اجرای اپرای«سعدی» درشیراز، گلایه های نادری و کیانی و ادامه جشنواره تئاتردانشگاهی

علیرضا نادری، نویسنده و کارگردان تئاتر که در بخش مناطق جشنواره تئاتر دانشگاهی، کارگاه آموزشی «نوشتن، نو نوشتن» حضور دارد، درباره ساختار جشنواره تئاتر دانشگاهی از ابتدا تاکنون و تاثیری که این جشنواره می‌تواند بر تئاتر حرفه‌ای بگذارد، عنوان کرد: تئاتر دانشگاهی بخش مهمی از دانشگاه سرزمین ماست و من به عنوان معلمی که سال‌هاست درگیر آموزش به جوانان هستم و کسی که خودش نیز از تئاتر دانشگاهی کارش را آغاز کرده است، می‌بینم که تئاتر دانشگاهی مشکلات فراوانی دارد؛ اول اینکه ما اگر به سوابق این جوانان توجه کنیم، متوجه می‌شویم که اغلب آنها در مدارس قبل از ورود به دانشگاه، کار تئاتر انجام نداده‌اند.

وی ادامه داد: بنابراین چون آموزش در مدارس وجود ندارد و این افراد بدون پشتوانه به دانشگاه‌ها می‌رسند و در دانشگاه‌ها هم وضعیت فعلی آموزش مناسب نیست و در حقیقت دانشگاه محلی برای گرد هم آمدن جوانان است، پس عملاً چیزی نمی‌آموزند و تنها به دلیل شور و اشتیاق جوانی است که می‌بینیم کارهایی تولید می‌شود. متاسفانه در مسیر تولید این آثار هم اتفاقی نمی‌افتد چون دانشجویان تحت نظر اساتید و مربیان کارآزموده نیستند. بنابراین ما شاهد جرقه‌ها و استعدادهایی هستیم که به اجرای یک اثر نمایشی منجر می‌شود.

کارگردان نمایش «کوکوی کبوتران حرم» متذکر شد: حال اجرایی که توسط این دانشجویان تولید شده، برای حضور در یک جشنواره دعوت می‌شود و مورد داوری قرار می‌گیرد؛ بدون آنکه عقبه تولید این اثر مورد توجه قرار داشته باشد. به نظرم این نوع نگاه از اساس دچار اشکال است چون هسته‌های گفتگو، فکر کردن و اندیشه‌ ورزیدن ماقبل اجرا اتفاق می‌افتد و ما الان به این موضوع توجهی نداریم؛ به این معنی که با فقدان مسیر از صفر یک اجرا تا خود آن اجرا روبرو هستیم.

نادری اضافه کرد: اگر از روند کاری اغلب این گروه‌های جوان بپرسیم، می‌بینیم که اغلب عده‌ای جوان علاقه‌مند و با استعداد دور هم جمع شده‌اند و نمایشی را آماده کرده‌اند که ما تنها اجرای این آثار را می‌بینیم و نمی‌دانیم عقبه این اجراها چیست. بنابراین صرف‌نظر از مساله کیفیت، اگر این نمایش‌ها عالی هم باشد، باز هم دچار اشکال هستند.

وی بیان کرد: برای ما مسیر رسیدن به این اجراها از انتخاب متن و بازیگر گرفته تا روند تمرین‌ها باید اهمیت داشته باشد. پیش از این هم دیده‌ایم که در مدارس آموزشی وجود ندارد. پس به این ترتیب نمی‌توانیم به ارزیابی دقیقی برسیم. حتی اگر با داوران جشنواره هم صحبت کنید، می‌بینید که به این اتفاق، انتقاد جدی دارند؛ چون درواقع ما با جریانی مواجه نیستیم و دانشجویان ما به نوعی با خودفریبی روبرو هستند.

نادری با اشاره به بی‌توجهی به امر جریان‌سازی در تئاتر، گفت: جریان سه رکن دارد که شامل منشأ، مسیر و هدف است. در جشنواره‌ها و هسته‌های فکری جشنواره‌های ما، این سه رکن کجاست و آنها چه هدفی را در برگزاری جشنواره‌ها دنبال می‌کنند؟ تم جشنواره‌های ما مشخص نیست.

