغ و آگهی این نشریات را دچار مشکل کرده زیرا کسب و کارها راکد شده و حتی از بین رفته است و کسی به این روزنامه ها آگهی نمی دهد. آگهی های دولتی هم در این نشریات بسیار محدود و در حد صفر است.

کادر مجرب و حرفه ای در نشریات استانی در حد انگشتان دست هم نیست بنابراین تولید محتوا در این نشریات کم و اتکا به منابع اینترنتی زیاد است.

نبود منابع مالی موجب شده برخی نشریات استانی نیروهای خود را تعدیل کنند یا قراردادهای با آنها ببندند یعنی بدون بیمه، بدون حق اعتراض، 89 روزه و گاهی بدون پول.؟

راه حلی که به نظر من می رسد راه اندازی سایت های اینترنتی و رفتن آنان به سمت شبکه های مجازی است البته به شرطی که شبکه مجازی را برخی افراد غیر متخصص از بین نبرند.

خانه مطبوعات نمی تواند هیچ کمکی بکند زیرا تشکلی دولتی است، وابستگی شدید به پول بخور و نمیر دولتی برای سرپا ماندن آنها، وجود تفکرات تمرکزگرایی و فرماندهی از سوی برخی و بی تفاوتی ها در این تشکیلات دیده می شود.بیشتر خانه مطبوعات ها به اهدافشان نرسیده اند چرا که مستقل نیستند ، باید هسته اصلی خانه مطبوعات و اعضای هیات مدیره مشتکل از خبرنگاران و دبیران و سردبیران واقعی باشند و به تعبیری از جناس رسانه باشند نه خبرنگار نما.

 

9- به عنوان آخرین سوال آیا دیتا ژورنالیسم آینده رونامه نگاری است ؟

تغییرو تحول در حوزه روزنامه نگاری با پیشرفت های عرصه فناوری های ارتباطی پیوند خورده ، زمانی با اختراع چاپ و زمانی هم با ورود اینترنت و اینکه موبایل و شبکه های مجازی که در هر دوره ای فصل تازه ای در برابر روزنامه نگاران باز شده است .

دیتا ژورنالیسم مجموعه‌ای از ابزارهاست که به روزنامه‌نگار در کار با حجم‌ زیاد اطلاعات، بررسی عمیق‌تر آن‌ها و ارتباطات بهتر کمک می‌کند.

در دیتا ژورنالیسم حجم انبوهی از داده ها به شکلی دیگر به مخاطبان ارایه می شود . داده ها به شکل جدول، نمودار، شکل و اینفوگرافیک ارایه می شود . داده ها با ورود به دنیای روزنامه نگاری، شکل جدیدی از روزنامه نگاری را شکل داده اند .

دیتا ژورنالیسم از گذشته در زمینه اطلاع رسانی نقش داشته، اینک هم دارد و در آینده هم خواهد داشت.

هیچ رسانه ای و روزنامه ای بی نیاز از اطلاعات و داده ها نیست. اما نیازمند شکل دهی، بسامان کردن و پوشاندن لباس اندیشه بر داده های خام است.

تنوع داده ها در قالب های گوناگون درحال افزایش است اگردر گذشته فقط نوشتار را حاوی اطلاعات می دانستند، اینک تصویر حرف اول را می زند، به نظر من آینده دیتاژورنالیسم برپایه تصویر است و دیتاژورنالیسم مختص یک رشته نیست و روزنامه تصویری مقوله ای تعریف شده است.

به هرحال دیتاژورنالیسم همگام با جهان دیجیتال درآینده به دیتا دیجیتال ژورنالیسم تبدیل خواهد شد.

یعنی استفاده از فناوری‌های دیجیتالی برای تبدیل داده های خام به تصویر، صدا، نمودار و متن.

بخش سوم:ژنیا ابدیان

امروزه عکاسی خبری یا فتوژورنالیسم از میان گرایش های مختلف جایگاه رسانه‌ای ویژه‌ و متمایزی دارد. عکس‌هایی که پیام و هدف اصلی آن‌ها خبررسانی است .هنری که داستانی خبری را بازگو کند. در گفتگو با خانم ژنیا ابدیان کارشناس گرافیک و کارشناس ارشد پژوهش هنر و عکاس خبری خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران ( ایرنا )به بررسی موضوع فتوژورنالیسم خواهیم پرداخت .

