زنان متاثرین واقعی حوادث

به کانکس سفید اهدایی خیرین و نیکوکاران به مردم زلزله زده روستای چم زرشک سفلی تکیه زده و به روبرو خیره شده است، به جایی که روزی خانه و کاشانه اش بود و مامن تمام رویاهایش، خاطراتش را مرور می کند، روزی را به یاد می آورد که با لباس سپید عروس وارد آن خانه شد، آن روزی که مادر شوهرش در حالی که اسفند دود می کرد، خوشحال بود از اینکه پسرش بالاخره سر و سامان گرفته است.
روزی که دخترش به دنیا آمد را هم به خوبی به یاد می آورد، خوشحالی همه اهل خانه همانند خوابی شیرین جلوی چشمانش نقش می بندد، به خاطر می آورد که از روزهای اول به این فکر بود که خانه اش را بزرگتر کند تا وقتی دخترش قد کشید و برای خودش خانومی شد، دیگر دغدغه کوچک بودن مسکن را نداشته باشد، در حالی که در حال و هوای خاطراتش بود، دختر پنج ساله اش گوشه لباسش را می کشد و با گویش کُردی به مادرش می گوید: «دایکه مِن فِرَ رِخِم چو لَه زلزلَه» یعنی «من خیلی از زلزله می ترسم» در این رهگذر دل مادرش دوباره می گیرد، از اینکه نمی تواند جلوی ترس و استرس دختر خردسالش را بگیرد و او را آرام کند.
«فهیمه» را می گویم همان شیرزن کُردی که در «خانه داری» و «همسرداری» سرآمد زنان روستای چم زرشک سفلی بود، همان مادر مهربانی که می خواست ترس و استرس را از دل و جان دختربچه شیرین زبانش بگیرد، حالا پس از وقوع زمین لرزه به یک باره تمام موهای سر، ابروها و مژه هایش از ترس و استرس زلزله ریخته است.
با خودم پُلی به گذشته های نه چندان دور می زنم، آنجایی که مرحوم «بیژن دفتری» پدر امداد و نجات ایران و رئیس اسبق سازمان امداد و نجات در حاشیه ایجاد ستاد «حمایت های روانی و اجتماعی» برای زلزله زدگان 2 منطقه «داهویه» و «هودکن» شهرستان زرند استان کرمان با آن صدای رسا و پرطنینش به من می گفت: عکس العمل زنان به استرس به طور معنی داری با مردان متفاوت است و در حوادث طبیعی می توان تفاوت میان میزان استرس و چگونگی پاسخ به آن را بین زنان و مردان به خوبی مشاهده کرد.
وی با بیان اینکه زنانی که قبل از حوادث طبیعی، غیرطبیعی و انسان ساخت در فقر هستند، طبیعتا بعد از وقوع اینگونه حوادث نیز بیشتر از دیگران آسیب می بینند.
آن روز مرحوم بیژن دفتری که تجربه حضور در بیشتر زلزله های مخرب سه دهه اخیر را داشت، توضیح می داد: در زمان بروز حوادث و وقایع غیرمترقبه به جز استرس، اضطراب و ترس برای زنان و دختران حاضر و ساکن در مناطق زلزله زده، احتمال ایجاد عوارض برای زنان باردار این مناطق از جمله «تروما در حاملگی»، «سوختگی در حاملگی»، «برق گرفتگی» و «مرگ مغزی» نیز وجود دارد.
با خود فکر می کنم که چرا ما خبرنگاران و اصحاب رسانه به عنوان «رکن چهارم دموکراسی» و «صدای افکار عمومی» پیش از وقوع زلزله های مخرب در اذهان مردم کشورمان آمادگی های روانی را ایجاد نکرده ایم و روش های مقابله با حوادث را به آنان نیاموخته ایم، تا پس از وقوع اینگونه رخدادهای طبیعی افسردگی همراه با اضطراب و استرس بر عموم مردم به ویژه ساکنان مناطق زلزله زده حکمفرما نشود.
