توفانی که هواشناسی را با خودش برد

تا پیش از عصر روز دوشنبه، دوازدهم خرداد ماه، احتمالا همه ما فکر می کردیم توفان شن، مختص مناطق کویری و بیابانی است و از عراق و عربستان به سمت ایران می آید. اما اینکه پای توفان شن به تهران باز شود و عکس برج میلاد را ببینیم که پس زمینه اش یک توده  بزرگ و هولناک قهوه ای خودنمایی می کند، در باور هیچکدام‌مان نمی گنجید.

توده عظیم و هولناک توفانی، پایتخت را شبیه فیلم های آخرالزمانی هالیوود کرده بود

اما توفان 120 کیلومتری تهران که به گفته کارشناسان از «دشت قزوین» شروع شده بود، به یکباره آمد و  برای ساعاتی شهر را سیاه کرد، 5 کشته و 58 زخمی  و خسارتی 5 میلیارد تومانی در تهران بر جای گذاشت و رفت. اما درست در زمان وقوع  توفان، یک سوال مهم ذهن همه را مشغول کرده بود. چرا سازمان هواشناسی نتوانسته بود وقوع این توفان را پیش بینی کند؟ در حالی که پیش‌بینی وضعیت آب و هوا و حتی توفان‌ها و خشک‌سالی‌ها از اقدامات معمول سازمان های هواشناسی است .

ماجرا به همین‌جا ختم نشد. کارشناسان سازمان هواشناسی که زیر یک علامت سوال بزرگ رفته بودند، ناگهان با حضوری چشمگیر در رادیو وتلویزیون ظاهر شدند واعلام کرد که روز سه شنبه هم بین ساعت 3 تا 6 بعد از ظهر توفان دیگری به سراغ تهران می آید. مردم از ترس در خانه ها ماندند. اما اثری از توفان  موعود هواشناسی نشد. دو اتفاق در دو روز پشت سر هم باعث شد تا اعتماد مردم به سازمان هواشناسی خدشه دار شود و یاد روزهایی در ذهن ها زنده شود که کسی به پیش بینی های این سازمان اعتماد نداشت.

توفان سیاه پایتخت تمام شد. اما  ماجرای انتقادها به سازمان هواشناسی تازه آغاز شد. شوراي شهر تهران، سازمان هواشناسي را متهم به سهل‌انگاري کرد كه چرا این سازمان  بروز اين توفان را پيش بيني نكرده و هشدار‌هاي لازم را در اين زمينه نداده است. اسماعیل دوستی یکی از اعضای این شورا هم به سازمان هواشناسی تذکر داد و گفت: «اعتقاد دارم سازمان هواشناسی دیروز قصور کرد. ساعت و سرعت توفان را به مردم نگفت و مردم غافلگیر شدند. خداوند به مردم مظلوم تهران کمک کرد که تلفات بیشتری ندهند.» رئیس سازمان هواشناسی هم به جلسه روز یکشنبه مجلس شورای اسلامی فراخوانده شد تا پاسخ نمایندگان مردم درباره غافلگیری توفانی پایتخت و خسارت های جانی و مالی اش را بدهد.

فلسفه وجودی سازمان هواشناسی چیست؟

بعد از شورای شهر، پای مجلس هم به این موضوع باز شده است. عبدالرضا عزیزی رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی بابیان اینکه توفان دوشنبه قابل پیش‌بینی بود، گفته است: چطور سازمان هواشناسی می‌تواند پیش‌بینی کند که از ساعت ۱۵ تا ۱۸ روز سه شنبه، اوج توفان است و به مردم توصیه می‌کند که از خانه‌های‌شان بیرون نیایند و از وسایل عمومی مانند مترو استفاده کنند؟ دیروز هم می‌توانست این را پیش‌بینی کند؛ این کم‌کاری هواشناسی را می‌رساند.عبدی، نماینده مردم خرم‌آباد  در مجلس نهم،‌ هم می گوید که مسئولان اصلی سازمان هواشناسی باید یا خود استعفا داده یا برکنار شوند، زیرا زمانی که نمی‌توانند چنین حوادثی را پیش‌بینی کنند فلسفه وجودی آنها چیست؟

اما اظهار نظرهای متناقض کارشناسان ومسئولان درباره علت پیش بینی نشدن توفان بی نام تهران، در کنار توفان و خسارت هایش داستان دیگری دارد. در حالیکه احمد صادقی، رئیس مدیریت بحران شهر تهران معتقد است این توفان قابل پیش بینی بود و هواشناسی باید به مردم هشدار می داد، محمد عزیز اوقلی، مدیر کل هواشناسی استان تهران، نظر دیگری دارد. وی توفان شدید همراه گرد و خاک و شن و رگبار و رعد و برق را «غافلگیرکننده» خواند و گفت:« با وجود پیش بینی، شدت توفان را نمی دانستیم و مسئولان نیز تصور نمی‌کردند که شدت وزش باد تا این حد باشد. نقشه‌های هواشناسی ما وزش باد شدید را نشان می‌دهند، اما سرعت باد قابل پیش‌بینی نیست.»

صادقی در جواب به ادعای هواشناسی می گوید:«به فرض که ادعای آنها درست باشد، آنها می‌توانستند حداقل در زمانی که این توفان در تهران اتفاق افتاد و بعد به سمت قم در حال حرکت بود به قم هشدار بدهند که به آنها هم هشدار ندادند.» تناقض بعدی در اینجاست که تعدادی از کارشناسان هواشناسی اعلام کرده اند توفان از سمت قم به تهران آمده است!

