دیپلماسی نفتی عربستان و روسیه می‌تواند آینده نفت را متحول کند
• ایران مدعی پس‌گیری سهم خود در بازار نفت از عربستان سعودی•
ممکن است ایران توافق را بر هم بزند زیرا مدعی پس‌گیری سهم خود از رقیب همسایه عربستان سعودی است. سعودی‌ها چندین سال پیش به ناگهان تولید را افزایش دادند تا تحریم‌های دشوارتر علیه برنامه هسته‌ای غیرقانونی تهران را تسهیل نمایند. اکنون ایرانیان می‌خواهند سهم خود از بازار را پس بگیرند.
از آنجایی که روسیه بزرگترین صادرکننده نفت خارج از کارتل نفتی اوپک است، این توافق یکی از چشمگیرترین موافقت‌نامه‌های عضو اوپک با کشور غیر عضو پس از سال‌هاست. اما توافق صورت گرفته همچنان با محدودیت‌های جدی روبروست از جمله سطحی بودن مفاد و مشکل اجرایی کردن آن و نیز عدم اشاره به موفق شدن یا شکست خوردن نظر ایران.
•اگر ایران و عراق بخشی از این توافق نباشند، این توافق چندان ارزشی ندارد•
– طرح‌های تولید عراق و ایران
بزرگترین مانع احتمالی بر سر راه توافق مشروط بودن ماهیت آن است. نطق وزیر انرژی روسیه شفاف ساخت که تعهد چهار کشور به تثبیت تولید نفت در سطح ماه گذشته مشروط به آن است که آیا سایر تولیدکنندگان نیز به آنها می‌پیوندند یا نه و همان‌طور که «کامرس بانک» فرانکفورت هشدار داد «اگر ایران و عراق بخشی از این توافق نباشند، این توافق چندان ارزشی ندارد.»
پیش‌بینی می‌شود عربستان سعودی و قطر تولیدکنندگان بزرگ دیگر در شورای همکاری خلیج را نیز با خود همراه سازند از جمله کویت و امارات متحده عربی از اعضای اوپک (که قبلاً حمایت محتاطانه خود از توافق را ابراز کرده‌اند) و نیز عمان که در گذشته وعده حمایت از تلاش‌های هماهنگ جهت افزایش بهای نفت را داده است.
•طرح‌های ایران و عراق برای افزایش تولید نفت•
با این وجود همان‌طور که وزیر انرژی امارات هشدار داد خرید این کشور به ملحق شدن تمام اعضای اوپک به همراه روسیه بستگی دارد. نه تنها امروزه عراق و ایران بزرگترین تولیدکنندگان اوپک پس از سعودی‌ها هستند، آنها همچنین اعضایی با مهم‌ترین طرح‌ها برای افزایش ناگهانی تولید در ماه‌ها و سال‌های پیش رو هستند.
بغداد در ماه ژانویه رکورد ۳۵/۴ میلیون بشکه در روز را به دست آورد اما عراقی‌ها نیز امیدوارند این رقم را تا پایان دهه جاری به ۶ میلیون بشکه در روز برسانند. ایران که در دسامبر ۲۰۱۵ پیش از لغو تحریم‌ها ۷/۲ میلیون بشکه در روز تولید کرد، طرح‌های خود برای افزایش ناگهانی تا سطح ۷/۵ میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۱۸ را اعلام کرده است. تصور این‌که هرگونه محدودیت بر تولید جدی گرفته شود دشوار است اگر این دو تولیدکننده بزرگ از امضای توافق اجتناب کنند.
•موضع سرسختانه ایران در برابر توافق•
عراق از این نظر انعطاف‌پذیرتر بوده است و اعلام کرد پذیرای هرگونه تثبیت و «آماده پذیرش هر تصمیمی است» که به افزایش بهای نفت می‌پردازد. بر اساس بیانیه‌ای در وب‌گاه وزارت نفت عراق، وزیر نفت این کشور روز چهارشنبه تأکید کرد عراق «از هر تصمیمی» که به افزایش بهای نفت و به تعادل عرضه و تقاضا کمک کند حمایت می‌کند.