پدر امداد و نجات ایران آن روز و در آن ستاد حمایت های روانی در جمع خبرنگاران و نیروهای امدادرسان هلال احمر تاکید می کرد: اختلالات روحی و روانی پس از یک فاجعه (پرما)، از عوارض روانی حادثه عمیقتر است و گریبان جامعه را تا مدت های مدید رها نخواهد کرد.
به خود می آیم و با نگاهی به اطرافم به یقین می رسم که معمولا در کشور ما بعد از وقوع یک حادثه غیرمترقبه، پیگیری عوارض روحی و روانی افراد بازمانده به بوته فراموشی سپرده می شود و متوجه حرف استاد فقیدم می افتم که می گفت: در روزهای اول پس از حادثه، به علت وجود مکانیزم انکار در ذهن زنان، عوارض مخرب آشکارا نمود ندارند و حادثه دیده ترجیح می دهد مرگ از دست رفتگان و مشکلات ویرانی خانه و کاشانه اش را در ذهنش انکار کند اما بعد از گذشت زمانی کوتاه، بحران اصلی در شخص آغاز می شود.

* دختران مناطق زلزله زده نیازمند حمایت های روانی
دختران روستاهای زلزله زده تازه آباد مرکز شهرستان ثلاث باباجانی استان کرمانشاه به علت وحشت و استرس بیش از اندازه از وقوع زمین لرزه تازه آباد، نیازمند دریافت حمایت های روانی و روانشناختی پس از سانحه هستند.
پس از انجام ارزیابی های میدانی از آخرین وضعیت زلزله زدگان روستاهای چم زرشک، ده عباس، پالان نرگس، زمکان و هلول مناطق زلزله زده تازه آباد مرکز شهرستان ثلاث باباجانی استان کرمانشاه مشخص شد که پیامدهای وقوع این زمین لرزه شدید روی دختران این منطقه زلزله زده بیشتر از پسران بوده است.
به همین دلیل دختران منطقه زلزله زده یادشده نیازمند توجه بیشتر گروه های امدادرسان اعزامی و حاضر در منطقه در دریافت خدمات و حمایت های روانی و روانشناختی پس از سانحه هستند.
گروه های تخصصی حمایت های روانی می توانند با انجام روش های روانشناختی در سه مرحله سازماندهی، جایگزینی آرامش به جای اضطراب و نیز خاطره خوش به جای خاطرات ناخوشایند افراد متاثر از زلزله اخیر را درمان کنند.
طبق بررسی های انجام شده از سوی خبرنگار اعزامی ایرنا به منطقه یادشده، مشخص شد که تاکنون ده ها پس لرزه در تازه آباد رخ داده که جز یک مورد، شدت بقیه کمتر از چهار ریشتر بوده و اثرات و پیامدهای ناشی از ترس در ساکنان این مناطق به ویژه دختران به خوبی مشهود است.

* واکنش های متفاوت دختران نسبت به حوادث
مادران این دختران در گفت و گو با خبرنگار اعزامی ایرنا می گویند: اینها طی این مدت به صورت پی در پی از نگرانی های خود در مورد تنها شدن، امنیت پس از زلزله، سلامت خود و اشخاص مورد علاقه خود، خواب آشفته ای که دارند، بی اختیاری ادرار و نیاز به بسته های بهداشتی ویژه بانوان بارها و بارها سخن ها گفتند.
فریبا عزیزی یکی از این مادران در خصوص دختربچه هایی که در رده سنی زیر پنج سال قرار دارند، می گوید: از زمان وقوع زلزله اخیر تاکنون در این کودکان سرپیچی، لجبازی، شب ادراری، رفتارهای مختل دیگر دیده می شود و در کودکانی که در رده سنی پنج تا 11 سال قرار دارند نیز علاوه بر واکنش های یادشده، منزوی شدن یا تلاش برای جلب توجه کردن به وضوح مشاهده می شود.
شوک، بهت، گیجی، انکار، ناامیدی و افسردگی از عوارض روانی در کودکان و نوجوانان زلزله زده به ویژه دختر بچه هاست که می تواند از زمان وقوع زلزله تا سه یا پنج سال پس از یک حادثه غیرمترقبه ادامه پیدا کند؛ به همین دلیل حمایت روحی و روانی از این افراد باید پس از وقوع اینگونه حوادث به مدت طولانی ادامه یابد.
