رعایت شأن و حقوق برابر ایران، راهکار موفقیت مذاکرات هسته ای

گروه بین الملل، ایران کشوری بزرگ با تمدنی چند هزار ساله است که مردمی فرهیخته و آگاه دارد. بی گمان، هر انسان یا ملت بزرگی برای خود شأن و منزلتی قائل است که به هیچ عنوان، خواهان زیر سوال رفتن آن نیست. اما به نظر می رسد که کشور مستکبر و قلدری مانند آمریکا، چنین شأن و منزلتی را برای کشورهایی که نمی خواهند گوش به فرمان آنها باشند قائل نیستند و تلاش می کنند به هر نحو ممکن، برتری و «جدا بودن حساب خود» از این کشورها را نشان دهند.

به گزارش بولتن نیوز، این رفتار در مذاکرات هسته ای ایران و 5+1 بارها به وضوح دیده شده است و مثال های زیادی برای آن می توان زد: از درخواست بازرسی هسته ای از هرکجا و هر زمان در ایران گرفته تا درخواست بازجویی از دانشمندان اتمی ایران و توهین های لفظی مقامات آمریکایی به ایرانیان. مقامات ایرانی بارها این مساله را متذکر شده اند و توافق را در صورتی امکان پذیر دانسته اند که شأن تمام کشورها رعایت و مذاکرات براساس تساوی حقوق طرفین صورت پذیرد.  

در همین ارتباط، تریتا پارسی، نویسنده و تحلیلگر ایران – آمریکایی و عضو شورای ملی ایرانیان آمریکا (نایاک)، در گزارشی که در پایگاه معتبر «نشنال اینترست» منتشر شده است، این مساله را بررسی کرده و معتقد است که عدم توجه به شأن ایران و تلاش آمریکایی ها برای قدرت نمایی و برتر نشان دادن خود، مشکل اصلی مذاکرات است. در این گزارش آمده است:

نئومحافظه کاران آمریکایی دوباره مشغول انتقاد از توافق با ایران برای حل مساله هسته ای این کشور شده اند. آنها امیدوارند رویای «بمباران ایران» روزی عملی شود. توهین های آنها، با زیر سوال بردن شأن  ایران و ایجاد اختلاف میان مذاکره کنندگان در این فرآیند تاثیرگذار است.

 مفاهیم کمی مانند «شأن » در امور بین الملل وجود دارند که بدین حد مهم، اما مغفول و فراموش شده مانده باشند. توضیح آنچه امروز در مذاکرات هسته ای بین ایران و اعضای 5+1 در حال وقوع است غیر ممکن است، مگر اینکه به این مفهوم پرداخته شود.

از دیدگاه آمریکایی ها، محدودیت های مذاکره کنندگان معمولا ناشی از موانع سیاسی داخلی هستند. این موانع، عمدتا ریشه در منافع متناقض گروه ها و احزاب مختلف درون سیستم سیاسی آمریکا دارند. در حالی که  واژه شأن، در واژگان سیاسی آمریکا کمتر مطرح شده است، اما در عمل وجود دارد و رعایت می شود، گرچه به نامش اشاره ای نشود.

برای مثال، پذیرفتن اینکه مذاکرات ایران و آمریکا و شرکایش بر مبنای تساوی طرفین صورت پذیرد کمی سخت است. لحن سخنان آمریکایی ها طوری است که همواره نشان  می دهد که این کشور ابرقدرت ماجراست، آنها کنترل را در دست دارند و ایران یک قدرت کوچکتر است که مجبور به اطاعت شده است.

یکی از عباراتی که مقامات غربی مدام تکرار می کنند این است: ایرانی ها می دانند که باید چه کار کنند. براین اساس، غرب است که تصمیم می گیرد ایران چه کاری می تواند انجام دهد و چه کاری نمی تواند انجام دهد، و «اجازه دارد» کدام بخش از زیرساخت هسته ای خود را نگه دارد.

 این حساسیت غرب به طور خاص زمانی آشکار می شود که گمان می رود بین ایران و آمریکا نوعی تساوی وجود داشته باشد. زمانی که یک مقام آمریکایی اظهار داشت که انتظار داشتن از ایران برای دادن دسترسی نامحدود به اماکن نظامی غیر واقع گرایانه است، چون هیچ کشوری از جمله آمریکا این کار را نمی کند، منتقدان به سرعت وارد عمل شدند و به اینکه آمریکا هم ردیف ایران قرار بگیرد اعتراض کردند.

برای ایرانیان، مساله درست برعکس است. اینکه گفته شود این کشور با دیگر طرف های مذاکرات مساوی نیست، ریسک شکست فرآیند دیپلماسی را در پی دارد. وزیر خارجه ایران بارها دیگر طرف های مذاکرات را شرکای خود دانسته است، امری که نشان  دهنده مساوی دانستن خود با آنهاست. اما درست به خاطر همین مساوی ندانستن طرفین، هیچ دیپلمات آمریکایی این عبارات را به کار نمی برد.

اما عدم رعایت شأن دقیقا محور مشکل، و رعایت این شأن، راه حل مشکل در مذاکرات هسته ای کنونی است.

