سبك زندگي غربي چگونه بر جامعه ايراني اثر مي‌گذارد؟

بولتن نيوز: رهبر انقلاب در ديدار با جوانان خراسان شمالي، از سرفصلي به نام "سبك زندگي" سخن به ميان آوردند كه به نظر مي رسد محتاج دقت بيشتري باشد.

به گزارش بولتن، رهبري در اين ديدار چنين فرمودند: "يكى از ابعاد پيشرفت با مفهوم اسلامى عبارت است از سبك زندگى كردن، رفتار اجتماعى، شيوه‌ى زيستن - اينها عبارةٌ اخراى يكديگر است - اين يك بُعد مهم است؛ اين موضوع را ميخواهيم امروز يك قدرى بحث كنيم. ما اگر از منظر معنويت نگاه كنيم - كه هدف انسان، رستگارى و فلاح و نجاح است - بايد به سبك زندگى اهميت دهيم؛ اگر به معنويت و رستگارى معنوى اعتقادى هم نداشته باشيم، براى زندگى راحت، زندگى برخوردار از امنيت روانى و اخلاقى، باز پرداختن به سبك زندگى مهم است. بنابراين مسئله، مسئله‌ى اساسى و مهمى است. بحث كنيم درباره‌ى اينكه در زمينه‌ى سبك زندگى چه بايد گفت، چه ميتوان گفت. عرض كرديم؛ اين سرآغاز و سرفصل يك بحث است."

بولتن نيوز بنا به رسالتي كه براي خود ترسيم كرده، يعني تبيين هرچه بيشتر سخنان رهبر انقلاب و تبديل آن به گفتمان عمومي در جامعه، سعي مي كند طي سلسله مطالبي، موضوع "سبك زندگي" را از جنبه هاي مختلف مورد بررسي قرار داده و "آسيب"هاي ناشي از تغيير سبك زندگي ايراني- اسلامي به سبك زندگي غربي را بيان كند. بدان اميد كه مسئولين و نهادهاي فرهنگي كشور كه گويا در خواب زمستاني فرو رفته و كاري جز برگزاري جلسات پي در پي بدون نتيجه ندارند، بيدار شده و در اين راه قدم بردارند.

تقابل غرب مدرن با آموزه هاي ايراني- اسلامي

جوامع داراي ارزش ها، نگرش ها و عادت هاي متفاوت و نسبتا پايداري هستند كه اين عادتها ثابت و غيرقابل تغيير نيستند. در حالي كه ارزش ها و نگرش هاي سنتي ميان نسل هاي پيشين جوامع رواج دارد، نسلهاي جديدتر داراي ارز شهاي متفاوتي هستند. با جانشين شدن نسل هاي جوان تر به جاي افراد نسلهاي گذشته، جهان بيني متداول در جوامع دگرگون مي شود.

غرب مدرن یک عالم تاریخی جدیدی است که یک مدل و نحوه زندگی کردنی را به همراه آورده است که خصیصه اصلی این نحوه زندگی، اومانیستی و سکولاریستی بودن آن است و چون اساساً به نفی حضور و حیات دین، حداقل به عنوان یک امر کلیدی و به عنوان یک مرکز ثقل می‌اندیشد؛ لذا بنای آن این است که یک زندگی دنیوی و سکولاری را بیافریند.

مؤلفه هاي اصلي سبك زندگي غربي

"سبک زندگی مدرن"، به ویژه آن‌گونه‌ای که از نیم قرن بیستم به خصوص از دهه ۸۰ حاکم شده چند مؤلفه اساسی دارد:

۱- عالم مدرن، اساساً فرد انگارانه است. عالم فردانگار عالمی است که تعلقات اجتماعی و خانوادگی را نمی‌تواند بپذیرد پس سبک زندگی مدرن، سبکی است که اقتصاد و پول، مسئله اصلی انسان می‌شود. بدین معنا که سبک زندگی مدرن پول محور است؛ همانطور که می‌توان گفت در عالم مدرن، انسان در ذیل پول تعریف می‌شود.

۲- فرد انگاری موجب می‌شود که انسان تدریجاً یا خانواده‌گریز و یا خانواده ستیز ‌شود لذا در ابتدای امر، فرد از خانواده گسترده و فامیلی دور شده و به سوی خانواده هسته‌ای می‌آید. سپس از خانواده هسته‌ای نیز تدریجاً دور شده و به سمت تجرّد تمام عیار سیر می‌کند و این چیزی است که مطابق با آمار در عالم غرب مدرن مشاهده شده و متاسفانه جامعه ايران نيز به همين سو در حال حركت است.

