وقتی رویکرد حذفی کارایی خود را از دست می دهد؛
رسانه های نوین، « قدرت » در دستان شهروندان
وقتی رسانه به راحتی در دست مردم قرار می گیرد، شكل جديدي از اثر گذاري « شهروندان » در وضعيت سياسي اجتماعي جامعه مواجه می شويم كه می توان از آن به عنوان شکل جدیدی از قدرت با ماهیتی نو تعبیر کرد. قدرتی که می تواند بطور باالقوه در دست تک تک شهروندان به عنوان بازیگراني جدید و بسيار اثر گذار قرار گیرد.
گروه فرهنگی ـ رضا سیف پور*: شناخت «ماهيت قدرت» از دير باز يكي از مسائل مهم در حوزه « سیاست » محسوب مي شد . محققين علوم سياسي در هر عصر ، دنبال پاسخ به اين سوال مهم هستندكه منشاء قدرت در هر دوره از زندگی بشر چیست؟ این قدرت کجاست ؟ چگونه حاصل می شود ؟ و چگونه مي توان از آن به نحو مطلوب استفاده نمودو يا آن را حفظ کرد ؟ نوع پاسخ به اين سوالات مي تواند تا حد زيادي معرف ويژگيهاي سياسي - اجتماعي عصری که در آن زندگی می کنیم باشد.به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، امروز ما در عصري زندگي مي كنيم كه به مدد پيشرفتهاي شگفت انگيز در عرصه ارتباطات ، از آن به عنوان «عصر رسانه هاي نوين» ياد می کنند. در اين عصر بيش از هر زمان ديگري حد و مرزهاي قراردادي بي رنگ شده و بدليل پيوستگي عميق و بيش از پيش « رسانه » و « سياست » شاهد تغييراتي مهم در مفاهيم مختلف سياسي از جمله «قدرت سياسي» ، « احزاب » و « گروه های مرجع » هستيم . شاید نمونه بارز آن همان چیزی باشد که در انتخابات اخیر مجلس شورای اسلامی دیدیم و انتظار می رود یک بار دیگر طی روزهای آتی و در دور دوم انتخاب شاهد آن باشیم.
در عصر حاضر كه از آن به عنوان «عصر رسانه هاي نوين» ياد مي كنيم يكي از مهمترين زير بناهاي ساختار ارتباطي و اطلاعاتي برعهده « رسانه » هاست. رسانه ها و بخصوص «رسانه هاي نوين» یعنی همین« شبکه های اجتماعی مجازی » و بخصوص « شبکه های مجازی همراه » باعث شده اند تا روابط ميان انسانها و همينطور « دولت » ها ( حکومت ها) و « ملت » ها ابعاد جديدي پيدا كند و با گسترش ابعاد حضور اين رسانه ها ، جوامع هر چه بيشتر سياسي تر شوند. از اين منظر دور از انتظار نيست كه مختصات « قدرت » را در حضور پديده مهم عصر حاضر يعني «رسانه هاي نوين» و « شبکه های اجتماعی همراه » مجددا مورد بررسي قرار دهيم . چیزی که متاسفانه هنوز چندان جدی تلقی نشده و بسیاری از سیاستگذاران جامعه ما به آن نمی اندیشند.