این نمایشنامه‌نویس و مدرس تئاتر عنوان کرد: آیا هدف از برگزاری جشنواره‌ها، کشف استعداد است و چون مثلا در جشنواره‌ای چند استعداد کشف شدند، دیگر نباید به بقیه دانشجویان توجه کرد؟ پس تکلیف بقیه این جوانان چه می‌شود؟ آیا آنها دچار افسردگی و انزوا نمی‌شوند؟ بنابراین وقتی موضوع شما جوان‌ها هستند، این نوع روش برگزاری یک جشنواره بیشتر شبیه مسابقات ورزشی است و طبیعتاً تاثیری در روند کاری این جوانان برای ورودشان به دنیای حرفه‌ای نخواهد گذاشت.

در این نشست خبری حمید مرادویسی، سیاوش قائدی و ناصر حبیبیان دبیران دوره‌های گذشته جشنواره تئاتر دانشگاهی و همچنین امیرمهدی عسگری معاون اداره کل امور فرهنگی اجتماعی وزارت علوم حضور داشتند و به بحث و تبادل نظر درباره جشنواره تئاتر دانشگاهی پرداختند.

در ابتدای این نشست سیاوش قائدی درباره جشنواره تئاتر دانشگاهی، گفت: باید دید برنامه کلان وزارت علوم برای برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی چیست. چون هر گونه فعالیتی از طرف خانه تئاتر دانشگاهی است که البته به نظرم دیگر خانه تئاتر دانشگاهی وجود ندارد، صورت گیرد؛ ماحصلش را باید در جشنواره دانشگاهی سال بعد ببینیم که متاسفانه این اتفاق رخ نمی‌دهد.

وی افزود: اگر در طول دوره‌های گذشته بخش مناطق جشنواره به صورت مستمر و مداوم برگزار می‌شد، الان دوستان ستاد اجرایی جشنواره می‌توانستند با شرایط این دوره را برگزار کنند. متاسفانه وقتی به برنامه‌های خانه تئاتر دانشگاهی و جشنواره نگاه می‌‌کنیم، می‌بینیم که هیچ برنامه‌ریزی مدون و منسجمی وجود ندارد. بارها گفته شده دیگر مکانی به نام خانه تئاتر دانشگاهی وجود ندارد اما ما هنوز لوگوی آن را در پوستر جشنواره می‌بینیم.

قائدی با اشاره به حسن نیتی که از طرف برگزارکنندگان جشنواره وجود دارد، بیان کرد: با وجود تمام انتقاداتی که مطرح است، باید بگویم که برای برگزاری جشنواره‌ای با کیفیت، حسن نیت بسیاری از طرف برگزارکنندگان آن وجود دارد. اما اگر ضعف‌ها برطرف نشود، حسن نیت هم به حاشیه می‌رود. متاسفانه در حال حاضر جشنواره دو پاره شده است و مهم‌ترین بخش آن را که بخش استاد اکبر رادی است، مهرماه برگزار می‌کنیم.

وی درباره استفاده نکردن از تجربیات دبیران دوره‌های گذشته، گفت: دبیران دوره‌های گذشته جشنواره و شرکت‌کنندگان سال‌‌های قبل از وضعیت جشنواره اطلاع ندارد؛ نه دکتر میرزایی و آقای سرسنگی.پ اما هیچ‌گونه تبادل نظر و تجربیاتی از آنها صورت نمی‌گیرد. مثلا با شخص من به عنوان دبیر پیشین جشنواره تئاتر دانشگاهی برای برگزاری دوره جدید هیچ صحبتی نشده است.

در ادامه حمید مرادویسی، یکی دیگر از دبیران گذشته جشنواره تئاتر دانشگاهی عنوان کرد: معتقدم که علاوه بر مساله دو پاره شدن جشنواره، نداشتن دبیرخانه دائمی، مشکل اساسی جشنواره تئاتر دانشگاهی است و متاسفانه تک‌تک دبیرانی که هر سال وارد جشنواره می‌شوند، مجبور هستند دبیرخانه‌شان را از صفر بنا کنند. تئاتر دانشگاهی باید متکی به دبیر باشد، چون ما آیین‌نامه‌ای نداریم که بر طبق آن جشنواره را اداره کنیم.

