مقاومت از ژنو تا وین

گروه بین الملل-محمد بابایی -زمانی که در اوایل بهمن ماه 1392، کنفرانس بین المللی ژنو2 درباره حل بحران سوريه برگزار شد، ایران به دلیل اين که حاضر نشد شرط آمریکا و عربستان درباره بیانیه ژنو1 را قبول کند، از این نشست کنار گذاشته شد.

هر چند تهران به صورت فیزیکی در این نشست حضور نداشت اما روح آن از همان ابتدا بر مذاکرات سایه افکند و لقب "غائب حاضر " به خود گرفت و پس از گذشت نزدیک به دو سال، سعودی ها و آمریکایی ها با عقب نشینی از مواضع خود مجبور شدند، روز جمعه ( 8آبان) به حضور بدون قید و شرط تهران در نشست وین2 تن دهند و اعتراف کنند که بدون ایران نمی توانند درباره آینده سوریه تصمیم گرفت.

به گزارش بولتن نيوز،از زمان برگزاری ژنو2 تحولات دیپلماتیک و میدانی سوریه مسیر پر پیچ خمی را پیموده است. كنفرانس ژنو2 به نوبه خود در حدود 19 ماه پس از برگزاري ژنو1 برگزار شد. در زمان برگزاري كنفرانس ژنو1 (10 تیر 1391) بیش از یک سال از شروع نارآرامي‌ها سوريه مي‌گذشت. این ناآرامی ها خيلي زود حالت مسحلانه به خود گرفت در چنين شرايطي ارتش سوريه شاهد ريزش اوليه نيروهاي خود و پيوستن آنها به جبهه مخالف عمدتا در قالب ارتش ازاد سوريه بود و رسانه‌هاي وابسته‌هاي به جريان‌هاي غربي و عربي به صورت گسترده از شروع شمارش معكوس براي سقوط دمشق گزارش دادند.

اما ایران برای حفظ متحد خود که در جنگ 2006 نقش حیاتی در شکست دادن رژیم صهیونیستی داشت خیلی سریع و بدون تردید اقدام کرد. تهران از طريق حزب الله لبنان كميته‌هاي نيروهاي مردمي را سازماندهی کرد و توانست کمکی زیادی برای انسجام ارتش سوریه فراهم آورد. نیروهای دولتی سوریه با کمک نیروهای مردمی خيلي زود روحیه خود را بازيافتند و پس از يك سال عقب‌نشيني و ناكامي توانستند از اواسط بهار 1392 حالت تهاجمی بگيرند و سرانجام با حضور مستقيم حزب‌الله در نبرد قصير (خرداد 1392) موازنه ميداني را به نفع خود تغییر دادند.

5 ماه پس از تسلط نيروهاي حزب‌الله و ارتش سوريه بر قصير و تغيير موازنه ميداني كنفرانس ژنو2 برگزار شد، آمريكا دعوت از ايران را منوط به پذيريش بيانيه ژنو1 كرد اما ايران اعلام كرد كه هيچ شرطي را نخواهد پذيرفت و به همين دليل بان كي در مون در اخرين دقايق تحت فشار واشنگتن و رياض دعوت ديپلماتيك خود از تهران پس گرفت و مواضع مقامات ايراني نشان مي‌داد كه آنها علاقه‌اي براي شركت در اين مذاكرات ندارند.

در عوض، دولت سوريه به ریاست ولید معلم با موفقيت‌هاي نيروهاي مقاومت در بر روي زمين با دست باز در كفنرانس ژنو2 شركت كرد. در آن زمان ارتش آزاد سوريه بازوي نظامي «ائتلاف ملی مخالفان سوريه» به دليل قدرت گيري گروه‌هاي افراطي همچون جبهه النصره و داعش در حال به حاشيه راندن بود و نقش كم رنگ آنها باعث شد هيات اعزامي مخالفان حرفي زيادي براي گفتن نداشته باشند.