مساله بازرسی از اماکن نظامی ایران یکی از این موارد است. از همان اول، ایرانیان اعلام کردند که می دانند اجرای پروتکل الحاقی و بازرسی های گسترده یکی از عناصر اصلی توافق نهایی است. باراک اوباما نیز در مصاحبه با توماس فریدمن در روزهای بعد از توافق لوزان توضیح داد که دسترسی به اماکن نظامی چگونه صورت خواهد پذیرفت.

این فرآیند شامل دسترسی مدیریت شده براساس پروتکل الحاقی می شود، به همراه بعضی اقدامات بیشتر. اما هیچگاه مساله کاملا امکان ناپذیر «دسترسی در هرزمان و هرکجا» مطرح نشده بود.

کمی بعد از مصاحبه اوباما، جان کری و ارنست مونیز در مصاحبه هایی اعلام کردند که دسترسی به صورت «هرزمان و هرکجا» خواهد بود. مخالفان توافق با ایران سریعا فرصت را غنیمت شمردند و تلاش کردند این مساله را به خط قرمز جدید آمریکا مبدل سازند.

زمانی که دولت شروع به توضیح این مساله کرد که دسترسی مدیریت شده خواهد بود، این منتقدان اوباما را به کوتاه آمدن در مقابل ایران متهم کردند. سناتور باب کورکر، رییس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا این مساله را «مانع توافق» دانست.

سپس روایاتی پدیدار شد مبنی بر اینکه ایران از تعهدات خود برای دادن اجازه بازرسی از اماکن نظامی شانه خالی کرده است. مساله ای که پیشتر بر سر آن توافق شده است، اکنون به عنوان امر و نهی غرب به ایران نشان داده می شود.

در پی این امر، حساسیت ایران به حفظ شأن خود برانگیخته شد. رهبر معظم انقلاب اسلامی، آیت الله خامنه ای در یک سخنرانی به فرماندهان نظامی گفت که ایران در مقابل درخواست های اضافی و زیر سوال رفتن شأن  خود مقاومت خواهد کرد. ایشان  اضافه کردند که دسترسی به اماکن نظامی و مصاحبه با دانشمندان هسته ای ایران قابل پذیرش نیست. 

در گذشته، ایران چندین بار اجازه دسترسی بازرسان به اماکن نظامی را داده است، هم بر سر مساله هسته ای و هم به عنوان بخشی از تعهدات ایران تحت معاهده تسلیحات شیمیایی. دادن اجازه دسترسی به اماکن نظامی، نباید به خودی خود مساله مهمی برای ایرانیان باشد.

اما در صورتی که این مساله به عنوان درخواستی مطرح شود که شأن  ایران را زیر سوال می برد، شرایط فرق می کند. همچنین، مصاحبه آژانس بین المللی انرژی اتمی با دانشمندان ایرانی می تواند امکان پذیر باشد، اما در صورتی که این مصاحبه ها به شکل بازجویی نشان  داده نشده یا اجرا نشوند. شأن ایران به مذاکره کنندگان اجازه نمی دهد که چنین مساله ای را بپذیرند.

در مساله زمان بندی لغو تحریم ها نیز همین مساله دیده می شود. شأن  و تساوی حقوق ایرانیان این گونه ایجاب می کند که غرب همزمان با اقدامات اعتمادساز ایران، تحریم ها را لغو کند. براساس توافق نهایی، ایرانیان زمانی شروع به اجرای تعهدات خود می کنند که آمریکا فرآیند لغو تحریم ها را آغاز کند، با وجود اینکه تلاش آمریکا متمرکز بر ارائه تضمین برای لغو تحریم ها در یک بازه زمانی خاص در آینده است.

اما اینکه لغو تحریم و اعتمادسازی ایران همزمان باشند، یک اصل مهم برای ایرانیان است تا شأن  آنها حفظ و تساوی آنها با دیگران  اثبات شود.

کسی نمی داند که آیا طرفها می توانند به توافق نهایی برسند یا خیر. در وین احساس می شود که توافق اجتناب ناپذیر است. با این وجود، خیلی ها فکر می کنند که مساله این نیست که آیا توافقی صورت می گیرد یا خیر، بلکه زمان وقوع این امر مورد سوال است. یکی از دلایل این خوش بینی این است که پیچیدگی و دشواری مسائل باقی مانده خیلی کمتر از دشواری مسائلی است که تا کنون حل و فصل شده اند. دو طرف بیشتر از نصف مسیر را پیموده اند.

اما دلایلی نیز هستند که باور کنیم مسائل دیگری وجود دارند که دو طرف را از یکدیگر دور نگه داشته اند، مسائلی که مخفی نگه داشته شده اند. این مسائل احتمالا ابعاد سیاسی مهمی دارند. اگر این درست باشد، دو طرف منفعت مشترکی در مخفی نگه داشتن آنها دارند، چون احتمال زیر سوال رفتن شأن کشورها باعث می شود که صحبت کردن در مورد آنها به صورت علنی، کار بسیار دشواری باشد.

 منبع: معاونت سیاسی وزارت دفاع