بر اساس تجربیات گروه های امدادرسان اگر چه بروز کوتاه مدت علائم و نشانه های عاطفی در کودکان به ویژه دختر بچه ها نسبت به واکنش های شدید و طولانی مدت شایع تر است، اما لازم است پس از وقوع حوادث غیرمترقبه به ویژه زلزله های مخرب، حمایت روانی از این افراد به مدت طولانی ادامه یابد زیرا این دوران حساس ترین دوران زندگی است و برخورداری از سلامت روان در این سن تضمینی برای سلامتی روان در مراحل بعدی زندگی خواهد بود.
همچنین در این رهگذر درک تاثیر بلایا و حوادث غیرمترقبه روی افراد مختلف به ویژه کودکان و نوجوانان برای برنامه ریزی خدمات بهداشتی روانی بسیار مهم است.
حوادث غیرمترقبه چه به طور طبیعی و چه ساخته دست انسان سالانه اثراتی مهم بر سلامت روان میلیون ها فرد در سراسر جهان بر جای می گذارد و سبب ایجاد استرس در آنها می شود.
در این میان گروه های متخصص امداد و نجات و حمایت های روانی و روانشناختی اعزامی به مناطق زلزله زده می توانند نقشی مهم در شناخت نیازهای کودکان و نوجوانان حادثه دیده و پیشگیری از عوارض روانشناختی حاصله داشته باشند.
حوادث غیرمترقبه مانند زلزله و سیل، سریع و بدون اخطار قبلی اتفاق می افتد و کارشناسان حمایت های روانی و روانشناختی حادثه را یک عامل بیماری زا برای کودکان می دانند، زیرا این حوادث تفکری را که کودک در مورد قدرت والدین برای حفاظت از آنها داشته، از بین می برد.
واکنش های عاطفی به حادثه از نظر حالت و شدت در کودکان مختلف متفاوت است و به میزان درک او از حادثه، سن، تجارب قبلی، خلق و خو و شخصیت کودک بستگی دارد.
کودکان معمولا پس از حادثه دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می شوند که این اختلال یا به سرعت پس از سانحه ایجاد شده یا ممکن است در چندین سال بعد علایم خود را نشان دهد.
واکنش کودکان به بحران در سنین مختلف شامل قبل از مدرسه، مدرسه و نوجوانی با یکدیگر متفاوت است که می توان در این زمینه به از دست دادن کنترل و ثبات، ترس، نگرانی، اضطراب، اختلالات خواب و شکایات حسی اشاره کرد.
علاوه بر موارد یاد شده در کودکان، این واکنش ها در نوجوانان نیز به طور خاص باعث رفتارهایی مانند خودکشی و مصرف مواد مخدر می شود.

* ترس بلای جان زنان باردار در روستاهای زلزله زده
زنان باردار جزیی از گروه های آسیب پذیر در حوادث به شمار می روند که به دلیل ویژگی های جسمی خاص خود باید از کمک های ویژه ای در حوادث و سوانح برخوردار شوند، اما در زلزله اخیر تازه آباد شهرستان ثلاث باباجانی ترس بلای جای زنان باردار در روستاهای زلزله زده شده است.
خدمات حمایتی به زنان باردار و گرفتار در انواع حوادث به ویژه زلزله های مخرب و ویرانگر با حضور گروه بهداشت باروری باید به صورتی ارایه شود که تبعات ناشی از استرس و ترس از زلزله در این گروه های آسیب پذیر کاهش یابد.
این خدمات می تواند شامل مراقبت از مادران باردار، زایمان بهداشتی و ارایه خدمات تخصصی زایمان، مراقبت پس از زایمان، مراقبت از نوزادان و تنظیم خانواده و پیشگیری از بیماری های مختلف در مناطق زلزله زده باشد.
