به‌«نه»‌هايي که گفته‌ام افتخار مي‌کنم

بله، به ما هم رسيده!

هيچ عكس‌العملي نسبت به آنها ندارم، بخصوص كه من جمله به جمله مطالب كتاب‌هاي دكتر شريعتي را مي‌دانم و بارها خوانده‌ام.

اين خصيصه ويران‌سازي است. علاقه به ويران كردن يك بنا، يك شخصيت، تفريح بيكاره‌هاست كه البته خيلي بچگانه و گاه احمقانه است و هيچ كاربردي ندارد براي اين ‌كه در طول تاريخ با بسياري از بزرگان از اين دست شوخي‌ها كرده‌اند، اما آن شوخي‌كننده در تاريخ دفن شده به اين خاطر كه جرأت نوشتن اسم خود را ندارد،يك غلط زيادي در سر خود دارد ولي نمي‌تواند اسمش را بنويسد. فرق او با دكتر شريعتي اين است كه دكتر پاي آنچه گفته اسمش هست و به گفته خودش مسئول تمام حرف‌هايي است كه در زندگي خود زده است. اين پيامك‌ها يعني شريعتي زنده است و حضور دارد، يعني وقتي مي‌خواهند مطلبي را به مردم به عنوان حرف راست و حق بقبولانند به وي نسبت مي‌دهند حتي اگر يك جوك باشد. پس جايگاه رفيع خود را در دل جامعه دارد.

اصلا ناراحت نشده‌ام، من خنده‌ام مي‌گيرد. محال است با اين كارها عصبي بشوم. دكتر علي شريعتي آنقدر بزرگ هست و تمام كساني كه اداي او را در مي‌آورند هم هنوز به گرد پايش نرسيدند.

من فكر مي‌كنم هر چيزي كه در اين جهان هست به من مربوط است از زنگ و در زورخانه گرفته تا يك پلان زيبا در فيلم «زير درخت گيلاس» آقاي كيارستمي ، از يك بازي فوتبال باشگاهي در آلمان كه جهان را گرفته تا بازي تنيس آقاسي به من مربوط مي‌شود. اينها براي دنياي من هستند و به اندازه شعور و نيازم در اين حيطه‌ها وارد مي‌شوم. من دوست دارم همه چيز را در اين جهان بشناسم وقتي كه مي‌توانم را جع به چيزي صحبت كنم، چرا بايد سكوت كنم، من روي خودم كار مي‌كنم، من به فوتبال، ورزش زورخانه‌اي، شعر، موسيقي، تئاتر و حتي سياست فكر مي‌كنم و وقتي فكر و مطالعه مي‌كنم، صاحب يك انديشه و ديدگاه مي‌شوم و با ديگران در ميان مي‌گذارم. من زماني در ارتباط با فوتبال حرف‌هايي زدم كه هيچ‌كس تا آن موقع نزده بود، حتي حرف‌هاي مرا مسخره كردند.

گفتم فوتبال يك بازي عارفانه است. اين وحدت در كثرت در فوتبال چه زيبا نمود پيدا مي‌كند، تيمي مي‌تواند برنده شود كه يازده نفر آن يك نفر شوند، «صد دل به هم چو شود آشنا يكي است» و اين آرزويي است كه ما هم در زندگي‌مان داريم، پس وقتي كه به فوتبال فكر مي‌كنم، صحبت‌هاي كارشناسان را مي‌شنوم، راجع به آن كه كتاب مي‌خوانم و سعي مي‌كنم يك فهم جديدي از اين بازي و حركاتي كه در آن هست پيدا كنم، در بقيه موارد هم همين‌طور است. يك جايي گفته بودند كه فلاني راجع به همه چيز حرف مي‌زند، گفتم نه، راجع به چيزهايي كه بلدم حرف مي‌زنم، ولي به اين حرف من خنديدند و مسخره‌اش كردند.

نه من خيلي اين كار را انجام مي‌دهم، من خودم بچه هيات هستم. اين چيزي نيست كه بگويم من خيلي عوام‌زده‌ام يا چون هيات مي‌روم خيلي آدم فرودستي هستم، من با افتخار مي‌گويم كه هياتي هستم و مي‌دانم كه چه كاري انجام مي‌دهم، خيلي‌ها در تعطيلات مذهبي مي‌روند لب دريا ما مي‌رويم هيات، چه اشكالي دارد؟ اتفاقا در همين جايي كه شما مي‌گوييد كه من راجع به حضرت زينب صحبت كردم، بعدا ديدم در سايت‌ها يك عده‌اي گفتند كه اين فرد سخنران هيات هم شده و از اين حرف‌ها. بله من تاريخ اسلام خواندم و آن را بلدم و حرف بيخود نمي‌زنم. لااقل راجع به دوازده امام مي‌توانم حرف بزنم، راجع به خدا، پيامبر و صحابه‌هايش مي‌توانم حرف بزنم؛ همان‌طور كه مي‌توانم راجع به فيلمساز‌ها و فوتباليست‌هاي جهان و... حرف بزنم.