وی ادامه داد: مثلا امسال برای جشنواره رئیس انتخاب شده است. آقای سرسنگی به عنوان رئیس جشنواره در این دوره دخالتی در کار بچه‌ها نمي‌کند اما معلوم نیست فرد دیگری که در دوره بعد به ریاست برسد، چقدر این روحیه را داشته باشد. نکته دیگر اینکه ما از گستره بزرگی در جشنواره تئاتر دانشگاهی که همان تئاتر مناطق است، غافل مانده‌ایم.

ناصر حبیبیان به عنوان یکی از دبیران دوره‌های گذشته جشنواره، درباره کیفیت آثار بیان کرد: معتقدم ضعیف بودن کیفیت برخی آثار به معضل آموزش در دانشکده‌ها بازمی‌گردد و ربطی به جشنواره تئاتر دانشگاهی ندارد. زمانی که ما می‌گوییم جشنواره تئاتر دانشگاهی ایراد دارد، باید دید که نسبت به چه جشنواره تئاتری و چه دوره‌ای این ایراد را وارد می‌کنیم.

وی متذکر شد: وزارت علوم برای جشنواره تئاتر دانشگاهی برنامه دارد و چندین دوره است که این جشنواره زیر نظر این وزارتخانه و با حضور یک دبیر دانشجو برگزار می‌شود. می‌توان گفت حداقل در این حوزه برنامه منسجمی وجود دارد. در حقیقت حسن نیت از طرف وزارت علوم ثابت شده است، اما از جانب مدیرکل فرهنگی وزارت علوم این حسن نیت وجود ندارد.

مرادویسی اضافه کرد: شاید از جانب مدیرکل فرهنگی وزارت علوم برنامه‌هایی برای برگزاری متفاوت جشنواره وجود داشته باشد. معتقدم که وی قصد دارد جشنواره را از حالت دانشگاهی بودن بیرون بیاورد و شرایطی فراهم کند که دیگر دبیر جشنواره، دانشجو نباشد و مثلا هیات رئیسه نیز از هیات علمی‌های دانشگاه‌های مختلف انتخاب شود که این امر در جهت آسیب رساندن به جشنواره خواهد بود.

در بخش دیگری از این نشست رسانه‌ای، امیرمهدی عسگری معاون اداره کل امور فرهنگی اجتماعی وزارت علوم با توجه به صحبت‌های سه دبیر گذشته جشنواره، عنوان کرد: همه تلاش ما این است که ضعف‌ها را برطرف کنیم. معتقدم وقتی جشنواره‌ها از دل کانون‌های تجربی تئاتر بیرون می‌آمدند، شاهد برپایی رویدادهای هنری بسیار زیباتری بودیم. زمانی که برنامه‌ریزی مدونی وجود ندارد، هر دوره یک قانون اعمال می‌شود. به عنوان نمونه در یک دوره بخش مناطق وجود دارد و در دوره بعد ترجیح می‌دهند که این بخش را به دلیل مشکلات مالی حذف کنند. وقتی این عدم برنامه‌ریزی به وجود می‌آید، جشنواره تئاتر دانشگاهی نمی‌تواند تاثیرگذار و کارآمد باشد.

وی ادامه داد: من همه نقدها را منتقل می‌کنم و مطمئن باشید که مجموعه هم همین دغدغه‌های شما را دارد. تمام سعی ما این است که دبیر دوره بعد جشنواره را در اختتامیه معرفی کنیم و تلاش می‌کنیم جشنواره تئاتر دانشگاهی را دوباره به یک جشنواره دانشجویی تبدیل کنیم. دغدغه‌های ما جدا از دغدغه‌های شما نیست و همگی به دنبال ارتقای جشنواره هستیم.

ناصر حبیبیان در ادامه با اشاره به میزبانی جزیره کیش از بخش مناطق جشنواره، عنوان کرد: باید نکات مثبت را هم بیان کنیم. تابحال در هیچ جشنواره‌ای سابقه نداشته که ۲۰۰ نفر برای برگزاری یک جشنواره به جزیره‌ای مثل کیش بیایند و جشنواره را در چنین شهری برگزار کنند. این اتفاق بسیار خوبی است و می‌تواند زمینه‌ساز برگزاری جشنواره‌های دیگری باشد. باید به این نکته توجه کرد که جشنواره متعلق به وزارت علوم نیست، بلکه متعلق به دانشجویان است.

