مخالفت آیت الله بهجت با مشروطه انگلیسی

گروه فرهنگ و هنر: حضرت آیت الله العظمی محمدتقی بهجت فومنی(ره) یکی از بی نظیرترین مراجع و عرفای سده اخیر تاریخ تشیع است که اکثر مردم، ایشان را با نمازهای خالصانه و عبادات و اذکار و وجه ذوب در عبودیت حضرت حق می شناسند.
به گزارش بولتن نیوز، پررنگ شدن بُعد عرفان و عبودیت و معرفت از میان ابعاد وجودی این فقیه دوست داشتنی، تا حدودی سبب شد که دیگر ابعاد وجودی ایشان در بین مردم ناشناخته و یا کمتر شناخته شده باقی بماند.

بُعد فقهی و استدلالی ایشان که از دوران جوانی برای اهل فنی همچون آیت الله کمپانی مشخص بود، در سالهای میانی مرجعیت آیت الله بهجت(ره) بر همگان نمایان شد، اما همچنان با گذشت چندین سال از رحلت جانگدازشان، بسیاری از ابعاد وجودی این عالم فرزانه ناشناخته مانده است.

بی شک یکی از برجسته ترین این ابعاد، بُعد نگاه و نظر سیاسی حضرت آیت الله بهجت (ره) و حضور فقهی و عملی وی در مباحث و پیشامدهای اجتماعی و سیاسی روز جامعه است که همچنان کمتر شناخته شده و حتی ناشناخته باقی مانده است؛ تا آنجا که در اذهان بسیاری از علاقمندان به ایشان نیز، وی فردی کناره گیر از مباحث اجتماعی و دوری گزین از مسایل سیاسی معرفی شده و این در حالی است که حضور همیشگی و موثر ایشان در بسیاری از مسائل اجتماعی و سیاسی جامعه، نشان از نادرستی این برداشت می دهد.

آیت الله بهجت(ره) ماه ها پیش از آغاز نهضت امام خمینی(ره) در سال 1342با درکی عمیق، به همراهی با حضرت امام(ره) پرداخته و در این مسیر از هیچ تائیدی نسبت به حرکت انقلاب و حضرت امام(ره) فروگذار نکرد.
خاطراتي که از شاگردان و نزديکان ايشان بيان شده است، مملو از نقل همراهي ها، هدايت ها و کمک هاي ظاهري و باطني و خلوت هاي طولاني ايشان با امام خمینی(ره) و آيت الله خامنه اي و پيغامها و نامه هاي سربسته ايشان براي اين بزرگان است که تاکنون راز آن بر کسي گشوده نشده، وظيفه ديدن تجليل از امام(ره) پس از آزادي از بند رژيم پهلوي براي خود، دستور به قرباني کردن براي سلامتي ايشان، خبر دادن از رهبري آيت الله خامنه اي مدتي قبل از رحلت امام(ره) و پاسخ کوبنده به کسي که ايشان را براي رهبري جوان مي دانست، (امتداد، ش61، ضمیمه، ص 15) ختم صلوات براي سلامتي رهبر انقلاب که تا روزهاي پاياني حيات مبارکشان ادامه داشته (همان) و دستورالعمل هاي عرفاني به ايشان، دستور به شاگردان براي دخالت در سياست و دعوت مردم به حضور در صحنه هاي انقلاب چون انتخابات و... نمونه هايي از همراهی هاي آشکار شده اين عارف کتوم و پرده پوش است.

زندگی و کنش اجتماعی این عارف واصل در برهه های گوناگون حیات، چه در دوره مشروطه دوم که خود از نزدیک شاهد اتفاقات ریز و درشت آن در نجف بود، چه در دوران پس از حکومت رضاخانی در قم، چه در دوره پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن تا آخرین روزهای پیش از رحلتشان، همه و همه نشانه ای پر رنگ از بُعد حضور موثر وی در رخدادهای سیاسی و اجتماعی در دوره های مختلف زندگانی ایشان است.