اما ایران کلاً موضوع دیگری است. «بیژن زنگنه» وزیر نفت ایران در واکنش به توافق دوحه هشدار داد ایران جهت مطالبه سهم به حق خود از بازار، «سهمش را نادیده نمی‌گیرد.» نماینده این کشور در اوپک تأکید کرد وقتی ایران تحت تحریم‌های بین‌المللی رنج می‌کشید، عربستان سعودی، روسیه، قطر و ونزوئلا میزان تولید خود را تا ۴ میلیون بشکه افزایش داده بودند و مدعی شد حالا «مسئولیت آنهاست تا به بازگرداندن تعادل به بازار کمک کنند. ایران دلیلی برای این کار ندارد.»
•افزایش تولید عربستان جهت خنثی کردن فشار تحریم‌های نفتی علیه ایران•
در وضعیت فعلی که اغلب تحریم‌ها لغو شده است، تهران می‌خواهد سهم سابق خود از بازارهای جهانی نفت را پس بگیرد. از طرف دیگر عربستان سعودی در سال ۲۰۱۲ و به درخواست آمریکا به صورت چشمگیری تولید خود را افزایش داد به گونه‌ای که بازار توانست در مقابل تحریم‌های نفتی مربوط به برنامه هسته‌ای علیه ایران تاب بیاورد. اکنون ریاض گویا آن سهم مازاد از بازار را حق خود می‌داند و از بازگشت به وضعیت پیشین به نفع رقیب منطقه‌ای خود که آن را به درستی بزرگترین حامی ترور می‌داند اجتناب می‌کند.
وزرای نفت قطر و ونزوئلا روز چهارشنبه با امید به آن‌که به توافقی جامع‌تر دست یابند برای نشستی چندساعته با همتایان عراقی و ایرانی خود در تهران بودند. قطر ریاست دوره‌ای اوپک را بر عهده دارد و اقتصاد متزلزل ونزوئلا در اثر کاهش بهای نفت برای مدتی یک ساله در حال سقوط آزاد است.
اما درخواست‌های آنها اجابت نشد. پس از نشست‌هایی که در آن زنگنه به نحوی تملق‌آمیز در مورد توافق سخن گفت، بازارها روند صعودی داشتند. اما او همچنین از پیوستن صریح به آن خودداری کرد؛ مشابه رویکرد سخت اما مؤثر کشورش در مذاکرات پرونده هسته‌ای. در حقیقت یکی از مقامات اوپک از حوزه خلیج فارس اذعان کرد نقطه‌نظرات مبهم زنگنه در حقیقت «چندان انگیزه‌بخش نبودند.»
•نگرانی تولیدکنندگان از افت بهای نفت•
همه طرف‌ها انگیزه دارند تا در مورد هر چیزی توافق کنند. من اخیراً از نشست‌هایی در پنج کشور حوزه خلیج فارس بازگشتم و نمی‌توانم در این باره اغراق کنم که تا چه حد، حتی در میان برخی از دولت‌های غنی‌تر کمیسیون همکاری خلیج، شاهد نگرانی در مورد سقوط اخیر نفت تا محدوده ۲۵-۳۵ دلار به ازای هر بشکه بودم. ترس بسیاری از تولیدکنندگان انرژی مسلماً پدیدار می‌شود و موجب می‌گردد تصمیم‌گیرندگان از خود بپرسند مدل اقتصادی آنان برای بلندمدت تا چه حد سودمند خواهد بود. موضوع جدید آن‌که تولیدکنندگان نفت حقیقتاً از مخمصه کنونی ناراحت و در جستجوی راه‌هایی برای تغییر فضای باز هستند.
•تضعیف شدن عوامل شورشی عربستان در اثر حمله روس‌ها•
– سوریه چطور؟
آیا فشار نفت بی‌ارزش در نهایت به وضعیت سوریه کمک می‌کند یا آن را تشدید می‌کند. این حقیقت که روسیه و عربستان سعودی در حال حاضر در مورد هر چیزی توافق می‌کنند، با توجه به آن‌که دو کشور مذکور در دو جهت مخالف این درگیری قرار دارند، تا حدی شگفت‌انگیز است. مداخله نظامی روسیه یک بازی برای حمایت از حکومت اسد در سوریه بود. در عین حال عوامل شورشی عربستان سعودی در سوریه در اثر حملات هوایی روسیه که اخیراً حوالی شمال شهر حلب بوده است، در حال تضعیف شدن هستند.
