نشست مسقط؛ چرایی و دلایل اهمیت آن

به گزارش بولتن نیوز، حدود 2 هفته به سوم آذرماه و پایان مهلت تعیین شده برای رسیدن به توافق جامع هسته یی زمان باقی است؛ زمان اندک باقیمانده از یک سو و برنده شدن حزب جمهوری خواه در انتخابات میان دوره یی کنگره ی آمریکا از سوی دیگر بر اهمیت نشست مسقط بیش از پیش افزوده است.

زمان زیادی به سوم آذرماه (24 نوامبر) باقی نمانده است و ایران و گروه 1+5 (شامل روسیه، آمریکا، چین، فرانسه، انگلیس و آلمان) مسقط پایتخت عمان را به عنوان محل جدید مذاکره های خود برگزیده اند. ایران و 6 قدرت جهان تلاش دارند در این مدت باقی مانده موضوع هسته یی را که بیش از 10 سال حل نشده است حل و فصل کنند.

به منظور نایل شدن به این هدف، روزهای یکشنبه و دوشنبه (18 و 19 آبان) نشست سه جانبه یی میان «محمدجواد ظریف»، «جان کری» و «کاترین اشتون» وزرای خارجه ایران، آمریکا و هماهنگ کننده ی مذاکرات هسته یی با ایران در گروه 1+5 در مسقط برگزار می شود و این شهر سه شنبه 20 آبان ماه نیز پذیرای نهمین نشست رسمی وزیران امور خارجه ی همه ی کشورهای گروه 1+5 و ایران خواهد بود.

«توافق ژنو» یا همان «طرح اقدام مشترک» از سوم آذر ماه پارسال میان ایران و قدرت های بزرگ شکل گرفت و از 30 دی ماه نیز به اجرا درآمد.



*** نشست مسقط و اهمیت آن

همان طور که اشاره شد مسقط درست زمانی برای این دور از گفت و گوها انتخاب شد که دو هفته بیشتر به پایان فرجه ی دوم باقی نمانده است. این که چرا در برهه ی حساس کنونی، عمان به عنوان میزبان گفت و گوها انتخاب شده است جای بحث و بررسی دارد.

«حسن بهشتی پور» تحلیلگر مسایل بین المللی در یادداشتی با عنوان «عمان پل توافق هسته ای؟» در روزنامه ی «ایران» که چهارشنبه ی گذشته (14 آبان ماه) به نقش و جایگاه ویژه ی کشور عمان اشاره کرد.

وی در این باره نوشت: عمان، به عنوان یک کشور بیطرف منطقه یی در سال های گذشته به شروع مذاکره های مستقیم بین ایران و امریکا کمک بسیاری کرده است. مذاکره هایی که در دولت دهم شروع شد و در دولت یازدهم نیز پس از سفر سلطان قابوس به تهران و با کسب اجازه ی مسوولان سیاست خارجی کشورمان از رهبر معظم انقلاب به مذاکره های مستقیم میان معاونان وزارت امور خارجه ی ایران و آمریکا در عمان منجر شد. این همه در حالی بود که عمان با فشارها و مخالفت های برخی از کشورهای منطقه مواجه بود. اما از آنجا که این کشور هم مورد اعتماد آمریکا بود و هم مورد قبول طرف ایرانی قرار داشت توانست این مذاکره ها را به نتیجه برساند و سبب برگزاری مذاکره ها و توافقنامه ژنو شود.

مدیر پیشین شبکه ی العالم در ادامه ی یادداشت خود افزود: به نظر می رسد ایران و آمریکا به دلیل سوابق مثبت مسقط در روند گفت و گوهای دوجانبه و همچنین کمک به ازسرگیری مذاکره های هسته یی ترجیح داده اند یک دور از گفت و گوها در عمان برگزار شود؛ اقدامی که نشان دهنده ی قدردانی از تلاش صادقانه عمانی ها با هدف فراهم آوردن فضای مناسب برای مذاکره و قدردانی با وجود فشارها و مخالفت های موجود است زیرا حتی اگر این دور از مذاکره ها به توافق کلی منتهی شود، بازهم مذاکره درباره جزییات و برداشتن پرانتزها به گفت و گوهای وین موکول خواهد شد.

