امیرالمؤمنین(ع) با مخالفین خود چگونه برخورد می‌کرد؟

گروه مذهبی، اندیشمندان و صاحب نظران بر این باورند که همواره حوادث تاریخ در طول اعصار و قرون متمادی تکرار می‌شوند. در این بین امتی که عاقلانه از این فرآیند تکرار پذیر تاریخ درس عبرت گیرد، موفق و سربلند است.

به گزارش بولتن نیوز، ما به عنوان امت اسلامی نمونۀ برجسته و راهنمایی همچون حضرت امیرالمؤمنین (ع) داریم که نحوه برخورد ایشان در صدر اسلام با مسائل گوناگون می‌تواند درس بزرگی برای امروزمان باشد. از این رو به سراغ حجت الاسلام دکتر احمد رهدار، استاد حوزه و دانشگاه و رئیس پژوهشکده فتوح اندیشه رفتیم و نظر وی را در این باره جویا شدیم.

حضرت امیرالمؤمنین (ع) دو مسئله را همواره در هر عملی که انجام می‌دادند، مد‌نظر داشتند و مورد توجه قرار می‌دادند. اول آن‌که در افعالشان به نحو حداکثری از اسلام حمایت کنند، در واقع اسلامی که به آن اعتقاد داشتند. دوم آن‌که با فعل خودش مخالفین را با جذب حداکثری به سمت اسلام هدایت و به این نحو از آنان دستگیری کنند. مواقعی هم در خصوص بحث حفظ اسلام و مواجهه با مخالفان، حضرت ناچار به انتخاب بین بد و بد‌تر می‌شدند.

بعضی مواقع رفتار‌ها و برخوردهای حضرت را اگر در پرانتز بگذاریم، احساس می‌کنیم انتخاب بهتری هم می‌توانست باشد، ولی اگر پرانتز را برداریم و آن را با وقایع پیرامونش تحلیل کنیم و نسبت به آن‌ها بسنجیم، متوجه می‌شویم حضرت امیرالمؤمنین (ع) بین بد و بد‌تر، بد را انتخاب کرده، مثل بحث بیعت حضرت امیرالمؤمنین (ع) با خلفا، و خیلی اتفاق‌های دیگر، وقتی با شرایط پیرامونی تحلیل کنیم، درمی‌یابیم که عمل درستی انجام دادند. زمانی‌ که پیامبر خاتم (ص) از دنیا رفت، حضرت با خلفا مخالفت نکرد و حتی بیعت کرد تا نظام اسلامی تثبیت شود، و به توا‌تر برسد. چون دل ایشان برای اسلام می‌سوخت. این بیعت حضرت را اگر در پرانتز و فارغ از شرایط پیرامونی تحلیل کنیم، به نتایج درستی نمی‌رسیم. حضرت به ناگزیر بین بد و بد‌تر ناچار به انتخاب شد و بیعت کرد.

بالاخره بیعت حضرت امیرالمؤمنین (ع) باعث شد پای حضرت امیرالمؤمنین (ع) به صورت حداکثری به دارالاماره باز شود. منطق درست توزیع مالیات، تولید منافع حکومتی و منطق روابط دیپلماتیک آن موقع را حضرت در دستگاه حکومتی در جای درست خودش قرار داد. ایشان فرصت می‌داد تا برای خط شیعه، درون حکومت فضا ایجاد شود. همچنین هر عمل و رفتاری که حضرت امیرالمؤمنین (ع) انجام می‌دهد، می‌بینیم در وضعیت آن موقع برای حفظ اسلام، بهترین عمل است. در خصوص بحث دستگیری از مخالفین و مسلمانان غافل، بصورتی عمل می‌کردند که جامعه را به صورت حداکثری هدایت کنند. توجه به این نکته ضروری است که گاهی با برخی از مردم مصداق آیه «ختم الله علی قلوبهم» و با برخی دیگر مصداق آیه «ابصارهم غشاوه» رفتار می‌کرد. منظور این است در بعضی مواقع حضرت امیرالمؤمنین (ع) قاطعیت بخرج داده و کوتاه نمی‌‌آمدند، چون تشخیص می‌دادند اینجا دیگر جای مماشات نیست –انگار آن بنده خدا اراده نکرده برای آن‌که جذب شود-. اما اگر جایی تشخیص می‌دادند که امیدی هست تا شخص هدایت شود یا امیدی باشد که از نسل این شخص کسی برای اسلام مفید است، حضرت مماشات کرده و از خطایش می‌گذشتند.

از نمونه‌های این مورد می‌توانیم مسئله اشعث بن قیس را در صفین نام ببریم. اشعث بن قیس رئیس منافقین یمن بود، در مقابله با لشکر حضرت امیرالمؤمنین (ع) کسی بود که در تحریک و برانگیختن خوارج مؤثر بود. مالک اشتر خدمت حضرت رسید و عرض کرد که اجازه دهید گردنش را بزنیم ولی حضرت امیرالمؤمنین (ع) اجازه ندادند. بعد‌ها مالک اشتر خدمت حضرت امیرالمؤمنین (ع) می‌رسد و عرض می‌کند آقا، از افتخارات من در جنگ این است که بسیاری از مخالفین شما را کشتم. حضرت می‌فرمایند: «شیوة جنگیدن من با تو متفاوت است. هر که جلوی شما آمد شما کشتی، ولی من هر کسی جلویم آمد اگر می‌دیدم چند نسل بعد و از صلبش مولودی برای اسلام متولد می‌شود، از آن شخص گذشتم». نکتة مهم این است که تا آنجا حضرت امیرالمؤمنین (ع) با مخالفینشان تعامل و مماشات می‌کرد که در ‌‌نهایت برای اسلام مفید باشد.