اصلا نامزد نشدم، البته به من پيشنهاد شد و پول خوبي هم پيشنهاد دادند كه من با آن پول مي‌توانستم از شر اجاره‌نشيني راحت شوم، ولي قبول نكردم چون كار من نبود.

اصلا اين‌طور نيست. مگر هرزگي مي‌كنم؟ بهتر از اين است كه سر از مهماني‌هاي شبانه در بياورم. اعتمادي كه آقاي محمدرضا طالقاني بعد از يك عمر حضور در ورزش در سطح ملي به من مي‌كنند، نشان اين است كه مرا مي‌شناسند.

سختكوشي، دل‌كندن از هواهاي نفس و رفتن براي دانستن. دانستن لذت‌بخش‌ترين چيزي است كه خدا به ما داده. وقتي كه ما از جهل دور مي‌شويم لذت مي‌بريم. من در آن برنامه واقعا ياد مي‌گرفتم، لذت اين ياد گرفتن را شما مي‌توانستيد در چهره من ببينيد، من فيلم بازي نمي‌كردم، براي اين ‌كه بتوانم با آقاي داوري، استاد فلسفه غرب صحبت كنم، سه بار فلسفه غرب را خواندم. من در دوران كارمندي هم اين تجربه‌ها را داشتم. دبير انجمن آثار باستاني، كارشناس هنري و مدرس سينما بودم. اين اواخر براي پسرم كه آهنگسازي مي‌كرد، ترانه‌سرايي كردم.

فكر مي‌كنم اگر هنرمند مي‌خواهد سازندگي به‌وجود آورد بايد اولين منتقد خودش باشد، من بعد از خواندن نقد كارهايي كه در آن حضور داشتم، فهميدم نقدهايي كه خود من به كارهايم دارم، اصلا متوجه آن نشدند، به منتقدان احترام مي‌گذارم، مي‌توانند اين نقدي كه اشاره كرديد را داشته باشند. كما اين‌ كه از منتقدان گرفته تا آنهايي كه به عنوان داور در جشنواره فجر هستند اين را گفته‌اند، حرف‌هاي خنده‌داري زدند كه حتي مرغ پخته در ديگ خنده‌اش مي‌گيرد، يكي از داور‌هاي محترم جشنواره فجر گفته بود بازي ارجمند در «اميرعلي» فيلم اعتراض مثل «اسي در به در» فيلم آدم برفي است، فقط يك شعور متوسط كه بازيگري نمي‌فهمد چنين اشتباه بزرگي را مي‌كند اين ‌كه كسي نقش‌هاي نزديك به هم بازي كند، اما فاصله آنها را رعايت كند سخت است، سخت است كه هم حشمت فردوس را بازي كني با دو پسر هم حاج حيدر سياه شوني با دو پسر، اما حاج حيدر هيچ ربطي به حشمت فردوس ندارد، برخي تا ظاهر قضيه را مي‌بينند، سريع حكم مي‌دهند براي اين‌ كه ما انسان‌هاي ظاهربيني هستيم، اگر بصيرت داشته باشيم، مي‌فهميم كه چه فاصله‌اي بين اين دو نقش وجود دارد و تفاوت آن در چيست.

من اين حرف‌ها را خيلي جدي نمي‌گيرم، اينها لقلقه زبان هستند. من با هيچ منتقدي بحثي ندارم. اين اواخر با گزارشگر يک روزنامه صحبت كردم كه اصرار داشت بگويد تمام بازي‌هاي شما مثل هم است، گفتم شما راست مي‌گوييد، كسي بايد اين حرف را بزند كه در بازيگري صاحب‌نظر باشد. من خيلي به اين حرف‌ها اهميت نمي‌دهم.

كارگردان ماهر پشت هر كسي باشد، كارش درخشان مي‌شود. البته در خيلي موارد اين‌طور نيست و اين را قبول ندارم كه كارگردان خوب مي‌تواند از چوب هنرپيشه بسازد. پس چرا زماني كه موقع بازي مي‌شود، سراغ آدم‌هاي خاص مي‌روند، ذات يك هنرپيشه قوت و قدرتي دارد كه خودش هم در كاري كه انجام مي‌دهد، نقش دارد.