«علی خرم» تحلیلگر مسایل بین المللی و نماینده ی پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل متحد نیز در پاسخ به چرایی انتخاب بحرین برای این دور از گفت و گوها و همچنین پیامدهای این نشست به گروه پژوهش های خبری ایرنا گفت: در این ارتباط می توان به چند نکته اشاره کرد. اول این که پیشتر نیز استانبول، آلمآتی و ... بدین منظور انتخاب شده بودند و این انتخاب خیلی شگفت انگیز و جدید نیست. دوم این که مسقط اولین شهری بود که مقام های ایران و آمریکا در زمان دولت احمدی نژاد در آن درباره ی موضوع هسته یی به بحث و گفت و گو نشستند. پس مسقط پیشینه یی تاریخی در ارتباط با این گفت و گوها دارد. سوم این که مسقط به لحاظ دارا بودن روابط خوب با آمریکا و ایران همیشه نقش میانجی را ایفا کرده است. چهارم این که ایران و عمان برای یکدیگر ارزش و احترام زیادی قایل اند. ایران و عمان دو کشور در دو طرف تنگه ی هرمز هستند و از آبراهی حفاظت می کنند که روزانه 60 درصد از نفت غرب از این آبراه می گذرد. پس هر گونه سرمایه گذاری ایران بر روی عمان می تواند مثبت و نتیجه بخش تلقی شود.

در کنار اهمیت میزبانی مسقط و همچنین زمان بسیار اندک باقی مانده تا پایان زمان تعیین شده، موضوع دیگری نیز وجود دارد که این نشست می تواند به شدت از آن تاثیر پذیرد و آن انتخابات میان دوره یی کنگره ی آمریکا است که هفته ی گذشته با پیروزی جمهوریخواهان پایان یافت.



*** انتخابات آمریکا و تاثیر آن بر گفت و گوهای پیش رو

تا پیش از هفته ی گذشته، باوجود این که حزب جمهوریخواه بیشتر صندلی های مجلس نمایندگان آمریکا را در اختیار خود داشت اما حزب دموکرات اکثریت مجلس سنا را تشکیل می داد.

انتخابات میان دوره یی هفته ی گذشته کنگره بر این توازن پایان داد. حزب جمهوری خواه اکثریت هر دو مجلس را از آن خود کرد و راه را برای سیاست گذاری های دموکرات ها که دولت کنونی این کشور را در اختیار دارند دشوار کرد.

این که آیا انتخابات هفته ی گذشته در آمریکا، روند رو به جلوی مذاکره ها را با چالش مواجه خواهد کرد یا خیر، بحث و بررسی مختلفی از سوی صاحبنظران در این عرصه صورت گرفته است.

بهشتی پور طی یادداشت خود در روزنامه ی ایران، دشوار شدن کار اوباما در این مسیر را انکار نکرد ولی این موضوع (انتخابات آمریکا و پیروزی جمهوریخواهان) را کمتر از آن دانست که روند گفت و گوها را با مشکل مواجه کند. او نوشت: نتیجه انتخابات هر چه باشد به دلیل همکاری ایران و تایید این همکاری ها توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی، فضای مثبتی ایجاد شده است که از تاثیر کارشکنی لابی اسراییل در کنگره آمریکا می کاهد.

این کارشناس مسایل بین المللی تاکید کرد که رییس جمهوری آمریکا می تواند بر اساس اراده و اختیارهای خود با تمدید مهلت توافق، زمان لازم برای متقاعد شدن کنگره و تصویب توافق جامع احتمالی را فراهم کند.