۳- سومین ویژگی‌ انسان مدرن و این سبک زندگی، مصرف‌گرایی شدید است اساساً این خصیصه مربوط به نیمه دوم قرن بیستم است و چون سرمایه‌داری وارد فاز تولید انبوه شد از اوائل قرن بیستم به بعد فرهنگ مصرف، جانشین فرهنگ امساک انباشت شده است و این به جزئی از لایف‌استایل در زندگی مدرن شده است.

۴- دسته چهارم، حضور سرعت شتاب‌زده‌ای است که یک اضطراب زمان را ایجاد می‌کند و اضطراب ساعت یک حالت مکانیکی در روابط انسان‌ها ایجاد می‌کند. همچنین تغییر مدل‌های غذایی از دیگر ویژگی سبک زندگی مدرن است عناصری مانند پول، اشتغال، اضطراب زمان، خانواده‌گریزی مدل غذایی انسان را نیز تغییر داده و به سوی مدل‌های فست‌فودی و غذاهای بیرونی سوق می‌دهد از این رو کمپانی‌های غذا دخالت کرده و الگوهای غذایی را ارائه می‌دهند.

۵- ویژگی بعدی سبک زندگی مدرن، ‌تنوع‌طلبی شدید است. این مدل زندگی براساس فرد تنها تعریف می‌شود و نه براساس فرد در خانواده و اجتماع به صورت پیوسته بلکه انسان فقط به صورت اتمی است که براساس نیازهای خود، به سمت یک اتم و یا یک انسان دیگر می‌رود و سپس به‌‌ همان غار تنهایی خویش باز می‌گردد که این موضوع به تعطیلی روابط می‌انجامد.

تاثير سبك زندگي غربي بر جامعه ايران

در ایران نیز گسترش شهرنشيني، صنعتي شدن، افزايش ميزان سواد، حضور زنان در عرصه هاي اجتماعي، گسترش مكانهاي هم حضوري زنان و مردان و گسترش كمي و كيفي وسايل ارتباط جمعي سبب تغییر در ارزش ها و نگرش های ایرانیان شده است و از این رو ارزش هاي فرهنگي ايرانيان يا در حال شكل گيري و يا در حال بازتوليداند. در اين ميان، جوانان بيشتر در معرض تاثيرپذيري از جريانات و فرايندهاي تغيير هستند و با توجه به مقتضيات ويژه اي اين دوره، آمادگي بيشتري براي همراه شدن و پذيرفتن هنجارها و ارزشها و نگرش هاي جديد و متفاوت از نسل هاي پيشين را دارند.

می دانیم که ﺳﺒﮏ ﺯﻧﺪﮔﻲ، ﺷﺎﻣﻞ اموری است ﮐﻪ ﺑﻪ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﻋﻢ ﺍﺯ ﺑﻌﺪ ﻓﺮﺩﻱ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، مادی و معنوی او مربوط می شود. این اموری شامل بینش ها (ادراک ها و اعتقادات) و گرایش ها (ارزش ها، تمایلات و ترجیحات) که اموری ذهنی و یا رفتار درونی هستند و همچنین رفتارهای بیرونی (اعم از اعمال هوشیارانه و غیر هوشیارانه حالات و وضعیت های جسمی) و موقعیت های اجتماعی هستند .

در سال های اخیر این سه سطح از سبک زندگی در حوزه های مختلف تحت تاثیر رسانه های مختلف اینترنت، نظام آموزشی و تبادلات فرهنگی با غرب تغییر یافته و یا همچنان در حال تغییر است. از جمله مهمترین حوزه ها می توان به حوزه مصرف، حوزه اوقات مختلف زندگی، حوزه پوشش و حوزه تعاملات اجتماعی اشاره کرد.

حوزه هاي متأثر از سبك زندگي غربي

حوزه مصرف سکونت گاه: سکونت گاهای سنتی که بر مبنای مدل ایرانی اسلامی تولید می شد تبدیل به آپارتمان ها کوچک شده و شهرهای با هویت ایرانی- اسلامی نیز به تبع آن تبدیل به کلان شهرها و شهرک های اقماری بی هویت تبدیل شده ایا در حال تبدیل است. در نتیجه، خانه، محله و شهر دیگر کارویژه های مختلف خود را از دست داده اند و تبدیل به سکونت گاهی صرف با آسیب های مختلف شده اند. همچنین تغذیه و لوازم زندگی نیز مانند سکونت گاه به فراخور شرایط جدید مدرن گشته اند  

حوزه اوقات: زندگی کار بخش عمده زمان افراد را به خود اختصاص داده است. آنچه در زندگی مدرن دارای اولویت اول است تولید درآمد و سرمایه بیشتر است و از این رو زن و مرد ساعات زیادی از شبانه روز خود را صرف تولید درآمد می نمایند و از این رو ساعات تعامل زن و مرد با یکدیگر در خانواده و با فرزندان به شدت تقلیل پیدا کرده است. همچنین شیوه گذران اوقات فراغت نیز تغییر نموده است و بسیار فردی گردیده است.

