نگاهی به نمایش «مردی برای تمام فصول» (+عکس)

متن این یادداشت به شرح زیر است:

اندیشمند پای تئاتر نشستن یعنی بخش بیشتری از آن تو را درگیر خودش کرده است. اگر باورکنیم که تئاتر هنری اندیشمند است، آنگاه روراست­تر با آن اثر کنار خواهیم آمد. شوربختانه این روزهای تئاترمان یا تهی از معناست یا تباه از دانسته­ های شکلی که فرجامی خوش ­یُمن برای مان به ارمغان نمی­آورد. هوش از سرمان می­پرد چون انگاری تعریف تئاتر متفاوت شده و هر کسی از ظن خودش شد یار آن!!
 
گلایه کردن در آغاز نقد هدفی به دنبال دارد. هدفی آتشین برای اینکه انگار اتفاقی بایسته و دلخواه در مدار صحنه چشم و چالمان را درآورده است. یعنی نشسته­ ایم پای کاری و دلبسته ­اش شده ­ایم و شاید به صرف همان معنایی که ذهن و روان­مان را دگرگون می­کند. هیچکس با فرم و فرم­ گرایی مخالف نیست مگر در اندازه ­ی دوز و کلک و دسیسه ­ای بیش نباشد. یعنی ما برای دیدن کاری برویم و فقط چیزهای زیبا ببینیم اما معلوم نباشد چرا باید این همه زیبایی بسترساز یک درام شده باشند؟!
 
مردی برای تمام فصول با آنکه اولین کارگردانی بهمن فرمان آراست (در تئاتر)، منصفانه حسرت ­برانگیز است! او سال ها تجربه­ ی فیلمسازی و تهیه ­کنندگی سینما را دارد اما این بار در صحنه نگاه دقیق و ژرفی با رنگ و لعاب برای مان هویدا کرده است. او به فرم و شکل همان قدری بها می ­دهد که کاری ارزشمند برایمان راست و ریس کرده باشد اما این دلیل نمی شود تنها اتکایش به فرم باشد. او متنی درخور تامل، با مضمونی کارآمد و کارساز را پیش رویمان می­ گذارد. این درنگ و تامل بنیادین است که زمینه ­ساز ژرف­ اندیشی­ مان به جهانی جدی و تخیلی خواهدبود. ما در تئاتر رویا می­بینیم. هدف هم چنین پیوندی است. ما قرار نیست که فقط شاهد رویدادها و اشخاصی باشیم که درست مثل ما راه می روند و حرف می­زنند. بلکه خیلی حساس­ تر از این­ها هدف­ مان رویارویی با رویایی است که نه دم دستی است و نه از ما به دور است. اقتضای زمان و ضرورت های جمع ­گرایانه زیستن بشر است که ما را در هر اقلیم و بومی نشان­دار اتفاقات و مضامینی خواهدکرد.


ما در مردی برای تمام فصول به بازتاب قانون در یک جامعه ­ی رو به زوال قرن شانزدهمی می ­اندیشیم. قانون همواره برایمان مساله پایه­ ای بوده است، فرقی هم نمی کند چه در ایران قرن بیست ­و یکم و چه در انگلستان قرن شانزدهم. همواره باید قانون که از ارکان زندگی اجتماعی و پایه­ های بنیادن جوامع متمدن است، موردمطالعه و بازنگری واقع­ شود. ما در، مردی برای تمام فصول حسرت می­خوریم و با سر تامِس مور (با بازی رضا کیانیان) احساس همذات پنداری می­کنیم. با او کندوکاومان را دنبال می­کنیم. می­خواهیم بدانیم اصرار بر قانون چه مصائب و بیچارگی­ هایی را برای مردان قانون­ مدار به دنبال خواهدداشت.


دلسوزانه و مشفقانه هم پیمان و هم بند می­شویم در آن زندانی که پایداری این مرد را تا سرحدِ اعدام و بریدن سر با تبر را رقم میزند. جای ناله و افسوس دارد که هم پیرو حقانیت قانون باشی و نخواهی با شاه هنری (امیررضا دلاوری) برای دورزدن قانون همپا بشوی و هم تو را این ضدقانون به مجازات در شکل هولناکش هل بدهد. چاره ­اندیش می­شویم که همیشه نیز نمی­شود قانون را به بازی گرفت و گاهی ما را به مسلخ میبرند. چراکه قاعده ­ی مرسوم و من درآوردی اهل دنیا را رعایت نمی­کنیم. در حالی که این قوانین چه آسمانی و چه زمینی مشخص است مگر مساله ­ای که نیازمند صدور قانون تازه­ ای باشد که آن هم با خردگروهی و به رأی و اراده­ ی نخبگان در شورا و مجلس وضع می­شود.