خرم نیز در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا به واکاوی رویکردهای متفاوت دو حزب اصلی آمریکا یعنی دموکرات و جمهوری خواه پرداخت و گفت: تجربه نشان داده است که حزب جمهوری خواه به دنبال حل و فصل موضوع هسته یی از راه دیپلماتیک نبوده است و نیست. این حزب به دنبال آن است که با اهرم های فشار از جمله تهدید نظامی، ایران را متوقف کند. از این رو بود که این حزب در دوره ی بوش موفق نشد رمز پرونده ی هسته یی ایران را باز کند.

این کارشناس مسایل بین المللی ادامه داد: جمهوری خواهان به دنبال یافتن راه ها و روش های مسالمت آمیز نیستند. در حالی که اوباما از همان روزهای اول رییس جمهوری خود بیان داشت که با استفاده از راه های مسالمت آمیز و دیپلماتیک باید این مسایل حل و فصل شوند. این رویکرد مورد استقبال ایران نیز واقع شد و تاکنون نیز پیشرفت قابل ملاحظه یی حاصل شده است.

این استاد دانشگاه در ادامه، پیروزی جمهوریخواهان در انتخابات آمریکا را باعث جدی تر شدن گفت و گوها دانست و افزود: ایران به این امر توجه دارد که اگر حزب جمهوری خواه در آمریکا قدرت را به دست بگیرد روابط به شکل دوره ی بوش بر می گردد. از سوی دیگر، اوباما هم از موضع حزب جمهوری خواه به خوبی آگاه است و تمایل دارد قبل از این که دیر شود، این موضوع را به نتیجه برساند و پرونده به دست آنها نیفتد. پس این تمایل از سوی دو طرف (ایران و آمریکا) وجود دارد که قبل از ورود جمهوری خواهان به این پرونده، آن را حل و فصل کنند.

خرم هر چند که پیروزی جمهوری خواهان را موجب شتاب بخشی دانست اما از این اتفاق تنها به عنوان «تلنگر» یاد کرد و اظهار داشت: اما این مسایل نمی تواند باعث شود تا یکی از دو طرف برای رسیدن به توافق جامع، منافع خود را نادیده بگیرد. پیروزی جمهوری خواهان در بدست گرفتن کنگره تنها می تواند دو طرف را در رسیدن به توافق نهایی مصمم تر کند ولی ایران بر اساس شرایط و منافع ملی خود عمل می کند حال آن که آمریکا نیز به منافع خود نظر دارد. پیروزی حزب جمهوری خواه در انتخابات میان دوره یی کنگره تنها نقش تلنگر را دارد تا دو طرف با اراده یی قوی تر این مذاکره ها را به جلو ببرند.

در حالی تحلیلگران و رسانه های داخلی به این امر اتفاق نظر دارند و آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند که رسانه های غربی نیز فرصت باقی مانده را یک فرصت طلایی برای اوباما قلمداد می کنند که باید به سرعت کار ناتمام خود را تمام کند.

به تازگی رسانه های تصویری «فرانس24» و «یورونیوز» نیز گزارش دادند که با تسلط جمهوری خواهان بر هر دو مجلس سنا و نمایندگان، اکنون کار دولت باراک اوباما برای پیشبرد اهدافش در دو سال بعد دشوارتر خواهد شد.

به گزارش این رسانه ها، ناظران سیاسی در پاسخ به این پرسش که پیروزی جمهوری خواهان در انتخابات میان دوره یی آمریکا چه تاثیری بر روند گفت و گوهای هسته یی با ایران خواهد داشت، عنوان کرده اند که اوباما تا زمان فعالیت نمایندگان جدید که دو ماه دیگر خواهد بود، فرصت طلایی در اختیار دارد تا توافق نهایی و بلندمدت را با ایران امضا کند.



*** مذاکره های آتی و سناریوهای پیش رو

در نگاه به آینده ی گفت و گوها 3 سناریو مطرح است که هر یک از این سناریوها، پیامدهای خاص خود را به همراه خواهد داشت.