این «رسانه هاي نوين» با قابليت منحصر به فردي كه دارند باعث شده اند تا هر فرد یا گروهی خود بتواند علاوه بر «گيرنده پيام» به يك «فرستنده يا توليد كننده پيام» تبديل شود و از این طریق به راحتی افکار عمومی را به نحو مطلوب خود شکل دهند . اين اگرچه از یک منظر باعث گسترش آگاهي در جوامع و شكسته شدن حد و مرز ها و محدوديت هاي فرا روي جامعه در عرصه عمومي شده است اما از طرف ديگر باعث شده تا اينك نوع جديدي از رابطه بين حكومت كنندگان (دولت ها) و حكومت شوندگان (مردم) برقرار شود که درممکن است مورد نظر بنده حاکمیتی نباشد . البته ميزان و نوع اين رابطه دقیقا به نوع و ميزان مشاركت سياسي مردم در جوامع مختلف برمی گردد با اينحال اين قابليت منحصر به فرد در عصر حاضر باعث شده تا تعريف «قدرت سياسي» از شكل سنتي خود كه بيشتر معطوف به جايگاه « حکومت » ها بود فاصله بگيرد ونظام های نوین ارتباطی و «رسانه هاي نوين» بتوانند منشأ تحولاتی عظیم در عرصه قدرت سیاسی ، اقتصادی و نظامی در جهان شوند . از بعدی دیگر همين رسانه ها به دليل برخي قابلیت ها كه آن هم وابسته به ذات و ماهيت آنهاست ، حتی مي توانند برای امنیت و استقلال جوامع مشکلاتی را در حوزه هاي فرهنگي ، اجتماعي و البته سياسي به وجود آوردند . به عنوان مثال ، اطلاعاتی که اکنون از طریق شبكه هاي اجتماعي همراه ( تلفن های همراه ) توليد و ارسال می شود کمتر از طرف حکومت ها قابل کنترل است و اين خود به تنهایی باعث نگراني بسياري از دولت ها شده است . مضاف بر آن ، اينك علاوه بر شهروندان ، تروريست ها و گروه هاي تندرو نيز توانایی دسترسي به اين امكانات را در اختیار دارند و به راحتی می توانند اطلاعات روزآمد را از هرگوشه جهان دریافت و تحلیل نموده و در همان حال اطلاعاتی نو تولید کرده و در اختیار مخاطبان خود قرار دهند كه ممكن است در مواردي بر خلاف مصالح عمومي و امنيت جامعه باشند . مهمتر از همه اينكه اطلاع رسانی به شیوه جدید سبب شکسته شدن انحصار رسانه های داخلی شده و مورد تایید حکومت ها شده و افراد يا مخاطبين نه تنها قادر شده اند منبع اطلاعاتی خویش را خود تعیین نمايند بلکه خود می توانند در تولید و انتشار آگاهانه اطلاعات و اخبار نقش داشته باشند . . اين به شدت نقش رسانه هاي دولتي را به چالش میکشد . اينگونه است كه مي بينيم زمان به نفع تکنولوژی های جدید ارتباطی و به زيان شیوه های سنتی و انحصاری اطلاع رسانی تغيير پیدا می کند . نمونه اش همین انتخابات اخیرکه گفتیم.
امروزه شبکه های اجتماعی جدید تحت اینترنت مثل تلگرام ، لاین و اینستاگرام در کنار ساير تكنولوژي هاي ارتباطي باعث شده اند تا مردم بیش از هر زمان دیگری بتوانند به راحتي اطلاعات و اخبار را دریافت و یا خود آن را تولید نمایند . اگر بپذیریم « اطلاعات ، قدرت است » و رسانه ابزار قدرت ، این ابزار گران قیمت و اثرگذار كه تاکنون تنها در اختیار دولت ها بود ، اینک از كنترل دولت ها خارج شده و به راحتي و ارزاني در دست مردم ، نهادها و سازمانها قرار گرفته و باعث شده تا در جوامع مختلف ، با توجه به ساختار سياسي اجتماعي آن جامعه با شكل جديدي از اثر گذاري « شهروندان » در وضعيت سياسي اجتماعي جامعه مواجه شويم كه می توان از آن به عنوان شکل جدیدی از قدرت با ماهیتی نو تعبیر کرد. قدرتی که می تواند بطور باالقوه در دست تک تک شهروندان به عنوان بازیگراني جدید و بسيار اثر گذار قرار گیرد.
نمونه بارز این حقیقت را همانطور که گفتیم در انتخابات اخیر مجلس شورای اسلامی دیدیم و هیچ بعید نیست با همان مختصلت یا به شکلی دیگر دوباره تکرار شود. این البته برکاتی هم داشت مثلا نامزدها کمتر متکی به شیوه های مکتوب شدند و یا توانستند بطور مستقیم تری با مخاطبین خود در ارتباط باشند اما به همان اندازه بازار تخریب تهمت و توهین هم گرم تر شد و البته به مدد سرعت انتقال اطلاعات و گستردگی بی حد و حصر شبکه انتقال اطلاعات ، افکار عمومی نیز به شکلی نظم یافت که چه بسا کمتر انتظار می رفت یعنی رای دهی براساس یک « لیست » خاص آنهم بدون حضور احزاب سیاسی ! . در واقع به نظرمی رسد این شبکه های اجتماعی همراه و رسانه های نوین در حال به انجام رساندن بخش مهمی از وظائف احزاب هستند اما به شکلی ناقص و ناتمام و این البته در زمان حاضر یک نقص بزرگ به حساب می آید.