توفان با تجهیزات ما قابل پیش بینی نیست

مدیر کل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی هم با بیان اینکه شدت و میزان تخریب شرایط ناگهانی مانند توفان روز دوشنبه پایتخت قابل پیش بینی نبود، گفته است که ما احتمال بروز گرد و خاک و رگبارهای شدید را پیش بینی کرده بودیم و به تمام دستگاه های مربوطه اطلاع رسانی شده بود.

«احد وظیفه» با اشاره به این که تنها با مدل های میان مقیاس و بلند مقیاس و پایش مداوم و پیوسته سازمان هواشناسی قادر است دقایقی پیش از وقوع چنین پدیده های ناگهانی آنها را پیش بینی کند می افزاید:البته  پدیده های حدی مثل این توفان که  به طور ناگهانی ایجاد می شوند، قابل پیش بینی دقیق نیستند. در حال حاضر با دستگاه ها و تجهیزاتی که ما داریم پیش بینی چنین پدیده ای امکان پذیر نیست.

اما پاسخ این مقام مسئول به این سوال مهم که آیا پدیده های حدی و ناگهانی تنها در ایران و به دلیل کمبود امکانات قابل پیش بینی نیست یا در تمام دنیا شرایط به این گونه است هم شنیدنی و قابل تامل است. وی می گوید: «البته با شرایط و تجهیزات پیشرفته تر ممکن است پیش بینی ها کمی دقیق تر باشد اما به طور کلی کانون و زمان دقیق پدیده های ناگهانی را نمی توان پیش بینی کرد.»

در اطلاعیه سازمان هواشناسی  هیچ خبری از هشدارها و پیش بینی های توفانی نبود.

«داوود پرهیزگار» رییس سازمان سازمان هواشناسی هم در گفت‌وگویی با «شرق» عدم پیش‌بینی کامل در این حادثه را ادعایی نادرست خواند و اعلام کرد: «سازمان هواشناسی هم به لحاظ نیروی متخصص و هم به لحاظ امکانات دچار کمبود است و به همین دلیل توان پیش‌بینی چنین حوادثی را ندارد. اما با این حال ما در اطلاعیه شماره 27 خود که پیش از توفان صادر کردیم وزش باد شدید در پایتخت را پیش‌بینی کرده بودیم. این ادعا در حالی مطرح می شود که در این اطلاعیه فقط  رگبار، رعد و برق و گاهی وزش باد شدید اشاره شده است وحرفی از توفان در آن گفته نشده است. پرهیزگار می گوید که پیش بینی چنین توفان هایی هم دانش می‌خواهد و هم امکانات پردازشی قوی مانند سوپرکامپیوترها و رادارهای پیشرفته. اما تنها چیزی که ما در حال حاضر داریم یک شبکه ناقص راداری است. علت ناقص‌بودن امکانات کشور در این زمینه هم تامین‌نشدن اعتبارات آن است.

قابل پیش بینی بود!

«ابراهیم مقیمی» رییس انجمن مخاطره‌شناسی ایران و عضو هیات علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران از جمله کارشناسانی است که با قاطعیت می گوید که توفان دوشنبه تهران قابل پیش بینی بود. وی می گوید: «اگر وضعیت هوا و تحولات هواشناسی این شهرها دقیق‌تر رصد می‌شد، هشدارهای لازم پیش از وقوع آن به مردم اعلام می‌شد. چیزی که در تهران رخ داد مربوط به محیط تهران نبود و از بیابان‌های حدود 100 الی 200 کیلومتر دور‌تر از پایتخت بود.»

درعصر پیشرفت تکنولوژِی  ها این بهانه که توفان قابل پیش بینی نبود دیگر حتی برای شهروندان عادی هم قابل پذیرش نیست. مخصوصا با توجه به اینکه هر چند وقت یک بار اخبار سراسری از کشورهایی توفان خیزی مثل آمریکا خبرداده که فلان توفان را پیش بینی کرده اند و به مردم اعلام شده که منطقه را ترک کنند یا در آن ساعت از منزل خارج نشوند. این اخبار صدا وسیما سطح توقع مردم از هواشناسی را در این حد بالا برده که بتواند وقوع یک توفان شدید را پیش ببینی کند. البته لازم به ذکر است که توفان سرخ و سیاه پایتخت هم از علاقه مردم به طنز مصون نماند. کامنت هایی که در زیر خبر توفان در یکی از سایت های خبری آمده هم خواندنی است. کامنت هایی که نشان از نارضایتی مردم از عملکرد این سازمان دارد.

پای طنز و کنایه های مردم به توفان مرگبار پایتخت هم کشیده شد

حالا که توفان، بارش را از تهران بسته، خبر می رسد که نبود تجهیزات پیش بینی توفان، عرصه را بر سازمان هواشناسی تنگ کرده بود و حالا همه به فککر افتاده اند که این تجهیزات را تهیه کنند. تجهیزاتی که شاید اگر زودتر تهیه می شد لااقل حالا 5 خانواده سوگوار قربانیان توفان پایتخت نبودند. اما پرسشی که با وقوع توفان دوم در تهران پررنگ تر شد این است که مرجع اصلی اطلاع رسانی دراین باره چه سازمانی است؟ چرا اعلام سرعت توفان ها و به ویژه توفان دوم در تهران این قدر رقم ها و اعداد متنوعی داشت؟ شاید مدیریت واحد در این باره هم می توانست کمک بزرگی به کنترل و مدیریت این رخدادها و حوادث طبیعی می کرد.