۱۰ راهبرد برای منع ایران به سلاح هسته ای

به گزارش بولتن نیوز،مؤسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی در گزارشی به قلم مارک فیتزپاتریک مدیر برنامه عدم اشاعه و خلع سلاح این اندیشکده نوشت: پس از آنکه توافق هسته ای با ایران بازبینی ۶۰ روزه کنگره آمریکا را با موفقیت پشت سر گذاشت توجهات به سمت چگونگی ممانعت از فریبکاری ایران و مهار رفتارهای دردسرآفرین این کشور در دیگر حوزه‌ها معطوف شد. با این حال، موضوع بسط دادن توافق و کاستن از خطرات هسته ای و بی‌ثباتی منطقه‌ای چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در اینجا ده راهکار جهت بهره‌مندی از برنامه جامع اقدام مشترک ارائه می‌شوند.
 

• ایران باید ایمنی هسته ای خود را ارتقا دهد •

۱- ارتقای ایمنی هسته‌ای. اکنون که ایران هنجارهای بین‌المللی مربوط به شفاف‌سازی پادمان‌های هسته ای را پذیرفته است دیگر دلیلی ندارد که استانداردهای جهانی مرتبط با شفاف‌سازی ایمنی هسته ای را نپذیرد. عدم پیوستن ایران به کنوانسیون ایمنی هسته ای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ـ برخلاف دیگر کشورهای دارای راکتور هسته ای ـ نگرانی همسایگانش را به همراه داشته است. وقوع هرگونه پیشامد در راکتور بوشهر موجب می‌شود تا پایتخت‌های کشورهای عربی خلیج فارس بیش از تهران در معرض تشعشات اتمی قرار بگیرند. ایران باید با اتخاذ بالاترین استاندارد ایمنی هسته ای و دعوت از همسایگانش جهت مشارکت در فرآیند بازنگری ایمنی هسته ای خود کشورهای حوزه خلیج فارس را خاطرجمع کند.

 

• لزوم تشویق ایران به پذیرش کنوانسیون حفاظت فیزیکی از مواد هسته ای •

۲- ارتقای امنیت هسته‌ای. به دلایلی که قابل درک هستند از ایران جهت شرکت در اجلاس امنیت هسته ای دعوت به عمل نیامده است. پس از آنکه رهبری اجلاس -که قرار است بهار آینده در واشنگتن برگزار شود – به آژانس بین‌المللی انرژی هسته ای انتقال داده شود ایران نقش مهمی در بحث‌ها ایفا خواهد کرد. ایران اگر به کنوانسیون حفاظت فیزیکی از مواد هسته ای و الحاقیه سال ۲۰۰۵ این کنوانسیون بپیوندد در آن صورت نظرات و دیدگاه‌هایش بیشتر خریدار خواهند داشت. خوشبختانه آمریکا خود نهایتاً الحاقیه مذکور را در ماه جولای به تصویب رساند و در نتیجه جهت همراهی با دیگر قدرت‌های بزرگ در تشویق ایران به تصویب کنوانسیون و الحاقیه در موضع قوی‌تری قرار خواهد گرفت.

 

• لزوم حفظ اتحاد میان قدرت‌های بزرگ در ارتباط با امنیت و ایمنی هسته ای •

۳- بهره‌گیری از مشارکت روسیه در برجام هسته‌ای. نقش سازنده مسکو در مذاکرات هسته ای با ایران از معدود موارد همکاری میان روسیه و کشورهای غربی در حوزه هسته ای بود. اگرچه می‌شد اینگونه اندیشید که وخامت مسئله هسته ای ایران به نحو بهتری می‌توانست منافع روسیه را تأمین کند، اما مسکو محکم و استوار به اتحاد میان شش قدرت بزرگ پایبند ماند و به ایران فرصت نداد تا قدرت‌های بزرگ را رو در روی هم قرار دهد. ایمنی و امنیت هسته ای از حوزه‌هایی هستند که می‌توانند تداوم همکاری میان شش قدرت بزرگ را به همراه داشته باشند.

