کلاس هنرپیشگی؛ کلاس فیلمسازی!

گروه فرهنگی- سیّدعلیرضا کیانپور: فیلم بی ادعای"کلاس هنرپیشگی"، یکی از بهترین فیلم ها درمیان فیلم های پُرادعای این روزهای اکران سینمای کشور و یکی از بهترین فیلم های علیرضاداوودنژاداست، اگر نگوییم بهترین فیلم اوست. "کلاس هنرپیشگی"، کلاس کارگردانی و فیلمسازی است. کلاس تدوین و تصویربرداری است و درنهایت کلاس بازیگری و به یک معنای خاص کلاس هنرپیشگی!

به گزارش بولتن نیوز، آخرین ساختۀ خانوادگی داوودنژاد همان طور که قاطبۀ منتقدان سینمای کشور به درستی معتقدند، یک "فیلم در فیلم" است. داوودنژاد در پلان ابتدایی فیلم رو به دوربین و در جمع خانواده اش که همان بازیگران و عوامل فیلم نیز هستند، از راحتی و لزوم راحت بودن، جلوی دوربین حرف می زند و تنها درس این کلاس را همان ابتدای فیلم به مخاطب فیلم و به عواملش می دهد و تاکید می کند، فیلمی خوب است که باورپذیر باشد و بازیگری ای نیز قابل قبول و درست است که شبیه به زندگی و راحت باشد و این به راستی تنها درسی است که داوودنژاد در"کلاس هنرپیشگی"اش به سینمای ما می دهد و خودش نیز عمیقاً پایبند به رعایت اصول آن بوده و هست.

داستان "کلاس هنرپیشگی" داستانی است دربارۀ خانواده ای که گران شدن سکه از طرفی و تقسیم ارث و میراث، تبدیل به مهمترین دغدغۀشان شده و این آسیب تا حدی عمیق شده و پیش رفته که آنان صمیمیت و احترام به یکدیگر را کاملاً از خاطر برده اند. اما از نیمۀ دوم فیلم داستانی دیگر که ازقضا یک مثلت عشقی است، آغاز شده و کم کم و به زیبایی و ظرافتی کم نظیر جای داستان محوری و ابتدایی فیلم را گرفته و خود به داستان اصلی فیلم تبدیل می شود و در ادامۀ فیلم به قدرتی همپای داستان نخست، ذهن و حسِّ تماشاگر فیلم را عمیقاً با خود همراه می کند.  در واقع شاید آنچه این داستان دوم را به داستان اول مرتبط می کند، صرفاً وقوع مشکلات و گره های داستانی آن درمیان شخصیت های داستان اول نیست؛ بلکه با کمی دقت در هر کدام از داستان ها متوجه می شویم که گرۀ هردوی این داستان ها با پول گشوده می شود و درواقع همان طور که دلیل سکوت یک بارۀ مادرخانواده(مامان اتی) در داستان اول، توجه بیش ازحدِّ بچه هایش به مادیات و مسائل دنیوی تا حد فراموش کردن عشق و محبت خانوادگی است، در داستان دوم نیز آن چه عشق دخترعمو(نیکی) و پسرعموی(علی) دوست داشتنی فیلم را تهدید می کند، صرفاً بی پولی و ورشکستگی پدردختر(اقامسعود)، بی پولی پسرجوان(علی) و ازقضا سررسیدن خواستگاری ثروتمند(مهندس کوشان) برای دختر(نیکی) است. به بیان دیگر می توان ضلع سوم مثلث عشقی "کلاس هنرپیشگی" را پول دانست و همان طور که در داستان اول مسائل مادی میان دوبرادر تفرقه انداخته، در داستان دوم این مسائل، رابطۀ زوج عاشق و جوان فیلم را تیره و تار کرده است.

با این همه، این پایان ماجرا نیست و"کلاس هنرپیشگی" برخلاف قریب به اتفاق فیلم های سینمای کشورمان که از مشکل داستان پردازی رنج می برند، به این لحاظ بسیار غنی و عمیق است. شاید چندان به گزاف نباشد، اگر بگوییم مشکل اصلی فیلم های سینمایی ایرانی و فیلمنامه های ما این است که فیلم ها و فیلمنامه های ما با آن که از داستان محوریِ غنی و خوب و پخته ای برخورداند، به لحاظ پرداخت داستان ها و داستانک های موازی درفیلمنامه بسیار ضعیفند و اغلب آثارما فاقد چنین ظرایفی درتحریر فیلمنامه اند و شاید مهمترین نکته ای که"کلاس هنرپیشگی" را به فیلمی قابل قبول بدل نموده، پرداخت درستی است که در این فیلم درخصوص داستانک ها و داستان های موازی آن صورت گرفته است.