- سناریوی نخست؛ شکل گیری توافق نهایی در موعد مقرر

بر اساس این سناریو، توافق نهایی در زمان تعیین شده -یعنی سوم آذرماه- شکل خواهد گرفت. در این سناریو پیامدهای مثبت و مهمی برای هر دو طرف متصور است. در این ارتباط اوایل مهر ماه امسال وبسایت «ایران پرایمر» وابسته به موسسه ی صلح آمریکا در گزارشی به ارزیابی پیامدهای منطقه یی این توافق (در صورت شکل گیری) و همچنین پیامدهای حاصل از شکست آن پرداخت.

این موسسه گزارشی را منتشر کرد که بر اساس آن 31 نفر از مقام های برجسته ی امنیتی، نظامی و سیاست خارجی آمریکا از توافق هسته یی حمایت کرده بودند. از چهره های مشهور حامی توافق می توان به «رایان کراکر، زبیگنیو برژینسکی، ریچارد مورفی، استفن چنی، جوزف نای، گری سیک و جان لیمبرت» اشاره کرد.

از گزارش ایران پرایمر می توان این نکته را دریافت که توافق هسته یی سبب افزایش قدرت و اهرم فشار آمریکا در خاورمیانه خواهد شد و شکست آن بیشتر به زیان آمریکا است.

طرف غربی به این نکته واقف است که توافق نهایی برای آن ها از اهمیت بالایی برخوردار است. از این رو بود که روز جمعه «مارتین شفر» سخنگوی وزارت امور خارجه ی آلمان با اشاره به افزایش 33 درصدی تجارت اقتصادی آلمان با ایران در یکسال گذشته، اظهار داشت: ما درمرحله ی بسیار تعیین کننده یی قرار داریم و در صورت به نتیجه رسیدن مذاکره ها تا 24 نوامبر بیش از این شاهد گسترش روابط اقتصادی و تجاری با ایران خواهیم بود.

«داوود هرمیداس باوند» استاد حقوق و روابط بین الملل نیز در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا تاکید کرد که امروزه اروپایی ها از نظر اقتصادی، مالی و تجاری در شرایط مطلوبی به سر نمی برند. آن ها به شدت تمایل دارند که هر چه زودتر زمینه برای سرمایه گذاری در ایران فراهم شود و همچنین میزان مبادله های اتحادیه ی اروپا با کشور ما افزایش یابد.

در نهایت همان طور که اشاره شد سرنوشت توافق هسته یی با سرنوشت انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نیز گره خورده است. به باور بسیاری از ناظران، هر چند که هفته ی گذشته جمهوری خواهان اکثریت مجلس سنا و نمایندگان را به خود اختصاص دادند اما پیروزی اوباما در حل و فصل موضوع هسته یی با ایران می تواند امیدها را برای انتخابات ریاست جمهوری 2016 این کشور افزایش دهد.



-سناریوی دوم؛ نافرجام ماندن گفت و گوها

هر چند با توجه به روند رو به جلوی مذاکره ها، نافرجام ماندن این گفت و گوها دور از ذهن می نماید اما برخی معتقدند با فرض شکست آن پیامدهای ناگواری نصیب هر دو طرف خواهد شد. اوباما از همان روز اول توافق، مورد هجمه ی مخالفان داخلی و خارجی قرار گرفت و در صورت وقوع این سناریو، شاهد موج سواری نیروهای تندرو در آن کشور خواهیم بود و البته در ایران نیز چنین وضعیتی حاکم خواهد شد. اما اگر این سناریو به وقوع بپیوندد مقصر کیست؟

چندی پیش «پیتر جنکینز» دیپلمات بازنشسته ی وزارت امور خارجه ی انگلیس در وبسایت «لوب لاگ» (وبسایتی که در آن کارشناسان و تحلیلگران مختلف به بررسی مسایل سیاست خارجه ی آمریکا می پردازند) به بررسی این موضوع که در صورت شکست مذاکره ها چه کسی مقصر است، پرداخت.

