از «قلعه شوش» تا «واکا پوکیانا»

گروه فرهنگ و هنر، قلعهٔ شوش قلعه‌ای است که توسط ژاک دمورگان فرانسوی برای سکونت باستان‌شناسان فرانسوی در نزدیکی آرامگاه دانیال نبی در شوش بر روی تپه‌ای تاریخی بناشده‌است. از مهم‌ترین آثار بدست آمده از این تپه‌ها، می‌توان به مجمسهٔ معروف ملکه ناپیر اسوستون، لیوان مشهور سفالی شوش به رنگ نخودی و نقش بزکوهی و قانون حمورابی اشاره کرد.

به گزارش بولتن نیوز، ژاک دو مورگان(به فرانسوی: Jacques de Morgan) با نام کامل ژاک ژان ماری دو مورگان(Jacques Jean Marie de Morgan)‏ (۱۸۵۷ تا ۱۹۲۴) باستان‌شناس و محقق فرانسوی دوران ماقبل تاریخ بود. او از سال ۱۲۷۶ تا ۱۲۹۱ به مدت ۱۵سال هدایت تیم باستان‌شناسان فرانسوی را در ایران و شوش بر عهده داشت. ساخت قلعه شوش بوسیله وی انجام شده است.

این قلعه دارای نقشه‌ای قرون‌وسطایی است و توسط فرانسوی ها با استفاده از نیروی کار ایرانی و نظارت خاندان فیلی که امنیت ساخت را بر عهده داشتند و حاج مصطفی دزفولی ساخته شده است. ساخت قلعه با استفاده از آجرهای کاخ داریوش هخامنشی(کاخ آپادانای شوش) و تعدادی از آجرهای منقوش به خط میخی چغازنبیل که ناشی از تخریب قسمت هایی از این بناها بوده انجام شده است.

روزگذشته دکتر شهاب اسفندیاری با نوشتن یادداشتی کوتاه در صفحۀ گوگل پلاسش، نسبت به این اقدام ناشایستِ گروه باستان شناسان فرانسوی که درپی بی کفایتی دربار ناصری رخ داد، اعتراض نمود که در ادامه تقدیم می گردد:

دکتر اسفندیاری در این یادداشت، نوشت:
شهر باستانی«شوش» شاید تنها شهر ایران باشد که شهرت آن در خارج از کشور بیشتر از داخل است. موزه ملی بریتانیا و خصوصاً موزه لوور که رفته باشی، تازه جایگاه این شهر را بر نقشه باستان شناسی جهان می فهمی. چه گنجینه ها از این شهر که زینت بخش این موزه ها است. 

در ایام نوروز برای نخستین بار برای زیارت قبر دانیال نبی (ع) و تماشای آثار باستانی به این شهر رفتم. اما حضور در این شهر بیش از آن که حس افتخار به تاریخ کهن و تمدن های باستانی کشورم را در من برانگیزد، غم انگیز و تأسف بار بود. آخر مهمترین بنایی که اکنون در شوش چشم هر گردشگری را خیره می کند، نه بنایی باستانی از تمدن های چند هزارساله، بلکه قلعه ای با معماری قرون وسطایی اروپایی است که توسط ژاک دمورگان، سرپرست باستان شناسان فرانسوی مستقر در ایران، حدود صد و بیست سال قبل ساخته شده است!

دمورگان با استفاده از خشت های بجامانده از آثار باستانی ما، این قلعه را برای استقرار هیات فرانسوی و حفظ امنیت اشیاء کشف شده، و انتقال صحیح و سالم آنها به فرانسه، ساخته است.  ظاهراً آن زمان ناصرالدین شاه امتیاز انحصاری باستان شناسی در تمام خاک ایران را در ازای 50هزار فرانک به فرانسوی ها واگذار کرده بود. جالب این که در توضیحات سازمان میراث فرهنگی درمورد این بنا یک جور با افتخار ذکر شده بود که این ساختمان «بزرگترین پایگاه باستان شناسی خاورمیانه است»!
 
دو سال قبل که برای ساخت مستند «جهانشهری ها» به کشور پرو رفته بودم، در شهر لیما با یک هرم باستانی متعلق به هزاروپانصد سال قبل مواجه شدم به نام «واکا پوکیانا». دیوارهای این هرم از خشت های گلی ساخته شده بود که به صورت عمودی(کتابخانه ای) کنار هم قرار گرفته بودند و بین خشت ها یک مقدار فاصله خالی بود. با توجه به این که پرو یکی از زلزله خیزترین مناطق دنیا است، می گفتند این فاصله ها در کاهش فشار و صدمات ناشی از زلزله نقش داشته است.

حالا مقصود این که آنجا دیدم عده زیادی از کارشناسان مرمت آثار تاریخی و کارگران دارند دانه دانه این خشت ها را از زیر خاک هایی که طی قرن ها بر روی آن ها جمع شده در می آورند، تا دوباره این بنا را به حالت اولیه ای که داشته است، بازسازی کنند. آن وقت جناب دمورگان با خشت های زیگورات چغازنبیل و کاخ داریوش هخامنشی ما برای خودش قلعه ای ساخته به سبک معماری قرون وسطای فرانسه! و جالب این که تا زمان انقلاب اسلامی فرانسوی ها در این محل مستقر بوده اند.