1. خانم ابدیان تعریف واژه فتوژورنالیسم و ویژگی های یک عکس خوب را بیان فرمایید؟

هدف فتوژورنالیسم خبر رسانی از طریق عکاسی است. تعریفی که کارشناسان فتوژورنالیسم دارند، همان نویسندگان مقاله و مخبران خبر از طریق عکاسی و تصویر هستند و در تعریف دیگر : هنری است که برای مستند کردن زندگی به کار می رود. در عکاسی خبری ما را به عکس هایی رجوع می دهد که روایت گر داستان باشد. مانند عکس هایی در رسانه های خبری یا در مجلات، هفته نامه ها، عکاسهای تبلیغاتی ، مستند، ورزشی، ازعلایق انسانی و زندگی ودیگر موارد .

در عکاسی خبری که سوژه های ما مردم هستند سوژه هیچ اختیاری در نحوه استفاده یا ساخت عکس ندارد. عکاس خبری داستان را از طریق تصاویر بیان می کند. به نظر من عکس خبری از چند فرم تشکیل شده است. در تعریف دیگر فتوژورنالیسم تصاویری را خلق می کند تا داستان خبری را بازگو کند. عکاس خبری تنها با نوشته ها و متن ها واقعیت ها را نشان نمی دهند بلکه هم با نوشته ها و هم با عکاسی می شود واقعیت ها را نشان داد.

یک عکس خبری خوب باید روایت گر باشد و توجه بیننده را به عکس جلب کند، بی طرفانه عکاسی کند، زیباشناسی و خلاقیت عکس رعایت شده باشد. به ترکیب بندی ، به رنگ ها، شکل ها، یایه ها، اجسام، نور ها و دیگر موارد مربوطه توجه شده باشد.

 

2. ورود رسانه های الکترونیکی جدید چه اثری بر فتوژورنالیسم گذاشته است؟

ورود هر پدیده نو در جامعه با مقاومت هایی در آن جامعه روبرو است. اما با گذشت زمان به عنوان نیاز در جامعه بیشتر احساس می شود و جایی خود را در زندگی روزمره جامعه جای می دهد. و نیاز آن جامعه می شود. قطعا اثرات خوبی بر سرعت انتشار عکس خبری دارد .تنوع در تولید محتوا و یا کاهش سانسور، جذب بیشتر مردم، هزینه ها ی کمتر و دسترسی به اطلاعات آسانتر ، تنوع مخاطبین بیشتر، اشغال فضاهای کمتر و کم حجم شدن فایل های ذخیره برای آرشیو کردن عکس های خبری و استفاده از نرم افزارهای متنوع با توجه به حجم گسترده عکس و محتوا بیشتر، از آثار ورود رسانه های الکترونیکی است که موجب شده مخاطبان رسانه های الکترونیکی بیشتر و بیشتر بشوند .یکی دیگراز جوانب مثبت آن تخصصی تر شدن رسانه های الکترونیکی با طیف وسیعی مخاطب است.

همچنین آثار منفی دارد از جمله ، بی کیفیت شدن عکس ها به دلیل حجم زیاد عکس های خبری، عبور از مرز اخلاقی ،بی اعتمادی جامعه با انتشار عکسهای جعلی و آسیب هایی که جامعه از انتشار این عکس ها می پذیرد .

 

3. چگونه می توان از توسعه عکسهای جعلی در فضای مجازی جلوگیری کرد؟

برای جلوگیری آن باید شناسایی کرد، به نظر من باید دنبال عکسهایی بگردیم که از منابع معتبر انتخاب شده است. و مطالعه در این زمینه داشته باشیم و آنقدر مهارت داشته باشیم تا بتوانیم عکسهای جعلی را از اصلی تشخیص دهیم، مثلا اشخاصی هستند که با نرم افزارها عکس ها را دست کاری می کنند می توان از مهارت پایین فرد که ویرایش انجام می دهند فهمید که این عکس تقلبی است. وباید در مورد آن عکس تحقیق گسترده انجام شود. مثلا برای شناسایی می توان دقت در جزییات در سایه ها ، نا متعارف بودن اشکال و اجسام، نور سایه کنتراست، بریده شدن یک قسمت از عکس، جهت زاویه عکس،و با تحقیق در مورد عکس های مشابه که در اینترنت یا مجلات یا کتاب ها موجود است به دستکاری آن عکس پی می برید.