همانطور که پیش بینی می شد، این کنفرانس نتوانست با موافقیتی همراه شود، بنابر گفته ناظران مهمترین دلیل آن غیبت ایران به عنوان کلیدی ترین متحد دمشق بود. در همان زمان روزنامه سفیرچاپ بیروت با اشاره به اینکه ایران «اهمیتی» به نشست ژنو2 نمی دهد، نوشت: "ایران از روند تحولات تعجب نکرده است زیرا معمولا به توان و قدرت خود تکیه دارد و به خوبی می داند که اگر در بسیاری از موضوعات تسلیم می شد وضعیت کنونی را نداشت. به ویژه که تحولات میدانی به نفع نظام سوریه و همپیمانان است...بیش از آنکه ایران به نشست ژنو2 نیاز داشته باشد این نشست به ایران نیاز دارد و حضور ایران به مثابه نقطه قوتی محسوب می شود. در واقع ژنو2 بدون حضور ایران به مثابه رقص تانگوی بدون شریک و کف زدن با یک دست است و در دو حالت نه رقص تانگو به صورت انفرادی ممکن است و نه یک دست صدا دارد."

بدین ترتیب، ایران بدون توجه به مذاکرات سیاسی، تلاش های خود را بر تحولات ميداني متمركز و تلاش کرد از طريق بسيج نيروهاي متحد خود از عراق و لبنان براي بازپس گيري مناطق كليدي اقدام كند. با ناکامی ژنو2 روند عملیات های نیروهای دولتی با کمک مستشاری ایران و حضور نیروهای عراقی و لبنانی بیشتر حالت تهاجمی به خود گرفت و نيروهاي متحد توانستند بر بخش‌هاي زيادي از مناطق مرکزی مرزي سوریه و لبنان بويژه در حمص و قلمون مسلط شوند و حتي در پاییز سال 1393 در آستانه محاصره حلب دومين شهر بزرگ سوريه قرار گرفته‌اند.

در حالي كه فعاليت‌هاي ايران به صورت فزاينده‌اي علني تر مي‌شد روسيه به عنوان متحد مهم سوریه نقش محتاطي در پيش گرفت. مسكو با استناد به حقوق بین الملل و ماهیت تروریستی گروه های مسلح در سوریه از دولت سوريه در سطح جهاني بويژه در شوراي امينت دفاع کرد و مانع از تصويب هر گونه قطعنامه اي شدند كه مي‌توانست براي آنها سناريوي ليبي را بار ديگر تكرار كنند. روس‌ها معتقدند غرب با تفسير گسترده‌اي از قطعنامه‌اي كه در شوراي امنيت درباره ليبي تصويب كرد مسكو را دور زدند.

اما روسيه از افزايش نقش نظامي خود در سوريه بسيار محتطاط بود و از دخالت متسقيم خودداري كرد و بيشتر ترجيح داد در سطج سياست جهاني بويژه حقوق بين الملل از دولت سوريه دفاع و تلاش كرد اين بحران را از طريق‌ طرح‌هاي همچون گفت‌وگوهاي سوري سوري حل كند. رهبر کرملین تاکید داشتند که اين ابتكار بر اساس هيچ چارچوبي قبلي كه در قطعنامه‌هاي سازمان ملل و بيانيه ژنو امده قرار ندارد، بلكه كاملا به صورت سوري سوري و بدون فشار و دخالت خارجي خواهد بود. این تاکید مسکو حاکی از آن بود بیانیه ژنو1 از نظر روسیه دیگر اعتباری نداشت. تهران نيز به صورت رسمي از تلاش‌هاي مسكو حمايت و بر لزوم حل بحران از طريق مذاكرات سوري سوري تاكيد كرد. آمريكايي‌ها تلاش كردند كه نشان دهند موضعي خنثي نسبت به اين طرح روس‌ها دارند اما در خفا هیچ علاقه ای نداشتند روس ها بدون آنها ابتکار عمل دیپلماتیک درباره بحران سوریه را به دست بگیرند.
همزمان با تلاش‌هاي دپلماتيك روسيه، استیفان دي ميستورا كه در اواسط تیر ماه 1393 جايگزين اخضر ابراهيمي شده بود طرح‌هاي برای توقف درگیری ها مطرح کرد که «به صورت جالبي در بسياري از سطوح با طرح مسكو تقارن داشت. اين طرح كه به صورت رويكرد از «پايين به بالا» براي پايان دادن به درگيري ها طراحي شده به دنبال اين است از طريق آتش‌بس هاي محلي كه از حلب شروع مي‌شود، جنگ را متوقف كند.» میستورا سعی کرد از پرداختن به مهم ترین مسئله مذاکرات سیاسی سوریه یعنی سرنوشت بشار اسد خودداری کند و ابتدا از مسایل کم چالش تر شروع کند، اما اين طرح با مقاومت قوي مخالفان مواجه شد.