حوزه پوشش: در این خصوص نیز می توان تغییر ذائقه ایرانیان را مشاهده کرد. پوشش زنان و مردان ایرانی متاثر از پوشش های غرب تغییر نموده است و داشتن پوشش زنان غربي يعني داشتن پرستيژ اجتماعي همچنین استانداردهاي زيبايي را در افراد مخصوصا زنان تغيير یافته و اين مسئله موجب شده است تا جراحي‌هاي زيبايي  و مصرف مواد آرايشي  افزايش پيدا كند.

حوزه تعاملات اجتماعی: که با توجه به تغییرات پیشین روابط با نامحرم توسعه یافته است. ارتباطات خانوادگی بر خلاف تاکید اسلام مبنی بر صله ارحام کاهش یافته است و مسئولیت های اجتماعی افراد نیز در حال کاهش است.

شاخص های تاثيرگذار بر سبک زندگی

در مجموع می توان برخي از مهم ترين شاخص های سبک زندگی را در موارد زیر برشمرد:

روابط و رفتارهای اجتماعی:

تعامل همسران

تعامل والدین با فرزندان

تعامل افراد با یکدیگر در جامعه

میزان ازدواج و طلاق

روابط نامحرم در جامعه

الگوهای معماری  شهرسازی:

فضای خانه

فضای محله

فضای شهری

فضای روستایی

مدگرايي و پوشش:

ميزان گرايش به مد، اهميت مد در زندگي

معيار اصلي در انتخاب پوشش

اهميت و نوع آرايش مورد نظر (خانم ها و آقايان از حيث آرايش صورت و...)

مصارف فرهنگي:

ميزان استفاده و مراجعه به سينما

ميزان استفاده و مراجعه به اماكن تئاتر

ميزان استفاده از ماهواره

ميزان استفاده از اينترنت

محتوای موسیقی هايي كه مورد استفاده قرار مي گيرد

محتواي  فیلم های سینمایی

تغذيه:

ميزان مراجعه به رستوران (رستوران های مدرن با غذاهای فرنگی، واحدهای صرف غذا و نوشیدنی درسینماها، اماكن تفریحی و ورزشی و...)

نوع رستورانهاي مورد استفاده

نوع غذاهاي مورد استفاده در منزل

كالاهاي مصرفي:

ميزان استفاده از كالاهاي لوكس

اولويت هاي مورد نظر در انتخاب كالاهاي مصرفي

رسانه ها:

نوع و شيوه تبلیغ گسترده كالاها و خدمات  در رسانه ها و نوع كالاهاي مورد تبليغ واقع شده

رسانه برگزيده و مورد اعتماد در تبليغ كالاها

رسانه برگزيده و مورد اعتماد در كسب اخبار و اطلاعات

ارزش ها:

ميزان توجه به ارزشهاي اسلامي

الگوي(شخصيت) مورد نظر و مورد تاييد( ديني- علمي-فرهنگي- سياسي- ورزشي-هنري)

ميزان توجه به فرائض ديني

ميزان اعتقاد به حرام و حلال

ميزان توجه به ارزشهاي ديني به عنوان مبناي اخلاق و سلوك اجتماعی

ميزان اهميت عبادت خالق و خدمت به خلق

ميزان توجه به روحيه گذشت و صداقت

اوقات فراغت:

اماكن و وسائل تفريحي مورد استفاده

بيشترين تفريحات مورد استفاده

نام گذاري:

نام هاي مورد علاقه(ايراني، خارجي و اسلامي)

بيشترين نام هاي مورد استفاده

ميزان رضايت از نام و علت نامگذاری

نوع و محل سكونت:

محل فعلي: ويلايي- آپاتماني و....

محل مورد نظر و انتظار

معيار انتخاب محل سكونت

شغل و تحصيلات و ميزان درآمد:

سطح تحصيلات

تناسب تحصيلات و شغل

ميزان تاثير تاثيرات بر انتخاب الگوهاي رفتاري و ميزان درآمد

ميزان در آمد

با این تعریف، متاسفانه جامعه فعلی ایرانی به دلیل استیلای سبک زندگی غربی و دوری از مؤلفه های سبک زندگی ایرانی- اسلامی با بحران های عدیده ای در این حوزه مواجه است. برای آنکه این موضوع را به نحو شایسته تری مورد بررسی قرار دهيم، در مطالب بعدي به برخی از مهم ترین چالش های موجود در تغییر سبک زندگی ایرانیان اشاره خواهيم كرد.