بازتاب اکرانِ «معراجی ها»ی «ده نمکی» در نشریۀ معتبر امریکایی

به گزارش بولتن نیوز به نقل از کریستین ساینس مانیتور، چراغ ها در سینما تهران خاموش می شود و از ناله اولین آژیر حمله هوایی ورود به صحنه اوج جنگ آغاز می شود، آخرین فیلم جنگی ایران ، مخاطب را به خط مقدم دوره دیگری رهنمون می سازد.

کارگردان ایرانی و رهبر سابق گروه انصار حزب الله، مسعود ده نمکی، در کنار بنر فیلم اخراجی ها در سال 2007، ایستاده است. همان سالی که این فیلم اکران شد. آخرین فیلم این کارگردان سینمای جنگ، دیدگاه متفاوتی از جنگ ایران و عراق که خود در آن حضور داشته ارائه می دهد.

«معراجی ها» در ظاهر، داستانی سادۀ پدری ایرانی است که تلاش می کند از جبهه رفتن فرزند خود، که دانش آموزی ممتاز است جلوگیری کند. او در دهۀ 1970 داوطلب شده تا در جنگ ایران و عراق بجنگد ، جایی که مرگ او حتمی است.

این فیلم دارای صحنه های زیبا و روشنی از نبرد است، از گلوله های عراقی که به آب بندهای ایرانی زیر آب برخورد می کند، و نارنجک هایی که با حرکت آهسته به سمت سنگرهای عراقی غلت می خورد گرفته، تا التهاب حمله شبانه به میدان های مین، و سیم های خاردار و هلیکوپترهای در حال سقوط، همه ویژگی های یک فیلم جنگی تمام عیار را در خود دارد. اما آنچه که این فیلم را از باقی کارهای مشابه جدا می کند - و فروش بی سابقه گیشۀ آن رقم زده - نگاه نافذ آن به جنگی است که هنوز هم بعد از سه دهه در ایران به عنوان "دفاع مقدس" مورد تحسین قرار می گیرد. این فیلم از اواخر ماه مارس تاکنون 1،500،000 میلیون دلار فروش داشته و تمام فیلم های اکران شدۀ فعلی را از این لحاظ پشت سر گذاشته است.

بیش از 200.000 ایرانی در جنگ هشت ساله علیه عراق کشته شدند. جنگی که ازسوی صدام حسین آغاز شد. این جنگ که در ایران به عنوان دفاع مقدس و برای تحکیم انقلاب اسلامی در سال 1979 معروف شده، تنها با میانجیگری و آتش بس سازمان ملل متحد به پایان رسید. ایده آل های زمان جنگ از جمله اعتماد به نفس و تکیه بر ایمان برای غلبه بر ناملایمات - همراه با آنچه که بسیاری از ایرانیان حمایت خائنانۀ ایالات متحده و خارجی ها از عراق می پندارند – امروز همه چیز؛ از تصمیم گیری در مورد مذاکرات هسته ای تا لفاظی های امامان نماز جمعه را شکل می دهد.

اما مسعود ده نمکی با «معراجی ها» به ایرانیان می گوید که در روایت و توصیف رسمی فداکاری و عظمت تجدید نظر کنند: هر جنگی پیروزی به ارمغان نمی آورد و همۀ ایرانی ها آمادۀ مرگ نیستند.

آقای ده نمکی، بت شکن و منتقد سریالی و تندروی سابق با آن لبخند غیرمستقیم و کمرنگ و طعنه آمیزش، و با وجود اینکه هیچ گونه آموزش رسمی هنری و سینمایی ندیده، صنعت فیلمسازی متمایل به لیبرال ایران را با فیلم های پُرفروش خود که یکی پس از دیگری ساخته و اکران می شود به مرز جنون رسانده است، اولین فیلم جنگی او، یک سه گانۀ معروف به نام «اخراجی ها» بود که پرفروش ترین فیلم ایران لقب گرفت.

نادر طالب زاده، کارگردان محافظه کار و منتقدی که در جنگ حضور داشته می گوید: "همه شگفت زده شدند، او مانند قهرمان بوکس خروس وزنی است که از ناکجاآباد به یکباره بیرون آمده و قهرمان سنگین وزن جهان شده است."

پیشینۀ شخصی او خود عامل مهم این خشونت است. او در اواخر دهۀ 1990، رهبری گروه انصار حزب الله را بر عهده داشت که نقشی کلیدی در حملاتی ایفا کرد که برای خنثی سازی دستورکار اصلاح طلبی محمدخاتمى، رئیس جمهور وقت طراحی و اجرا شد. بسیاری از ایرانیان لیبرال او را فردی خودفروخته می دانند و حاضر به دیدن فیلم های او نیستند. او در دفتر کار خود را با ماکتی از یک سنگر خط مقدم جبهه تزئین کرده و در سال 1999 به «المانیتور» گفته بود که لباس های سبک آمریکایی به تن ایرانیان "گلوله مرگبار غرب است."

اما او درعین حال ازسوی شبه نظامیان بنیادگرایی که روزگاری رهبریشان را بر عهده داشته نیز مورد انتقاد قرار می گیرد و متهم به توهین به جانبازان جنگ و تضعیف ارزش های انقلابی می شود.