گرفتاري ما در ايران سوژه سناريوست به همين دليل مجبوري فيلم‌هايي را با فاصله كم بازي كني. من كارگردان خوب را انديشه خوب مي‌دانم. فاصله تكنيكي سينماي كيارستمي، بيضايي و يا تقوايي با بسياري از كارگردان‌هايي كه يك درجه از اينها پايين‌تر هستند چقدر است؟ آن فاصله عميقي كه وجود دارد در طرز تلقي و انديشه اينهاست، من قبول دارم كه وقتي با يك كارگردان خوب كار مي‌كنم، بهتر هستم. چون فيلم درجه سه كار نمي‌كند.

نه قابل گفتن نيست، البته در سينما هم بوده اين نه‌هايي كه گفتم.

مثلا نرفتن به فيلم اخراجي‌ها كه خيلي دوست داشتند من نقش حاج رسول را بازي كنم و آقاي سلحشور اين را پنهان نكردند. آقاي سلحشور بودند ديگر كارگردان اخراجي‌ها؟

من اينها را قاطي مي‌كنم، اين‌ها را حذف نكنيد تا صادقانه باشد. آقاي ده‌نمكي، رضا شريفي‌نيا و پسرم كه در فيلم بازي مي‌كرد و خيلي‌هاي ديگر اصرار كردند، اما با اين‌كه پول و شهرت خوبي داشت گفتم نه!

براي اين‌كه فيلمنامه و شكل كار را قبول نداشتم و هنوز هم قبول ندارم.

انسان جايزالخطاست و اگر اشتباه نكند مي‌شود معصوم، من هم اشتباه داشتم.

نه، به خاطر مسائلي دوست ندارم بگويم، اشتباهات اينطوري كه چرا رفتم بازي كردم، بوده، ولي چون نيت بدي در سازندگان وجود نداشته و من معتقد به الاعمال بالنيات هستم به آنها فكر نمي‌كنم، گفتم، من به آن كارهايي كه رد كردم، افتخار مي‌كنم.

نمي‌توانم بگويم، از طرف روزنامه‌ها خواستند كه به صورت پاورقي در اختيارشان بگذارم يا از سوي مجلات مختلفي هم درخواست شد، اما آنها را گذاشتم براي زماني كه نمي‌توانم سنگين‌تر از قلم را به دست بگيريم؛ چون چيزهايي است كه اگر امروز گفته شود شايد خيلي خوشايند نباشد و فكر كنند كه من حسادت و غرض‌ورزي دارم. نوشته‌هايم را براي بعد گذاشتم و براي تجربه تاريخ و نسل جديد كه بداند ما چگونه بوديم، فيلم‌ها چطور ساخته مي‌شد، شادي‌ها و رنج‌هايشان چه بود.

من جايي را از سينماي ايران طلب نكردم، «پرواز را به خاطر بسپار، پرنده مردني است.»

نه، اگر دلم مي‌خواست مي‌توانستم بازي كنم.

بله زماني كه در يزد بودم، آقاي بيك‌زاده پيشنهاد كردند.

من به دنيا نيامده‌ام كه انتظارات ديگران را برآورده كنم، اشتباهي كه خيلي از هنرمندان انجام مي‌دهند. من دو فيلم مذهبي بازي كرده‌ام كه براي تمام عمرم كافي است و اگر كاري برتر از آنها نباشد، بازي نمي‌كنم. نقش مالك‌اشتر و عبدالعظيم حسني را بازي كردم كه اولي در تاريخ مشخص است كيست و قبر دومي هم در يك قدمي ماست.

پدر من اهل بيرجند بوده و به هر حال زبان پارسي پشت قباله ماست. سرزمين عجيبي براي سخنوري است براي اين‌كه ناگزير بودند از اين زبان حفاظت كنند. به قول ايرج كه گفت «برادر جان خراسان است اينجا، سخن گفتن نه آسان است اينجا» اين است كه اين ژن در آنجا نسل به نسل آمده است.

ما براي نسل گذشته خودمان آدم‌هاي موجهي بوديم. من اين را از زبان همه آنها شنيده‌ام، اما براي نسل بعد از ما به خاطر اتفاقات عجيب و غريب كه در جهان افتاده، دشوارتر است، به خاطر اين‌كه در زمان ما كيفيت حرف اول را مي‌زد، در دوران ما با زحمت مي‌توانستي به جايي برسي نه با تقلب و زد و بند. از اينها انتظامي يا مشايخي به وجود نمي‌آيند، آنجا اصالت‌هايي وجود داشت، آنجا نابرده رنج گنج ميسر نمي‌شود، بود.

اين‌كه مثل الان بتواني پول بدهي و نقش بخري!

از شما ممنونم و به گفته اتللو «اگر نامه‌اي به حكومت ونيز مي‌نويسيد، حقيقت را آنچنان كه هست بنويسيد، نه چيزي بر آن بيفزاييد نه چيزي از آن بكاهيد.»