بهمن فرمان ­آرا تصویرمدار است. تئاتری که در آن استلیزه شدن بدن­ ها وحرکات و کارکردعناصر دیداری و شنیداری برای پیوندی نمایشی-تصویری مخاطب را به چالش می­کشاند. مضمون بسیار بطئی و سترگ است اما هوشیاری کارگردان در نمایاندن مفهوم به ازای تکنیک ­ها و شیوه­ هایی است که بشود از دل آن تصاویری گویا و پویا را به تماشا نشست. رمزگشایی از مفاهیم به قاعده­ ی درست بازی و به کار گرفتن نور، چهره­ آرایی، لباس و صحنه ­آرایی و حتا موسیقی و افکت اصلی می­شود برای دوام و بقای اثری در ذهن.


ما می­خواهیم برای مخاطب قانون را جابیندازیم، یا او را درگیر این محتوا گردانیم و یا در القای قانون تلاشی کرده باشیم. انرژيی و نیروی صَرف  و این ممکن می­شود بنابراین کامروایی گروه شدنی است. آن­ها همه بازیگران و عوامل حرفه ­ای تئاترند و سال­ ها بخت و اقبال­شان را در صحنه آزموده ­اند. این بار هم می­خواهند با هم و در کنار بهمن فرمان­ آرا که تحلیل و چیدمان درستی را به صحنه آورده، خود را بیازمایند. رگه­ هایی از سینما و مونتاژ دقیق و ظریف سینمایی و حرکات کادربندی شده هم در صحنه نمایان است چنانچه در آثار دکترعلی رفیعی هم پیش­تر از این ها بارها چنین روالی را دیده ­ایم. بنابراین قاعده است انگار کارساز بودن سینما در صحنه و نمی­شود با آن مخالفتی کرد چنانچه تئاتر در پیکره­ ی سینما بارها کارساز بوده است. ما ژرف می­شویم به پیوند بازی­ ها در لحظه­ های توفانی و آرامش پس از توفان. رضا کیانیان ما را در این بازی راهبر است. او می­داند چگونه در بازی­اش دقیق شود. البته در نمایش عرق خورشید، اشک ماه (کار آتیلا پسیانی، 1392) نتوانست و نشد درخشش کارهای پیشین­اش در تئاتر را تکرار کند و آن بازی شکستی شد در کارنامه­ و کامروایی کیانیان در صحنه. خب، ناکام ماندن هم شاید در هنر برای خیلی­ ها اتفاق افتاده باشد و کیانیان هم مستثنا نیست. اما این بازیگر مولف و دارنده­ ی اندیشه و سبک، این بار در ژرفای متن و شخص سر تامس مور ما را به کشف لحظات عجیب فرامی­خواند. سکوت در بازی او بسیار تامل­انگیز است.


مردی که خیلی راحت نیست و مدام ما را به ناشناخته­ های درون می­برد. بر همین پایه است که پایداری ­اش سروسامانی عینی می­گیرد. دیگران ضد قهرمان­ اند. به جز دختر (بهناز جعفری)، همسر (سهیلا رضوی) و دامادش (رضا مولایی) بقیه انگار در پوست و جلد دوست و آشنا فرو شده ­اند تا فردای این بزرگ مرد را متلاشی و ویران کنند. بازی­ ها دوگانه می­شود. در لباس دوست و در باطن دشمن. گاهی اتکای به ظاهر و همان لباس است چنانچه بازی هدایت هاشمی در نقش ریچ (ریچارد) که دانشجوست و سرآخر فرماندار ولز می­شود و شاهدی برای خیانت و اعدام سر تامس مور. لباس او از بی ­ارزش به ارزشمند در حال دگرگونی است و برعکس شخصیت ­اش از ساده به پیچیده و ویرانگر بعد می­گیرد. او در ابتدای نمایش برای یافتن کاری به خانه مور آمده و در آنجا گیلاس نقره ­ای را می­ ستاند از مور که نشانی از رشوه است و مرد قانون با آن میانه­ ای ندارد و دورش می­اندازد. اما مور باید تن به خواست پادشاه بدهد و با طلاق همسرش که اولادی نمی­آورد موافقت کند. نمی­کند چون برای این ازدواج کلیسا و پاپ فتوایی صادر کرده ­اند که پادشاه می­تواند با بیوه­ ی برادرش که ملکه­ ی اسپانیاست ازدواج کند. چون این ازدواج میوه و نتیجه­ ای ندارد، حالا پادشاه خواهان طلاق است. نمیشود که دوباره قانون قبلی را جایگزین کرد و دلیلی را برای این طلاق بازگشایی کرد. حتا نوکر (سیامک صفری) نیز در درگاه مور خیانت پیشه است و مدام گزارش می­فروشد به دستگاه امنیتی و دیگران و سرآخر هم زندانبان تامس مور می­شود و تا رییس هیات منصفه اوج می­گیرد که فرمان اعدامش را تایید و تاکید نماید.


برای همین؛ مردی برای تمام فصول را نمی­شود نادیده انگاشت که این روزهایمان را تهی از معنا می­ کنند و حضور فرمان ­آرا را باید پاس­داشت که بزرگی را چنین می­شود به تماشا گذاشت.