فتنه‌گری در آن زمان اتفاقاً بیشتر در میان مسلمانان است. فتنه‌گری یهودیان بیشتر در زمان پیغمبر (ص) و در مدینه بود و پیامبر اکرم (ص) با آن‌ها برخورد نکرد، چون آن‌ها مطیع دستور پیغمبر (ص) شدند. فتنه‌گری در زمان حضرت امیرالمؤمنین (ع) از مسلمان‌ها است. ما نمونة افراد مهمی را در زمان حضرت داریم که در بحث فتنه‌گری جدید هستند. حضرت علی (ع) بدون هیچ‌گونه مماشاتی و در کمال قاطعیت با آن‌ها برخورد می‌کند. که نمونة این افراد خوارجی هستند که بعداً جنگ نهروان را به راه می‌اندازند. این‌ها کسانی هستند که اهل نماز شب خواندن و عبادت هستند. در زمان خوارج می‌شنوید که دوازده هزار نفر از این‌ها وقتی در مقابل حضرت امیرالمؤمنین (ع) قرار گرفته و حضرت برایشان خطبه می‌خوانند و بیان می‌کنند که من آمده‌ام همه را بکشم، حدود هشت هزار نفر بر‌می‌گردند و توبه می‌کنند و از آن چهار یا پنج هزار نفری که می‌مانند تقریباً چهار یا پنج نفر زنده می‌مانند، همه‌شان را حضرت امیرالمؤمنین (ع) می‌کشد و خوراجی که می‌بینید دوباره رونق گرفتند مربوط به آن هشت هزار نفری هستند که از صحنه جنگ برگشتند. ولی حضرت در برابر آدم‌های پیشانی پینه بسته و آدم‌های متحجر و نماز شب خوان هرگز کوتاه نیامدند. یک نمونة دیگر در خصوص قصه جنگ جمل است که همسر پیامبر (ص) عایشه این جنگ را به راه انداخت و حضرت امیرالمؤمنین (ع) حرمت حریم خانواده پیغمبر (ص) را به نحو احسن رعایت کردند. وقتی جنگ طول کشید، پای جنگ ایستاد تا جایی‌ که جمل عایشه را پی کرد و عایشه را اسیر گرفت و اما نه از باب آن‌که عایشه، عایشه است، بلکه از باب این‌که همسر پیغمبر (ص) است، حرمت شکنی نکرد. بعد از این‌که عایشه تسلیم شد، سوار بر شترش کرد، برایش مأمور گماشت تا از او تا بصره محافظت کنند و فرمودند بعد از جنگ هم همان‌طوری برای او حرمت می‌گذارم که قبلاً می‌گذاشتم، حساب او با خدا است. اگر می‌بینید اینجا حضرت امیرالمؤمنین (ع) مماشاتی نسبت به عایشه دارد، بخاطر حرمت پیغمبر (ص) و حرمت شکنی نکردن به رسول خاتم (ص) است.

همین‌جا در پرانتز عرض کنم، الان شاهد هستیم بعضی افراد وابسته به بیت آیت الله صادق شیرازی توهین‌هایی به صحابه پیغمبر (ص) و عایشه می‌کنند، این موارد مورد تأیید نیست. حتی اخیراً کتاب‌هایی در مورد عایشه نگاشته‌اند که ادب اسلامی را در آن رعایت نکردند و این خلاف فرمایشات رهبر معظم انقلاب است که نهی کردند از این‌که به صحابه و همسران پیغمبر (ص) توهینی شود. برای ما باید الگو، عبرت و قابل توجه باشد و الگو بگیریم از نحوة برخورد حضرت علی علیه السلام با عایشه که جنگ جمل و آن مصائب را به راه انداخت. حتی می‌بینیم که بستگان خود حضرت و خیلی از کسانی‌که در کنار عایشه بودند، در مقابل حضرت امیرالمؤمنین (ع) جنگیدند ولی ایشان اهل مماشات نبودند. یک نمونة دیگر در تاریخ طلحه و زبیر هستند، این افراد با این‌که در جنگ‌های زمان پیغمبر (ص) در کنار حضرت امیرالمؤمنین (ع) و رسول الله (ص) جنگیدند، وقتی در جنگ جمل در مقابل حضرت امیرالمؤمنین (ع) ایستادند، حضرت کوتاه نیامدند، با این‌که نسبت فامیلی بین زبیر و امیرالمؤمنین (ع) بود. زبیر با حضرت پسر دایی و پسر عمه بودند، ولی کوتاه نیامدند و جنگ خود را با او داشتند. در این قضیه، کوتاهی در برابر فتنه‌گر‌ها که با اصل حفظ اسلام ناسازگاری داشت، هرگز در رفتار حضرت دیده نشد.

منبع: نشریه صراط استان اصفهان