جنکینز در این باره اظهار داشت: اگر این مذاکره ها شکست بخورد، به خاطر تمایل نداشتن ایران به ارایه ی تضمین هایی در ارتباط با فعالیت های صلح آمیز خود نیست بلکه به دلیل تلاش ایالات متحده برای تحمیل تفسیر افراطی از تضمین های صلح آمیز بودن برنامه هسته یی ایران است.

او که پیشتر نماینده انگلیس در آژانس بین المللی انرژی نیز اتمی بوده است فعالیت های هسته یی صلح آمیز ایران را تایید کرد و در این ارتباط افزود: آژانس بین المللی انرژی اتمی هیچ گونه مدرکی دال بر نقض وظایف ایران براساس «ان پی تی» و «پادمان» پیدا نکرده است.

پس طبیعی است که حاصل نشدن توافق باعث می شود که برنامه ی هسته یی ایران به حالت قبل باز گردد.



-سناریوی سوم؛ تمدید گفت و گوها

هرچند که امیدواری نسبت به توافق نهایی در موعد مقرر، بسیار بالاست اما برخی نیز احتمال تمدید گفت و گوها را دور نمی دانند.

به باور ناظران اگر چنین سناریویی شکل بگیرد دو طرف با همان تلاش قبلی به حل و فصل اختلاف های باقی مانده اقدام خواهند کرد. اما در این مدت شرایط برای هر دو طرف دشوارتر از قبل خواهد شد چرا که مخالفان از هر فرصتی برای به شکست مذاکره ها استفاده خواهند کرد و دگرگونی های پارلمانی که هفته ی گذشته اتفاق افتاد، در چند ماه آینده اوباما را بیشتر از قبل زیر فشار قرار خواهد داد.

تحلیل و پیش بینی همین سناریوها از جانب کارشناسان غربی است که باعث شده است مقام های این کشور بیش از پیش بر حل و فصل این موضوع تا سوم آذر ماه تاکید کنند.

به همین دلیل بود که چند روز پیش «جن ساکی» سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در جمع خبرنگاران گفت: ما از ابتدای آغاز گفت و گوها با ایران و حتی پیش از آن اعلام کرده ایم که نتیجه گیری از این مذاکره ها کار چندان آسانی نخواهد بود، اما امروز این مذاکره ها به چنان نقطه مهمی رسیده است که به اعتقاد ما می توانیم تا موعد تعیین شده در 24 نوامبر - سوم آذر - نتیجه خاصی را برای آن پیش بینی کنیم.

البته با توجه به برخی از اختلاف های موجود، این خوشبینی در میان مقام ها و تحلیلگران کشور ما نیز وجود دارد. در این ارتباط نماینده ی پیشین ایران در ژنو به پژوهشگر ایرنا گفت: حل این موضوع به ایران و آمریکا بر می گردد. این دو کشور طرح های یکدیگر را شنیده اند و در حال بررسی و تصمیم گیری هستند و سوم آذرماه نتیجه ی تصمیم های خود را به اطلاع یکدیگر می رسانند. پس هنوز زود است که راجع به نتیجه ی گفت و گوها با قطعیت سخن گفت اما با توجه به شرایط من فکر می کنم که کمی بیش از 50 درصد احتمال رسیدن به توافق نهایی تا سوم آذر وجود دارد.

در مجموع، تکرار گزارش های مثبت آژانس از آذرماه سال گذشته تاکنون مبنی بر همکاری های سازنده ی ایران، موید این است که تهران پایبندی خود را در اجرای تعهداتش به توافق ژنو به اثبات رسانده است و اکنون نوبت غرب و بخصوص آمریکاست تا بر اساس اصل «اقدام متقابل» حُسن نیت خود را نشان دهد.