 

• تبعیت از پروتکل الحاقی باید اجباری شود •

۴- تبدیل تدابیر راستی‌آزمایی برجام به یک هنجار بین‌المللی. پذیرش پروتکل الحاقی توسط ایران باید فرصتی باشد برای اینکه پذیرش این پروتکل برای همه کشورها اجباری شود. در حالت حداقلی، آمریکا باید تبعیت از پروتکل الحاقی را به یکی از شروط توافق بیشتر بر سر همکاری هسته ای تبدیل کند. همانگونه که در شماره اخیر نشریه «سوروایوال» خاطرنشان کرده‌ام، توافق هسته ای با ایران از چند جهت فراتر از معاهده عدم اشاعه تسلیحات هسته ای (ان.پی.تی) و پروتکل الحاقی رفت و رویه‌های مفیدی در این زمینه بر جای گذاشت. فعالیت‌های تسلیحاتی منع شده در برجام را باید بخشی از فرآیند ممنوع‌سازی تولید تسلیحات هسته ای دانست که در ماده ۱ ان.پی.تی غیرقانونی اعلام شده‌اند. به همین نحو، باید توجه داشت که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محق و مسئول است آن دسته از فعالیت‌های تسلیحاتی که لزوماً مواد هسته ای را شامل نمی‌شوند راستی‌آزمایی کند و این امر صرفاً به ایران محدود نمی‌شود. به علاوه، ممنوعیت بازفرآوری و تولید اورانیوم با غنای بالا توسط ایران از تلاش‌های جهانی جهت متوقف ساختن تولید مواد شکاف‌پذیر پشتیبانی می‌کند.

 

• لزوم تصویب معاهده جامع منع آزمایش‌های هسته ای توسط ایران •

۵- ممنوعیت آزمایش‌های هسته‌ای. گام طبیعی بعدی که ایران می‌تواند در راستای پررنگ‌تر کردن معاهدات مرتبط با عدم اشاعه تسلیحات هسته ای بردارد تصویب معاهده جامع منع آزمایش‌های هسته ای است. اسرائیل، مصر، و عربستان نیز در دیگر نقاط منطقه باید نسبت به تصویب این معاهد تشویق شوند ـ آمریکا، چین، هند، پاکستان، و کره شمالی نیز باید معاهده را بپذیرند تا بدین ترتیب بتوان آن را به اجرا گذاشت. اینکه تصور شود سه کشور اسرائیل، مصر، و عربستان در زمینه تصویب معاهده فوق همکاری کنند امری غیرواقع‌گرایانه است، هرچند تقریباً هیچ چیز دیگری نمی‌تواند به این خوبی هدف ایجاد یک منطقه عاری از تسلیحات هسته ای را محقق سازد. حداقل ایران، مصر، و عربستان مدت‌هاست که ایده خاورمیانه عاری از تسلیحات هسته ای را ترویج می‌کنند.

 

• مهار قابلیت موشکی دوربرد ایران با امضای یک توافق چندجانبه •

۶- همکاری در زمینه مهار توسعه موشکی. فعالیت‌های نگران‌کننده ایران در زمینه توسعه سامانه‌های موشکی دوربرد را می‌توان در قالب یک توافق چندجانبه که محدودیت‌های دوسویه وضع می‌کند به بهترین نحو کنترل کرد. انعقاد یک معاهده منطقه‌ای معادل معاهده قوای هسته ای میان‌برد میان آمریکا و روسیه که توسط همکارم «مایکل المن» پیشنهاد شده می‌تواند سامانه‌هایی را در بر گیرد که از برد بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر برخوردارند. وضع چنین محدودیتی باعث ممنوعیت سامانه‌هایی که اسرائیل و ایران در حال حاضر در اختیار دارند نمی‌شود، بلکه سامانه‌هایی را ممنوع می‌سازد که می‌توانند اروپا و آمریکا را در معرض تهدید قرار دهند. در ضمن، بکارگیری رژیم کنترل فناوری موشکی در مورد ایران بدان معناست که حتی پس از آنکه محدودیت‌های شورای امنیت سازمان ملل در زمینه توسعه موشکی پس از هشت سال برداشته شدند ایران باز هم قادر نخواهد بود از تجارت بین‌المللی در این زمینه بهره‌مند شود.