به بیان دیگر"کلاس هنرپیشگی"، علاوه بر دو داستان اصلی که روایت مسلط فیلم را به پیش می برند، به داستانک های کوچکش نیز بها داده و با پرداختن به آن ها، بر روی مسئلۀ اصلی فیلم که همانا"عشق"است، نقطه می گذارد. به عنوان نمونه یکی از این داستانک ها، داستان زندگی زناشویی فروپاشیدۀ رضا(رضا داوودنژاد) و نیلوفر(نیلوفر واجدسمیعی) است که به دلیل خیانتی که از سوی رضا صورت گرفته با مشکلاتی روبرو شده و در طول ماجرای فیلم حتی گاهی به اصلی ترین و محوری ترین داستان فیلم نیز تبدیل می شود و بعد به آرامی در کنار داستانک های دیگر قرار گرفته و درپایان نیز به خوبی گرهگشایی می شود. همچنین می شود با داستانک مشکلات اقتصادی پدر موسیقیدان نیلوفر اشاره کرد که در سکانس فوق العادۀ"خواب مامان اِتی" که در ادامه منجر به سکوت معنادار او نیز می شود، به خوبی گره افکنی شده و در ادامۀ داستان کم کم گره گشایی می گردد.

البته درنظر اول و لااقل درقضاوتی ظاهری، مسائل و جنبه های تکنیکی"کلاس هنرپیشگی" نقش پررنگ تری نسبت به مسائل متنی و فیلمنامه ای اثر دارد. فارغ از این که به نظر نگارنده، مهمترین دلیل موفقیت "کلاس هنرپیشگی" فیلمنامۀ دقیق و حساب شدۀ آن است، مسائل تکنیکی که شامل بازی ها، تدوین، فیلمبرداری و کارگردانی اثر می شود هم به خوبی و درحد قابل قبولی در فیلم به اجرا درآمده و به شکلی اصولی و با ظرافت و دقتی تحسن برانگیز پیاده شده است.

علیرضاداوودنژاد پس از سال ها تجربۀ کارگردانی در"کلاس هنرپیشگی" از تمام تجارب سال های کارگردانی اش برای سروسامان دادن به این فیلم استفاده کرده و توانسته به خوبی با دکوپاژ دقیق و میزانس های حساب شده اش، صحنه های بسیار پیچیده و سخت این فیلم را به شکلی درست از آب بیرون آورد. فراموش نکنیم که "کلاس هنرپیشگی" بیش از 25هنرپیشه دارد و در بسیاری از صحنه های این فیلم تعداد زیادی از این 25 هنرپیشه(که اکثراً بنابه دلایل ژنتیکی چل و چاق و هیکلی هم هستند!!!) درون کادر دوربین داوودنژاد یا لااقل دریک صحنۀ متمرکز فیلم حضور دارند. به عنوان نمونه درفصل پایانی فیلم و درصحنۀ دعوای پدرنیکی با او و تعقیب و گریزی که در میان این 25نفر صورت گرفته، داوودنژاد با استفاده از میزانس های دقیقش و حتی حذف بعضی از اشخاص اضافی فیلم از صحنه، بدون آن که تماشاگر سینما متوجه غیبت آنان شود، علاوه بر این که توانسته به خوبی توازن صحنه را برقرار نماید، موفق شده از شلوغی بیش از حد صحنه ها نیز جلوگیری نماید. درحقیقت در اثبات قدرت کارگردانی داوودنژاد، همین یک دلیل بس که باوجود شلوغی ذاتی تمامی صحنه های فیلم، کمتر تماشاچی ای از این شلوغی اذیت شده و حتی در منفی ترین نقدهای واردشده به فیلم نیز اشاره ای به این موضوع نشده است.

درخصوص فیلمبرداری "کلاس هنرپیشگی" نیز باید به دوربین روی دست حساب شده و بجای عباس رحیمی اشاره کرد که به خوبی توانسته این تکنیک مُد روز سینمای اجتماعی دهۀ اخیر را هدفمند نموده و در جهت القای حس و حال مورد نظر فیلم و فیلمنامه به کار ببندد. از سکانس های قابل توجه "کلاس هنرپیشگی" به لحاظ فیلمبرداری می توان به صحنۀ دعوای د. رقیب عشقی(علی و مهندس کوشان) در میدانی خلوت در شهر اشاره کرد که دوربین در پلانی بسیار طولانی، با حرکات مورّب و مستقیم به انتقال احساس سرخوردگی، شکست و خوردشدن شخصیت علی به مخاطب یاری رسانده و در برقراری حس همذات پنداری مخاطب با او کمک می رساند.

تدوین "کلاس هنرپیشگی" که باز توسط علیرضاداوودنژاد و این بار با همراهی کیومرث پوراحمد انجام گرفته نیز به خوبی با استفاده از تکنیک های روایی کلاسیک سینمایی همچون فلاش بک، روایت فیلم را برای مخاطب جذاب تر نموده و تعلیق جالبی درفیلم به وجود آورده است.

فارغ از همۀ این نکات، شاید مهمترین ویژگی"کلاس هنرپیشگی" را باید در داستان نو و در عین حال به روز فیلم و همچنین چگونگی پرداخت، گره افکنی و گره گشایی درست آن جستجو کرد. داوودنژاد در "کلاس هنرپیشگی" با دست گذاشتن بر روی معضلات اقتصادی که این روزها همۀ افراد جامعه را از کوچک و بزرگ، تا مغز استخوان درگیر خودساخته، فیلمش را علی رغم فرم خاصی که دارد، برای مخاطب عام نیز معنادار و تماشایی کرده است و به قول استاد هوشنگ گلمکانی، استاد بزرگ و پیر حیطۀ نقدفیلم و سینما در مجلۀ معتبر فیلم، "کلاس هنرپیشگی" آینه‌ایست شفاف از جامعه و خانواده، بدون شعار و سانتیمانتالیسم!