آيت الله مصباح يزدي ـ كه 15 سال در حلقه شاگردان آیت الله بهجت(ره) حضور داشت ـ تأكيد مي‌كند: «شايد كسي كه از نزديك، ایشان را نشناسد خيال كند همّ و غم او عبادت، نماز و درس است و اساساً توجهي به امور سياسي و اجتماعي ندارد، اما این در حالی است كه وي به بسياري از امور اجتماعي و سياسي، التفات دارد، ایشان شاگردانش را سفارش مي‌دهد كه به اين گونه مسائل اهميت دهند. استدلال ایشان بر چنين سفارشي نيز آن است كه اگر كساني كه به مسائل معنوي و علمي تقيّد دارند به امور سياسي نپردازند، روزگاري فرا مي‌رسد سياست و اجتماع به دست نااهلان مي‌افتد و جامعه از مسير خودش منحرف مي‌گردد.»(باقی زاده: 1379، ص53)
بدون ترديد، مرحوم كمپاني(ره) كه آیت الله بهجت(ره)، بيش از همه، شاگردي او را نموده بود، تأثيرات زيادي بر سلوك فردي و مباني علمي او نهاد. آيت الله بهجت(ره) كه همواره از آیت الله كمپاني(ره) به «استاد ما» تعبير مي‌كرد، خصائصي بسيار نزديك به او داشت؛ از مباني فقهي و اصولي گرفته تا شيوه تدريس و نيز توجه وافرش به عبادات و اذكار يوميه و براي كساني كه احوالات و آثار مرحوم كمپاني(ره) را ديده و يا شنيده‌اند، جذابيت خاصي داشت.(باقی زاده:1379، ص 47) حتي شهيد مطهري نيز به دليل اين كه آیت الله بهجت(ره)، درس مرحوم كمپاني(ره) را ديده بودند، به طلاب سفارش مي‌كرد به حلقه درس او، به ويژه درس اصولش بپيوندند.(همان، ص151)

حوادث مشروطه از منظر آیت الله بهجت(ره)

یکی از نکات ارزشمند تاریخی که در حاشیه کلاس های درسی آیت الله بهجت(ره) در دوران حضور ایشان در ایران مطرح می شد، خاطرات و تحلیل های ایشان از دوران مشروطه است.
آیت الله بهجت(ره) در حاشیه خاطرات و روایاتی که از روزگار مشروطه نقل می کردند، همانند آیت الله سید کاظم یزدی نظری مخالف مشروطه از خود بروز می دادند و مخالفت صریح اما مودبانه و محترمانه (رخشاد، ج2، ص 311) خود با دیدگاه استادشان، مرحوم میرزای نائیینی در حمایت از مشروطه را ابراز می کردند و معتقد بودند که نظام مشروطه مصداق حکومت اسلامی نبوده و برخلاف میرزای نائینی که مشروطه را دفع فاسد به افسد می دانست، آن را فاسدتر از نظام سلطنت بر می شمرد. ایشان در این باره می فرمایند: « غافل از این بودند که ظلم را چگونه باید رفع و برطرف کرد؟ آیا می توان ظلم را با چیزی تقلیل داد که خود، اشدّ ظلما است.» (همان، ص 381) به همین دلیل بود که در نجف و در یک محفل درسی کوچک، به تفضیل از ولایت سیاسی فقیهان سخن گفت (باقی زاده:1379، ص 108ـ107) و بعدتر، آن را تنها حکومتی دانست که می تواند در عصر غیبت، وصف اسلامی بر خود بگیرد.(همان، ص 168ـ167)