منطقی است اگر بپرسیم آیا توافق میان مسکو و ریاض بر سر حجم نفت ممکن است حاکی از تنش‌زدایی میان این دو قدرت باشد. به هر صورت با وجود شواهد بیشتر محتمل‌تر به نظر می‌رسد که توافق دوحه حاکی از تلاشی مداوم و آگاهانه توسط روسیه و پادشاهی‌های عرب حوزه خلیج فارس برای دور کردن آشوب سوریه از آسیب رساندن به سایر مناطق مرتبط با خود است.
•بازدید مقامات کشورهای اوپک از مسکو•
طی ماه‌های پس از مداخله روسیه در سوریه-و علیرغم آن که در دو طرف مخالف درگیری قرار دارند- مقامات ارشد عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت، بحرین و قطر همگی برای ملاقات با پوتین به روسیه سفر کرده‌اند. در رابطه با کویت، این اولین بازدید حاکم آن از مسکو دست‌کم طی تقریباً یک دهه گذشته است.
ظاهراً این ملاقات‌ها به طرز شگفت‌انگیزی مسالمت‌آمیز بوده است و حتی در اغلب موارد منجر به وعده‌های تازه همکاری در زمینه تجارت یا سرمایه‌گذاری شد. در مورد بحرین و قطر نیز، مشخصه نشست‌ها تبادل هدایای دست و دلبازانه مانند یک شاهین، یک اسب نر ترکمن و شمشیری ساخته از فولاد دمشقی بود. درست ماه گذشته امارات متحده عربی و عمان نیز میزبان «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه در پایتخت‌های خود بودند.
•تلاش مسکو و ریاض برای تحقق منافع مشترک•
بنابراین محتمل‌تر به نظر می‌رسد که مسکو و ریاض به جای نشان دادن نوعی همبستگی در مورد سوریه، برداشتی تاکتیکی و محدود را دنبال کنند که در آن منافع آنها به اصطلاح تلاش برای افزایش بهای نفت همسو شود.
حتی اگر روسیه و اوپک موفق به همکاری شوند، اجرایی کردن آن، چالشی عمده بر سر راه هر توافقی است. به عنوان مثال روسیه دست‌کم مفاد دو موافقت‌نامه گذشته در رابطه با کاهش تولید را پس از کاهش بهای نفت در سال ۲۰۰۱ و در سال ۲۰۰۸ نقض کرد. قطر اکنون وعده داده است بر رعایت توافق نظارت کند اما چندان منطقی نیست که تصور شود این امر به این زودی محقق خواهد شد.
•تولید نفت توسط آمریکا در پس‌زمینه سیاست نفتی•
– پیامدهای گسترده‌تر
تولید نفت توسط آمریکا در پس‌زمینه این سیاست نفتی نمایان است. روسیه و عربستان سعودی نمی‌توانند به سهم بازار خود پایبند باشند و در عین حال به عراق و ایران اجازه دهند سهمی از بازار به دست آورند، مگر آن‌که سهم آمریکا کاهش یابد. علیرغم آن‌که ۶۰ شرکت نفت و گاز اعلان ورشکستگی کرده‌اند و احتمالاً این تعداد دو برابر خواهد شد اگر قیمت‌ها همچنان پایین باشد، تولید آمریکا در سطح ۹ میلیون بشکه در روز باقی می‌ماند. علاوه بر آن، افزایش بهای نفت موجب تجدید حفاری در میادین نفت خام آمریکا می‌شود.
اوپک مسلماً ضعیف‌تر از قبل است و می‌کوشد به محض این‌که روسیه بزرگترین صادرکننده خارجی پیشنهاد توافق با کارتل را بدهد، به راهبردی مشترک برسد. قدرت‌های نفتی خارجی در حالی که بیش از ۹۰% بخش حمل‌ونقل به سوخت‌های فسیلی وابسته می‌ماند، همچنان مشتاق افزایش بهای نفت به هزینه دموکراسی‌های صنعتی مانند آمریکا هستند.
در عین حال این دیکتاتوری‌های وابسته به نفت نگران بقای بلند مدت هستند و ممکن است به تدریج متوجه شوند که هرگونه توافق نفتی پایدار میان سعودی‌ها، روسیه و ایران باید پذیرای این حقیقت باشد که سهم جدید آمریکا از بازار جهانی نفت ممکن است آن‌طور که امید داشتند متزلزل نباشد.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
