هرکس یک آیه از قرآن را تکذیب کند همه آن و رسولان الهی را تکذیب کرده است

گروه دین و اندیشه: حجت الاسلام دکتر سوزنچی از اساتید دانشگاه، هر روز یک آیه قرآن را با ترجمه و چند حدیث تفسیری و چند نکته در تدبر آن آیه منتشر می کند. بولتن نیوز نیز در راستای ترویج چنین اقدامات ارزشی این سلسله مطالب را به صورت روزانه منتشر می کند.

به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب امروز به آیه 8 سوره قلم پرداخته شده و در آن آمده است:

فَلا تُطِعِ الْمُكَذِّبينَ

سوره قلم (68) آیه 8

ترجمه
پس، تکذیب‌کنندگان را اطاعت مکن!

حدیث

1) از امام صادق ع روایت شده است: هرکس شخصی را در معصیتی اطاعت کند، او را پرستیده است.

الكافي، ج‏2، ص398؛ تفسير القمي، ج‏2، ص55

2) معاویه برای مظلوم‌نمایی، نامه‌ای به امیرالمومنین ع نوشت و ایشان را در پاره‌ای از جریانات متهم کرد. در فراز دیگری از این پاسخ آمده است:

... عزتی که ما از قدیم داشتیم و برتری‌ای که ما [بنی‌هاشم] همواره بر شما [بنی‌امیه] داشتیم ما را باز نداشت از اینکه با شما درآمیزیم؛ پس به شما دختر دادیم و از شما دختر گرفتیم همانند افرادی که کفو همدیگرند؛ در حالی که شما لایقش نبودید و شما را چه به اینکه چنان باشید:
از ما پیامبر ص بود و از شما «تکذیب‌کننده» [اشاره به ابوجهل]؛ از ما شیر خدا [حضرت حمزه] بود و از شما شیر سوگند دادن‌ها [اشاره به اسد بن عبدالعزی یا ابوسفیان که با سوگند دادن افراد را برای جنگ جمع می‌کرد]؛ از ما دو سرور جوانان بهشت [= امام حسن ع و امام حسین ع] بود و از شما بچه‌های آتش [اشاره است به جمله رسول خدا (ص) که پس از جنگ بدر فرمان كشتن عقبة بن ابى‌معيط را داد عقبه گفت: «من للصّبية يا محمّد». چه كسى براى كودكان خواهد ماند؟ رسول خدا فرمود: «النّار».] از ماست برترین زنان همه عوالم [= حضرت زهرا س] و از شماست «هیزم‌کش [جهنم]» [خواهر ابوسفیان که زن ابولهب بود و برای آزار پیامبر ص خار در مسیر ایشان می‌ریخت و با تعبیر «حمالة‌الحطب» در آیه4 سوره مسد مذمت شد.] و فراوان است این چیزهایی که به نفع ما و علیه شماست؛ اسلام ما را گوش [همگان] شنيده و شرافت ما را در جاهليت هر كسى ديده‏ ...

نهج‌البلاغه، نامه28

3) از امام کاظم ع روایت شده است: هرکس یک آیه از کتاب خدا را تکذیب کند و دروغ بشمرد، اسلام را پشت سرش انداخته و در حقیقت تکذیب کننده همه قرآن و پیامبران و فرستادگان الهی است.

الكافي، ج‏8، ص235

تدبر

1️⃣ اگر کسی مطلبی را می‌خواهد تکذیب کند حتما باید با دلیل باشد. برخی سبک‌شان این است که هرچه نمی‌دانند تکذیب می‌کنند. مواظب باشیم که از چنین افرادی پیروی نکنیم.

نکته تخصصی معرفت‌شناسی

انسان در جایی که به مطلبی علم ندارد، نه باید قبول کند؛ و نه باید رد کند، زیرا هم قبول یک مطلب نیازمند دلیل است و هم رد آن.

از امام صادق ع روایت شده است که خداوند بندگان خویش را با دو آیه محدود کرد: تا به چیزی علم پیدا نکرده‌اند تصدیق نکنند و تا به علم نرسیده‌اند رد و نفی نکنند؛ فرموده است: «آیا از آنها میثاق کتاب را نگرفتیم که جز آنچه حق است به خدا نسبت ندهند (اعراف/169) و فرموده «بلکه انکار و تکذیب کردند چیزی را که به علم آن احاطه نداشتند» (یونس،39) (کافی، ج1، ص43)
و این سخن، نه یک امر تعبدی صرف، بلکه یک توصیه معرفت‌شناختی است که اقتضای تفکر صحیح است. (مطهری، انسان و ایمان، ص68-70)

2️⃣ نهی کردن همواره در جایی مطرح می‌شود که احتمال انجام آن کار وجود دارد. اگر فرمود که تکذیب‌کنندگان را اطاعت مکن! نشان می‌دهد که احتمال اطاعت از آنان در کار است.