مخالفان و حامیان آنها هرگونه دستیابی به صلح در سوریه را منوط به کنار رفتن بشار اسد از قدرت می کردند. اما این اصرار مخالفان با توجه به دست بالای نیروهای دولتی در تحولات میدانی غیرمنطقی و قابل پذیریش بود بنابرین ترکیه، قطر و عربستان با بر طرف کردن اختلافات خود تلاش کردند از طریق وارد کردن نیرو و تجهیزات جدید در شمال و جنوب سويه موازنه قوا را به نفع مخالفان برگردانند. تلاش‌هاي آنكارا، دوحه و رياض تاحدودی در شمال سوریه موفق شد اما در جنوب نتوانست به پيروزي قابل توجه‌اي دست پيدا كند.

از آغاز سال جاري (1394) گروه های مسلح در شمال سوریه با اعمال فشار ترکیه و قطر و عربستان متحد شدند و حملات گسترده ای را در شمال انجام دادند که منجر به سقوط تقریبا اکثر استان ادلب به دست شبه نظامیان شد. همزمان گروه های مسلح در جنوب عملیات «طوفان جنوب» را شروع کردند که بر عکس شمال با موفقیت همراه نبود. از سوی دیگر شهر باستانی پالمیرا به دست داعش سقوط کرد و نیروهای دولتی مجبور به عقب نشینی از این مناطق شدند. این شرایط باعث شد که دستگاه تبلیغاتی غرب و عرب بار دیگر از شمارش معکوس نظام بشار اسد حرف بزنند و همزمان ترکیه و آمریکا اعلام کردند که پس از یک سال مذاکرات فشرده درباره مبارزه با تروریسم در شمال سوریه به توافق رسیده آند تحولی که ناظران آن را به عنوان پیش درآمدی برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع در شمال سوریه عنوان کردند.

تهران و مسکو به عنوان متحدان کلیدی دمشق متوجه خطر شدند و ناظران هشدار دادند که اگر روسیه و ایران دست به اقدامی جدی نزنند ممکن است که برای همیشه سوریه را از دست بدهند. مرداد ماه سال جاری رسانه های غربی گزارش دادند که قاسم سلیمانی به روسیه و با شخص پوتین به صورت مفصل درباره تحولات سوریه گفت وگو کرده تا وی را مجاب کند نقش بیشتری در جنگ سوریه به عهده بگیرند. زمانی که در اواخر شهریور حضور نظامی روسیه در سوریه قطعی شد، وب سایت پایگاه اینترنتی فاکس نیوز با اشاره به اینکه «ساخت پایگاه نظامی روسیه در لاذقیه بخشی از توافق ولادیمیر پوتین با قاسم سلیمانی است»، نوشت: «فاکس نیوز دریافته است رهبران روسیه و ایران همچنین درباره یک نقشه مشترک نظامی برای تقویت بشار اسد رئیس جمهور سوریه بحث کرده اند.»