اما جای ارائه اینگونه خدمات در روستاهای چم زرشک، ده عباس، پالان نرگس، زمکان و هلول مناطق زلزله زده تازه آباد مرکز شهرستان ثلاث باباجانی استان کرمانشاه خالی است.
ملوک نظری فرد یکی از بانوان باردار در روستای چم زرشک سفلی در گفت و گو با خبرنگار اعزامی ایرنا می گوید: من که هفت ماهه باردار هستم پس از وقوع زلزله دچار مشکلات شدیدی شدم و نمی دانم با این وضعیت چگونه برخورد کنم از آنجایی که بضاعت کامل مالی برای عزیمت به سایر شهرستان ها را برای ویزیت ندارم، دچار استرس و ترس شده ام.
سارا عزیزی یکی دیگر از بانوان باردار این روستاست که 9 ماهه باردار است با گریه می گوید: پس از زلزله دیگر حرکت کودکم را حس نمی کنم به نظرم هنگام فرار به زمین خورده باشم، نمی دانم باید چکار کنم و از ادامه این وضعیت وحشت دارم.
ده ها مورد از این موارد را می توان در این منطقه زلزله زده مشاهده کرد؛ زنان خواهان این هستند که پزشکان برای معاینه و ویزیت آنان به این روستا عزیمت کنند، آنان می گویند که ترس از زلزله مثل خوره به جان آنها افتاده و نمی دانند باید چه کنند.

* زنان سالمند هم نیازمند خدمات
زنان سالمند روستاهای زلزله زده تازه آباد نیز به دلیل ضعیف شدن توان جسمی، کاهش حس های بینایی و شنوایی، معلولیت های مختلف، وحشت و استرس بیش از اندازه از وقوع زمین دارای نیازهای اساسی هستند که باید پیگیری شوند.
رسیدگی به نیازهای اساسی این گروه از زنان سالمند که در حوادث غیرمترقبه به عنوان آسیب پذیرین گروه های انسانی محسوب می شوند، به خوبی دیده نشده است.
سالمندی دوره مهم و بحرانی برای هر انسانی است زیرا سالمند در این مقطع زمانی کار خود را از دست داده، فرزندان خود را از خود جدا شده می بیند و به نوعی تنهایی را حس کرده و در عین حال توانایی های جسمی و روحیش نیز کم می شود به طوری که این شرایط باعث می شود در بیشتر موارد دچار افسردگی شود.
کوکب عزیزی بانوی سالمند روستایی که دچار سوختگی است به ایرنا می گوید: هم اکنون زنان سالمند این روستا با مشکلات زیادی مانند انواع کمردرد و پا درد مواجه هستند و از نظر روحی نیز شرایط خوبی ندارند.
شوکت فتحی یکی دیگر از بانوان سالمند این روستاست که از ناراحتی قلبی رنج می برد، او می گوید: ای کاش پزشکان برای ویزیت و درمان به روستای ما می آمدند تا ما را درمان کنند.
وی افزود: از زمان وقوع زلزله که با ترس و لرز از خانه به بیرون فرار کردم؛ درد از ناحیه قفسه سینه به کتف چپم می زند خواب و خوراک را بر من حرام کرده است. سئوال مهمی که در اینجا مطرح است این است که مسئولیت حفاظت از زنان سالمند در زمان وقوع انواع حوادث طبیعی و غیرطبیعی با چه کسی است؟ خودشان، بستگان، دولت یا هر سه. ارائه جواب درست به این سئوال پیچیده است زیرا این سئوال همان بحث های همیشگی مربوط به نقش سازمان های دخیل در امر مدیریت بحران و سوانح را به یاد می آورد.
زلزله 5.9 ریشتری ساعت 2 و 43 دقیقه بامداد یکشنبه چهارم شهریور ماه جاری تازه آباد در استان کرمانشاه را لرزاند که بر اساس اخبار اعلام شده در این حادثه 2 نفر از هموطنان جان باختند و 241 نفر مصدوم شدند.
شهرستان ثلاث باباجانی با 38 هزار نفر جمعیت در 136 کیلومتری شمال غرب کرمانشاه واقع شده است.