وی در پایان عنوان کرد: زمانی که وزارت علوم کاری را به دانشجویان می‌سپارد، دیگر نباید در کارشان دخالت کند، چون نظارت با دخالت فرق دارد. بنابراین باید به دانشجویان اعتماد کنید و اجازه دهید که آنها جشنواره‌شان را به درستی برگزار کنند.

حسین کیانی گفت: تئاتر ایران این روزها به مستأجری تبدیل شده که اگر اجاره‌اش را پرداخت نکند، اثاث‌اش را به کوچه می‌ریزند.

این نویسنده و کارگردان تئاتر که قصد دارد نمایشی را روی صحنه ببرد، اما هنوز شرایط اجرای آن مشخص نیست، گفت: متأسفانه هنوز در تئاتر اتفاق خوشایندی نیفتاده و می‌بینیم به بهانه تعمیر، سالن‌ها را از دست می‌دهیم، بدون اینکه سالنی اضافه شود.

وی افزود: این در حالی است که حمایت و قرارداد تیپی که مهمترین تفاهم‌نامه خانواده تئاتر با مرکز هنرهای نمایشی بود و برای احقاق حقوق هنرمندان تئاتر تنظیم شد هم نه تنها رعایت نمی‌شود، بلکه سالن‌های دولتی و نیمه دولتی از گروه‌های نمایشی برای اجرا، اجاره می‌گیرند و درآمد کسب می‌کنند.

کیانی ادامه داد: تعطیلی سالن‌ها برای تعمیر باعث می‌شود که گروه‌های قدیمی و نیز جدید که به خانواده تئاتر اضافه می‌شوند جا برای اجرا کم داشته باشند و همین موضوع سبب می‌شود گروه‌ها به هر شرایطی که سالن‌های باقی‌مانده تعیین می‌کنند، برای اجرا تن بدهند و این یک آینده تاریک و مبهم را برای حداقل تئاتر تهران رقم می‌زند.

نویسنده و کارگردان «مشروطه بانو» و «اهل قبور» همچنین اظهار کرد: وقتی سالن‌های تئاتر شرایط مشخصی برای اجرا داشته باشند متأسفانه تئاتر، خود را با منویات سالن‌ها تطبیق می‌دهد و به این ترتیب به مظروفی تبدیل می‌شود که در ظرف خاص هر سالنی جا می‌شود. این اتفاق ضرر بزرگی به این هنر می‌زند و هویت اصلی آن را از بین خواهد برد.

کیانی ادامه داد: در حال حاضر ما دیگر شاهد تئاترهایی که منتقد وضعیت اجتماعی یا بازتاب دهنده شرایط کنونی جامعه باشند نیستیم، بلکه بیشتر فعالیت‌های اجرایی می‌بینیم که گاهی خوش قواره و شیک هستند و گاهی هم بدقواره و زشت.

او گفت: بدقواره بودن برخی نمایش‌ها آ‌ن‌ها را از فکر و مسئله و اندیشه تهی می‌کند و این بسیار خطرناک است.

نویسنده و کارگردان نمایش «همسایه آقا» درباره توجه ویژه مسوولان هنری به تئاتر و نامگذاری ویژه امسال به نام تئاتر اظهار کرد: به این اسم‌ها و اسم‌گذاری‌ها خیلی نمی‌توان اعتماد کرد. قطعا براساس تجربیات گذشته، در سال تئاتر هم اتفاق خاصی نخواهد افتاد.

حسین کیانی با با انتقاد از دریافت هزینه‌های میلیونی برای هر اجرا در تالار وحدت و رودکی، افزود: وقتی هنرمندی در چنین مکان‌هایی کار خود را روی صحنه می‌برد چقدر می‌تواند به اصل کارش فکر کند؟ چرا که باید فقط به فکر فروش باشد؛ درحالی‌که سالن دولتی قاعدتا نباید از هنرمندان درصد یا اجاره بگیرد.