 

• لزوم محدودسازی انتقال فناوری غنی‌سازی در سطح دنیا •

۷- حفظ محدودیت‌های جهانی در زمینه غنی‌سازی. عقب‌نشینی در زمینه مشروعیت بخشیدن به غنی‌سازی اورانیوم در ایران یک گام ضروری جهت رسیدن به توافقی بود که قابلیت غنی‌سازی را محدود می‌کرد. چنین چیزی نباید بهانه‌ای باشد برای اینکه دیگر کشورها هم به دنبال آن دسته از فناوری‌های دارای کاربرد دوگانه بروند که برای برنامه‌های هسته ای غیرنظامی ضروری نیستند. برای مثال، امارات متحده عربی از لحاظ حقوقی یا راهبردی حق ندارد از موضع خود در قبال غنی‌سازی و بازفرآوری چشم‌پوشی کند. آمریکا باید همچنان آنچه «استاندارد طلایی» نامیده می‌شود را در توافقات خود بر سر همکاری هسته ای ترویج دهد. اگر این نگرانی وجود دارد که فناوری غنی‌سازی در راستای تکثیر تسلیحات هسته ای بکار گرفته شود محدودسازی انتقال این فناوری باید همچنان در دستورالعمل گروه تأمین‌کنندگان هسته ای لحاظ شود.

 

• لزوم ممانعت از همکاری هسته ای میان کره شمالی و ایران و همسایگانش •

۸- ممانعت از تکثیر تسلیحات هسته ای از حالا به بعد. یک نگرانی معقول در رابطه با همکاری هسته ای میان کره شمالی و ایران وجود دارد، هرچند مدارک مستندی در این راستا موجود نیست. نظارت اطلاعاتی، ابتکار امنیتی تکثیر تسلیحاتی، رهگیری فعالیت‌های مالی، و دیگر ابزارهای ضد تکثیر تسلیحاتی را باید همچنان در راستای کشف و ممانعت از هرگونه همکاری غیرقانونی بکار گرفت. اگر هر یک از همسایگان ایران تلاش کرد فناوری‌های تسلیحاتی که از طریق گروه تأمین‌کنندگان هسته ای قابل تهیه نیستند را به دست آورد در آن صورت آژانس‌های اطلاعاتی باید مواظب باشند که مبادا این کشورها به سمت کره شمالی بروند و این کشور را جایگزین بازار سیاه کنند.

 

• استفاده از کانال‌های ارتباط میان مقامات ارشد ایران و آمریکا •

۹- استفاده از کانال‌های ارتباطی جدید. مقامات ارشد ایران و آمریکا به لطف مذاکرات هسته ای برای اولین بار در طول چند دهه گذشته به طور مرتب با هم در ارتباط بودند. اینگونه کانال‌های ارتباطی پیشاپیش مفید و سودمند بودنشان در دیگر حوزه‌ها به اثبات رسیده است. برای مثال، «جان کری» وزیر امور خارجه آمریکا محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه را در ماه آوریل متقاعد ساخت تا یک کاروان از کشتی‌های ایران که به سمت یمن در حرکت بودند را تغییر مسیر دهد و از نفوذ کشورش جهت تشویق حوثی‌ها جهت پیوستن به گفتگوها بر سر آتش‌بس استفاده کند.

 

• لزوم حمایت از تغییرات سیاسی در ایران •

۱۰- تقویت فرصت‌های دگرگون‌کننده. با توجه به آرمان‌های سکولار جمعیت جوان ایران و انتظارات مبنی بر تغییر در پی حصول توافق هسته ای باید گفت ایران شاید در آستانه تغییرات سیاسی مثبت باشد. ناظران بیرونی البته نباید چندان روی موضوع حساب کنند، اما در عین حال نباید گام‌هایی بردارند که بر سر راه تغییر مانع ایجاد می‌کنند. هنگامی که تدابیری در راستای مهار فعالیت‌های هژمونیک ایران اتخاذ می‌شوند باید دقت کرد که بی‌دلیل به مردم ایران توهین نشود و فرصت گفتگوهای سازنده نادیده گرفته نشود. به نظر می‌رسد آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر ایران خود نیز درباره تعامل بیشتر دچار شک و تردید است. وی در ماه آوریل احتمال مذاکره بیشتر با آمریکا بر سر دیگر مسائل را مطرح ساخت، اما در ماه سپتامبر علیه هرگونه معامله با «شیطان بزرگ» سخن گفت. با این حال، بهتر است پیامی را انتخاب کنیم که پیامدهای صلح‌آمیز را به حداکثر می‌رساند، یعنی همان کاری که «جان اف کندی» در مواجهه با پیام‌های ضدونقیض «نیکیتا خروشچف» رهبر شوری در جریان بحران موشکی کوبا انجام داد.

 منبع:اشراف