اکنون مي توان به خوبي احساس كرد كه بواسطه اين نسل از رسانه ها ، یک ساختار متفاوت از « قدرت» در حال شکل گرفتن است و رخنه‌ای بزرگ در تعريف سنتی « قدرت » و نقش آن در زندگی اجتماعی و سياسي مردم پدید آمده كه از طرفي باعث نگراني روز افزون دولت ها نيز شده است . به اين ترتيب انتظار مي رود در آينده نزديك شاهد شكل گيري ساختارگسترده اي در روابط « قدرت » بين دولت و ملت باشيم . اين مي تواند یک انقلاب در «ماهیت قدرت سياسي» يا یک «جابجایی در جايگاه قدرت » محسوب شود . جایجایی كه بيش از هرچيز به شکل خروج از تمرکز گرایی و حركت به سوی ایجاد شبکه ای از قدرت تبلور مي يابد و در آن مردم و نهادها به كمك رسانه هاي نوين نقش اساسي دارند.
این تاثیر گذاری رسانه های نوین از دو بعد قابل تامل است ؛ اثرات بلند مدت و تاثيرات کوتاه مدت . در بعد اول ، رسانه های نوین با توجه به ويژگي هاي ذاتی مي توانند باعث آگاهی توده های مردم نسبت به موضوعات مختلف پیرامون خود و وضعیت کشورشان و نیز مقایسه آن با کشورهای همسایه و جهان شوند و ناخودآگاه به مقایسه اي از جامعه خود با ديگر كشورها دست يابند و اينگونه است كه « سوال» و «آگاهي » ، هر دو به موازات هم در ذهن طبقات مختلف اجتماعي توسعه مي يابد . اين همان چيزي است كه بسياري از آن به عنوان « باروت مطالبات » ياد مي كنند و شكي نيست اگر جدي تلقي نشود مي تواند با فرآهم آمدن شرايط مناسب ، انفجار مهيبي را در قالب اعتراضات اجتماعي به همراه داشته باشد . از طرف ديگر در حوزه تاثیر گذاري کوتاه مدت نیز ، رسانه های نوین در زمان بروز اعتراضات و مقابله گروهی از مردم با خواست دولت ها یا حکومت ها و مي توانند نقش های عملیاتی متعددی را ایفا نمايند . اينگونه است كه دوباره به آن نكته معروف برمي گرديم كه « رسانه ، ابزار قدرت است » و در وضعیت کنونی ، طرفی قدرتمندتر خواهد بود که رسانه مورد اقبال مردم را در اختیار دارد و محصولات رسانه ای (پيام هاي) جذاب تری براي مخاطبين خود منتشر نمايند . لذا براي دولت ها و نهادهای سیاسی امنیتی لازم است تا به درك درستي از وضعيت موجود دست يابند تا از اين طريق بتوانند استراتژي مناسبي را در مقابل آن پيش بگيرند . به عبارت ديگر دولت ها ناگزيرند با قدرت نمایی بی سابقه شهروندان از طریق این نسل از رسانه ها ، نسبت خود با شهروندان را باز تعریف کنند و برای قوام و دوام نظامات سیاسی خویش ، نگاه تعاملی تری نسبت به رسانه و مردم داشته باشند ، چه آن که اگر تا دیروز رسانه به چند عنوان روزنامه و چند خبرگزاری و تعدادي شبکه رادیویی و تلویزیونی قابل کنترل محدود می شد ، امروز هر شهروند می تواند خبرنگار رسانه شخصی خود باشد و حتی به مخاطبان میلیونی هم دست يابد . اکنون می توان به وضوح احساس كرد که ، عصر جدیدی در فضای رسانه ها و ماهيت قدرت ایجاد شده که بايد آن را به درستي شناخت و ابعاد مختلف آن را بررسي نمود . همچنین به نظر می رسد رویکرد حذفی کارایی خود را از دست داده و دولت ها ضمن شفافیت بیشتر با شهروندان باید حضور این نسل از رسانه ها و شهروندانی پویا را در کنار خود بپذیرند .
*مدرس دانشگاه
منبع: بولتن نیوز
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
جاهد
| 
۰۰:۲۷ - ۱۳۹۵/۰۲/۰۱
پاسخ
بالاخره یکی پیدا شد دو خط علمی درمورد این شبکه های اجتماعی حرف بزنه ....دمت گرم بولتن جان 