«اخراجی ها» داستان گروهی اراذل و اوباش و دزد و معتاد است که توسط افراد وارسته و مدعی ایمان از خط مقدم جبهۀ جنگ ایران و عراق ترد می شوند. اما در خلال حوادث داستان معلوم می شود که در میدان نبرد رشادت و شجاعت بیشتری از خود نشان می دهند.

ده نمکی انتقاد در پاسخ به انتقادات هر دو طرف، گفته است که احساس می کند "بین تیغه های قیچی گیر کرده است." مرگ 5 نفر در حادثه آتش سوزی سر صحنۀ فیلمبرداری فیلم «معراجی ها» در ماه ژانویه، انتقادات بیشتری را برانگیخت و باعث واکنش های سنگدلانه ای نسبت به او و کارهایش شد.

یک کاربر توییتر نوشته که ای کاش خود ده نمکی هم "شهید" می شد. یک بازیگر و کارگردان نیز گفته: اگر ده نمکی می خواهد از سابقۀ وحشیانۀ خود تبری جوید و این نگاه را تغییر دهد، باید اول از همه "از مصدومین این حادثه عذرخواهی کند."

ده نمکی در مصاحبه ای می گوید: "در هیچ کجای دنیا [مانند اینجا] مردم به هنرمندان موفق خود توهین نمی کنند و ناسزا نمی گویند - بلکه بررسی می کنند تا علل این موفقیت را پیدا کنند اما اینجا ... همه حسادت می کنند."

ده نمکی در ماه آوریل به «رادیو جوان» گفته: فعلاً "خسته شده ام و هیچ تمایلی به ساخت فیلم های دیگر ندارم" و اشاره کرده که با این 15میلیون دلار یا بیشتری که از فروش فیلم هایش به دست آورده می تواند 100 فیلم دیگر در ایران بسازد." اما این همه انتقاد و اظهار نظرات خالی از دوستی و دلسوزی اشتیاق مرا از بین برده است."

شهدای مردد

ده نمکی در نوجوانی، از خانه فرار می کند تا برای حضور در جنگ ایران و عراق داوطلب شود و سه بار در جبهه مجروح می شود. این تجربه بر اصالت و اعتبار فیلم های جنگ او می افزاید و به او آزادی عمل می دهد تا از میراث به جا مانده از جنگ انتقاد کند.

برای بسیاری از ایرانیان، این جنگ چیزی بیشتر از بیرون راندن صدام حسین بود. این جنگ یک وظیفه مقدس بود، جنگی برای عشق به خدا و مبارزه ای برای محافظت از انقلاب شیعی الهی.

اما «معراجی ها» نشان می دهد که دیدگاهی جهان شمول دارد. در صحنه ای از این فیلم، پدر به مسجد محل می رود به مرد ثبت نام کنندۀ داوطلبان جبهه اعتراض می کند که چرا گروهی از مردان جوان و مصممی که پسر خودش هم در میان شان بود را تشویق می کند که باید دانشگاه را فعلاً به تعویق بیاندازند و به جبهه ها ملحق شوند؟!!

این پدر اعتراض می کند که "شما دارید با یک شلنگ آب فشار قوی این بچه ها را شستشوی مغزی می دهید!" و با اینکار پسرش را خجالت زده می کند. او با طعنه و تمسخر می گوید که پسرش هنوز آنقدر بی تجربه است که اصول اولیه شریعت را به خوبی نمی داند و دست راست و چپ خود را نمی شناسد و شما "از او می خواهید برای کمک به سربازان خدا داوطلب شود؟"

پسر اما بدون توجه به خواست پدر به جنگ می رود و سرانجام به شهادت می رسد، یگان او یکسره نابود می شود، آنها نمی توانند همه مجروحان را با هلیکوپتر از میدان جنگ بیرون ببرند. سربازان زخمی که باقی می مانند، پلاک های هویت کشته شدگان و زخمیان را جمع می کنند و آن ها را یک به یک از کنار سنگر، ​​ از یک دست خونین به دست خونین دیگری دست به دست تا هلیکوپتر می رسانند.

این فیلم درعین آن که از همان ایدئولوژی متداول فیلم های جنگی تبعیت می کند اما روایت معمول و بلندپروازانۀ پیروزی ایران به دلیل ایمان برتر مذهبی و دشمن ضعیف را تایید نمی کند. بلکه این بار شکست تحقیرآمیز ایرانی ها توسط نیروهای نظامی و تانک های عراقی را نشان می دهد. سنگرها پر است از اجساد ایرانی ها و خیس و غرقابۀ سوخت و فندک زیپو با نشان پرچم آمریکا را می بینیم که سیگار برگی را روشن می کند و سیگار به سنگر پرتاب می شود و آن را شعله ور می سازد.

ده نمکی می گوید: "من قدرت واقعی دشمن را نشان دادم، تلخی جنگ را نشانه گرفتم، واقعیت همین بود که بسیاری از پدر و مادرها نمی خواستند، فرزندانشان به جنگ برود و کشته شود."

طالب زاده کارگردان اصولگرا، در مورد احساسات مقدس در میدان جنگ می گوید: "من همیشه به دوستانم می گفتم که جبهه مانند، مجلس عروسی بود، نور باران بود و نورانی تر هم می شد و ده نمکی تنها کسی بود که این موضوع را به خوبی درک کرد و به نمایش گذاشت!"