آيت الله بهجت(ره)، برخلاف استدلال مشروطه طلبان، نظام مشروطه را دفع افسد به فاسد نمي‌دانست، بلكه آن را فاسدتر از نظام سلطنت مي‌انگاشت. دلايل او بر چنين ايده‌اي، علاوه بر اين كه او مشروطه را نظامي غير ديني مي‌انگاشت و به نقل از آقا ضياء عراقي(ره) مشروطه را به پوشاندن لباسي فرنگي و انگليسي بر تن ايرانيان تشبيه مي‌كرد،(رخشاد، ج2، ص374) اساساً براي او قابل قبول نبود كه «مقدسين علماء» با مشروطه مخالف، و در عين حال مشروطه نظامي درست باشد: «مقدسین علما (غیر از مرحوم شیخ عبدالله) با مشروطه مخالف بودند، البته ایراد نمودن و عیب گیری از دیگران آسان است. خدا می داند که اگر ما جای آنها بودیم، چه می کردیم؟ نمی شود به آنها و اصحاب مشروطه یعنی مرحوم آخوند خراسانی، میرزای نائینی و ... اعتراض کرد، مقامشان خیلی از ما بالاتر بوده است.»( همان، ص311)

دقت نظر آیت الله بهجت(ره) پیرامون حوادث مشروطه به خصوص نگاه ژرف وی پیرامون اعدام شیخ فضل الله نوری(ره) نیز موضوعی است که در حاشیه روایت ایشان از وقایع مشروطه به وضوح دیده می شود:
«مرحوم شیخ فضل الله نوری و آقا سید محمد کاظم یزدی تمام آن چه را که بعدها واقع شد، پیش گویی کرده بودند؛ زیرا می دانستند اگر درد دین از انگلستان پیدا شود! و جریان مشروطه از طرف سفارت انگلیس تائید شود، این مشروطه، مشروعه نخواهد بود و برای دین نیست و به درد مسلمان ها نمی خورد.»( همان، ج3، ص40)

روحانيوني مثل «مرحوم شيخ فضل الله نوري بودند كه اول وارد مشروطه شدند، ولي بعد از آن خارج و به مخالفت با آن پرداختند.»(همان، ج2، ص 97) شیخ فضل الله نوري(ره) وقتي دريافت كه «مشروطه از سوي سفارت انگليس تأئيد و پشتيباني مي‌شود و كسان ديگري غير از علما و متديّنين و به تعبير ايشان پاچه‌ور ماليده‌ها از مشروطه حمايت مي‌كنند و ديد كه اين دو طايفه روحاني و غير روحاني در صف مشروطه خواهي با هم جمع نمي‌شوند و در يك صراط و يك خط و يك راه و به منظور يك هدف حركت نمي‌كنند، از مشروطه دست كشيد و فرمود: مشروطه بايد مشروعه شود، مشروطه خواهان با شايعه پراكني وانمود كردند كه ايشان موافق مشروطه است، ولي استبدادها با رشوه او را خريده‌اند.»(همان، ص 373ـ372 و ص197) تحلیل مرحوم شیخ فضل الله نوری (ره) از انگلیسی بودن مشروطه بعدها براي برخي از حاميان مشروطه روشن شد؛ «يكي از آقايان مي‌گفت: بعد از گذشت بيست سال از جريان مشروطه فهميديم كه براي دولت انگليس كار مي‌كنيم، نه به نفع دين». اين چيزي بود كه «در اول امر مشروطه، علما پيش‌بيني» (همان، ص162) كرده و آينده را ديده بودند. شيخ فضل الله نوري علاوه بر اين كه مي‌فرمود: مشروطه، مقدمه كشف حجاب است و كشف حجاب از لوازم مشروطيت به حساب مي‌آيد» تأكيد نيز مي‌كرد كه «مشروطه، مقدمه جلوگيري و مبارزه با روحانيون است»( همان، ص262ـ261) و اين همان چيزي بود كه روزي سيد كاظم يزدي(ره) در نجف در محضر عده‌اي از هواخواهان مشروطه كه با شعر و نثر از مشروطيت تعريف و تمجيد مي‌كردند، گفته بود «در مشروطه مواظب عمامه‌هايتان باشيد»(همان، ص185)