نکته تخصصی انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی

عده‌ای از انسانها با تکذیب کردن سخنان و دروغ شمردن آنها محبوبیت کسب می‌کنند. شاید ریشه‌اش در این است که همه ما از دروغ بیزاریم؛ و عده‌ای از این فطرت ما سوءاستفاده می‌کنند، و به‌دروغ، ژست مخالفت با دروغ، به خود می‌گیرند. و هر سخن حقی را به بهانه‌ای دروغ می‌شمرند‼️

 از مهمترین ترفندهای چنین افرادی «استبعاد» است؛ یعنی به جای اینکه دلیل کافی نشان دهند که سخنی که با آن مخالفند دروغ است، با انواع ترفندهای تبلیغاتی، می‌کوشند آن سخن را «بعید» و «دور از ذهن» نشان دهند؛ چنانکه از مهمترین دلیل مخالفان آخرت و زندگی پس از مرگ، بعید شمردن آن بوده است (ذلِكَ رَجْعٌ بَعيدٌ؛ ق/3) ویا مهمترین دلیل انکار پیامبران، یا این بوده که اساسا نزول وحی از جانب خدا بر یک انسان را بعید می‌شمرده‌اند (انعام/91) و یا اینکه اگر قرار است وحی نازل شود به آن شخص مذکور نازل شود را دور از ذهن معرفی می‌کردند. (زخرف/31-32) و امروز نیز در مواجهه با اصل اسلام و تعالیم و احکام آن، هنوز این رویه بسیار شایع است.

این آیه تذکری مهم می‌دهد: مواظب باشید فریب چنین کسانی را نخورید.
اگر کسی می‌خواهد سخنی را تکذیب کند حتما باید دلایل کافی برای دروغ بودن آن داشته باشد.
ما رمز و راز بسیاری از چیزها را نمی‌دانیم و صرف اینکه به ذهن ما بعید به نظر برسد، دلیل دروغ بودن آن نیست.

3️⃣ به حرف «فـ» دقت کنید: «پس»، تکذیب‌کنندگان را اطاعت مکن! این نشان می‌دهد که این جمله، نتیجه مطلب (یا مطالب) قبلی است. اما نتیجه‌ی کدام است؟ و چرا؟

الف. نتیجه دو آیه قبل (بِأَييِّكُمُ الْمَفْتُونُ؛ ... أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ) است؛ یعنی اگر آنها خودشان «مفتون» و «گمراه» هستند، پس، تکذیبشان اساس و مبنایی ندارد؛ پس، از این تکذیب‌کنندگان اطاعت مکن. (اقتباس از المیزان، ج19، ص370)

ب. نتیجه آیه4 (إِنَّكَ لَعَلىَ‏ خُلُقٍ عَظِيمٍ) است: یعنی نه‌تنها معنای حسن خلق، سازش با افراد فاسد نیست، بلکه لازمه اخلاق نیکو، دفع کردن و پرهیز از منحرفان است. (اقتباس از تفسیر نور، ج10، ص177)

ج. نتیجه آیه قبل (هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ ... وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدينَ) است؛ یعنی وقتی خدا خودش بهتر می‌داند چه کسی گمراه و چه کسی هدایت‌شده است، و چون خداست، می‌تواند شما را باخبر سازد، دیگر چشمتان به دهان این و آن نباشد؛ بلکه بر اساس جستجوی حق و حقیقت درباره هر کس قضاوت کنید.

یادآوری
بر اساس قاعده امکان استفاده از یک لفظ در چند معنا، همه موارد فوق می‌تواند مد نظر بوده باشد.

4️⃣ مقصود از «اطاعت نکردن از تکذیب‌کنندگان» چیست؟

 الف. قبلا بیان شد که «اطاعت کردن» در گروی آن است که صغری یا کبرای مطلب را از شخص مورد نظر اخد کنیم. پس یعنی صغری و کبراها (= مفاد تکذیب‌ها)ی چنین کسانی را قبول نکن. (چون زمانی حق داریم سخنی را کاذب بشمریم که استدلال موجهی برای کذب بودن آن داشته باشیم

ب. وقتی به جای اسم شخص یا گروهی، در حکمی به صفت آنها اشاره شود، آن صفت در آن حکم نقش اساسی دارد. (یکبار می‌گویند از «زید» یا از «مردم فلان کشور» اطاعت نکن، یکبار می‌گویند از «کسانی که این صفت را دارند» اطاعت نکن. در حالت دوم، معلوم می‌شود به خاطر آن صفت بوده که گفته‌اند از آنها اطاعت نکنیم.) پس، یعنی از کسانی نباش که اهل تکذیب کردن هستند؛ که این توصیه به چند معنا می‌تواند باشد:

ب.1. جزء کسانی نباش که بدون دلیل کافی دست به تکذیب نظرات دیگران می‌زنند.

ب.2. سبک و سیاق و برنامه اصلی زندگی‌ات، سبک و سیاق اهل تکذیب نباشد. (از کسانی نباش که از راه تکذیب دیگران شهرت و ... کسب می‌کنند)