بدین تریب روسیه به صورت تمام عیار وارد جنگ سوریه شد تحولی که از آن به عنوان «تغییر دهنده» بازی یاد می شود. حملات روسیه از آسمان به همراه عملیات های زمینی نیروهای مقاومت در زمین بار دیگر موازنه را به نفع نیروهای دولتی تغییر داد.
تحرکات نظامی روسیه از یک دیپلماسی قوی و حساب شده ای برخودار است. یک ماه قبل از شروع عملیات جنگندهای روسی، مسکو شاهد رفت‌وآمدهاي فشرده مقامات ديپلماتيك و امنيتي كشورهاي مختلف منطقه از جمله عربستان سعودی اردن امارات مصر بود. روس ها به جامعه جهانی هشدار دادند که مبارزه با تروریسم باید در اولویت قرار بگیرد و سپس فرایند سیاسی برای رسیدن به صلح پیگیری شود. تحليلگران معتقدند كه مسكو تصميم گرفت در اين مرحله گارد نظامي براي پيشبرد ديپلماسي خود در پيش بگيرد. يوري برمين تحليلگر سياست‌هاي روسيه در منطقه نوشت: « روسيه فكر مي‌كند كه توافق [صلح‌] سوريه در حال درست شدن است و زماني كه ائتلاف جديد عليه داعش شكل بگيرد زيرساخت‌هاي جديد نظامي نياز خواهد بود.»

با ورود روسیه به جنگ سوریه آمریکا و متحدان آن بار دیگر دریافتند که امکان سرنگونی دولت بشار اسد از طریق نظامی وجود ندارد و مجبور شدند به ابتکار عمل دیپلماتیک روسیه برای رسیدن به هدف خود از طریق برگزاری نشست وین2 تن بدهند. سرانجام این نشست روز جمعه (8 ابان 1394) برگزار شد و مقامات دیپلماتیک 17 کشور شرکت کننده در این نشست بیانیه ای 9 بندی با رسیدن به صلح در سوریه صادر کردند. مهمترین تفاوت وین 2 نسبت به ژنو حضور ایران در این مذکرات بود که آمریکا و عربستان با عقب نشینی از پیش شرط مجبور شدند با حضور ایران در این نشست موافقت کنند چرا که می دانند هیچ توافقی بدون ایران درباره سوریه میسر نخواهد بود.

سرنوشت بشار اسد همچنان مهمترین چالش گفت وگوها بود. تهران و مسکو تاکید دارند که بشار اسد باید بتواند در انتخابات اینده شرکت کند و فقط مردم سوریه است که باید با رای خود در این باره نظر بدهند. اما آمریکا و متحدان آن می گویند بشار اسد نباید در انتخابات آتي شركت كند. بدیهی است که استدلال تهران و مسکو کاملا منطبق با حقوق بین الملل است و بر اساس همان منطقی مطرح می شود که آمریکا مدعی سردمداری آن است یعنی گسترش دمکراسی و برگزاری انتخابات آزاد. از نظر تهران، خواسته های آمریکا و عربستان زیادخواهیی و پررویی محسوب می شود و رهبران ایران تاکیده کرده اند که تحت هیچ شرایطی دربرابر این خواسته ها گردن خم نخواهند کرد. درهمین حال تحلیلگران می گویند آمریکا به این دلیل با شرکت مجدد بشار اسد در انتخابات مخالفت می کند که می داند در صورت برگزاری انتخابات آزاد احتمال برنده شدن اسد زیاد است. الیا ج مغنایر تحلیلگر مسائل امنیتی منطقه در روزنامه الرای کویت نوشت: «علت مخالفت آمریکا و عربستان با شرکت مجدد اسد در انتخابات این است که می دانند او برنده خواهد شد.»

منبع:هادی نیوز