و در آخر از همه اضافه می کنم تشخیص عکس های جعلی با اصلی در فضای مجازی بسیار دشوار است ولی با کمی دقت می شود تشخیص و از انتشار این عکسها جلوگیری شود.

 

4. چگونه یک عکاس خبری با سوژهای خود تعامل برقرار می کند؟

یک عکاس خبری باید بداند که از چه سوژه ای می خواهد عکس بگیرد و تحقیقاتی در مورد آن انجام بدهد البته بعضی از وقت ها نمی شود که اتفاقی را پیش بینی کرد.

عکاس خبری مثل عکاسی از تبلیغات و پرتره و مدلینگ نیست که صحنه را کارگردانی کرد. و آنچه را که عکاس خبری مشاهده می کند به ثبت می رساند. عکاس خبری آنچه که هست ثبت می کند و می شود گفت ثبت واقعیت در یک قاب.

 

5. جایگاه اصول اخلاقی در فتوژورنالیسم کجا قرار دارد؟

وظیفه فتوژورنالیسم نشان دادن درد و رنج و شادی ها و هر آنچه که ارزش خبری داشته باشد و وظیفه اصلی فتوژورنالیست ثبت و انتشار واقعیت ها است. بدون دستکاری و سانسور، بدون تغقییرات در رنگ، زمان عکاسی و یا اطلاعات عکاسی، وویرایش عکس با نرم افزارهای کامپیوتری .

ضمنا معیاری متفاوت در مطبوعات مرسوم است که نیازی به کسب اجازه نیست. ولی بعضی از خبرگزاری ها تاکید به اجازه از سوژه های انسانی را دارند. ولی اگر سوژه در جریان عکاسی قرار بگیرد رفتار سوژه فرق خواهد کرد.

در اخلاق فتوژونالیسم بی طرف بودن مهم است. عکاس باید فقط واقعیت ها را ثبت کند نباید عکس خبری دستکاری بشود. واقعیت های آنگونه که هست در خبر انعکاس داده شود.

 

6. آیا تا به حال عکسی گرفته اید که تعدل عاطفی شما را عمیقاٌ به چالش بکشد؟

خیر

7. مهم ترین درس هایی که از عکاسی خبری آموخته اید چیست؟

مهم ترین درسی هایی که آموختم اصول اخلاقی عکاس خبری را رعایت کنم و انسان با اخلاقی باشم و به سوژهای انسانی خود احترام بزارم و با طبیعت مهربان باشم، به خاطر عکاسی چیزی را خراب یا دستکاری نکنم. واقعیت ها را در قاب عکاسی خود ثبت کنم و به عکاسی خبری عشق بورزم.

علاو بر سختی کار عکاسی خبری باید پشتکار داشته باشم. و همیشه اخبار و رویداد ها را دنبال کنم اطلاعات تازه ای در زمینه فتوژورنالیسم و خبر و عکاسی داشته باشم و همیشه اطلاعاتم را به روز نگه دارم. هر عکسی را که با دوربین خود ثبت می کنم آن عکس ثبت جهانی به شود.

 

8. امروز چالش های اصلی تبدیل شدن به یک عکاسی حرفه ای چیست؟

برای تبدیل شدن به عکاس حرفه ای داشتن پشتکار، مطالعه و تمرین و تلاش رفتن به کلاس های که مربوط به عکاسی و خبر هستند و شرکت در مسابقات عکاسی و شرکت در نمایشگاه های مختلف و به چالش کشیدن خودمان را پیشنهاد می کنم. دنبال سوژهای نو بودن و داشتن خلاقیت و همچنین دیدن عکس هایی در زمینه کار خبری از دیگر موارد است .

 

9. چه عاملی باعث شده این رشته را انتخاب کنید و در این راه بهترین کار و اثر، و سخت ترین آن چه بوده است؟

عامل اصلی عشق و علاقه کار در فتوژورنالیسم است. بهترین کار زمانی است که از سوژه های انسانی و عکاسی مستند از انسان ها انجام می دهم. خوب هر کاری سختی خودش را دارد.

 

10. به عنوان آخرین سوال با توجه به عضویت شما در انجمن های مختلف و برگزاری نمایشگاه های متعدد برای آینده،آیا کاری را در دست اقدام دارید؟

بله شرکت در نمایشگاه های انفرادی و گروهی، و شرکت در مسابقات داخلی و خارجی، و چاپ مقالات در زمینه عکاسی و هنر.