خشت کج، دولت‌های لرزان: وقتی یک «آجر غصبی» تمام بنا را فرو می‌ریزد

گروه سیاسی،در ادبیات اخلاقی و سیاسی ما، مفاهیم اغلب با تمثیل‌های ساده اما تکان‌دهنده بیان می‌شوند. گاهی یک مثال کالبدی از یک «دیوار»، می‌تواند به تنهایی تبیین‌گر پیچیده‌ترین نظریات جامعه‌شناسی در باب سقوط دولت‌ها و تمدن‌ها باشد.

به گزارش بولتن نیوز،سخنان آیت‌الله جوادی آملی در دیدار معروف‌شان با دکتر پزشکیان با استناد به کلامی از امیرالمؤمنین (ع)، بار دیگر توجه‌ها را به یک اصل خلل‌ناپذیر معطوف کرد: «عدالت، بن‌مایه بقاست و ظلم، حتی در ابعاد خرد، موتور محرک فروپاشی است.»

داستان از یک دیوار شروع می‌شود؛ دیواری که تمام اجزای آن از سنگ و آجر تا ملات، ظاهراً قانونی و حلال تهیه شده است. اما در میان این هزاران آجر، تنها یک «آجر غصبی» وجود دارد. بر اساس موازین شرعی و اخلاقی، صاحب آن یک آجر حق دارد مال خود را بازپس گیرد، حتی اگر به قیمت فرو ریختن کل آن دیوار تمام شود.

این تمثیل، فراتر از یک بحث فقهی ساده، حاوی یک پیام استراتژیک است. وقتی در بدنه یک ساختار (چه یک ساختمان باشد و چه یک دولت)، نفوذِ ناحق صورت گیرد، کل آن بنا به گروگانِ همان یک جزءِ فاسد در می‌آید.

آیت‌الله جوادی آملی با ظرافتی خاص، این مفهوم را به عرصه حکمرانی پیوند می‌زند. عبارت «رهنٌ علی خرابِها» (در گروِ ویرانی آن است) نشان‌دهنده یک رابطه مستقیم میان «بی‌عدالتی» و «فروپاشی» است. در منطق سیاسی اسلام، مشروعیت و بقای یک دولت، مجموعه‌ای یکپارچه است. نمی‌توان دولتی داشت که در ۹۹ درصد امور عادلانه رفتار کند، اما در یک درصد (یک آجر) به فساد و غصب تن دهد.

فساد، خاصیت سرایت‌دهندگی دارد. یک آجر فاسد در بدنه دولت—خواه یک مدیر نالایق باشد، خواه یک رانت خوار یا یک تصمیم ناعادلانه—مانند یک بمب ساعتی عمل می‌کند. این آجر، کل اعتبار و استحکام بنا را زیر سوال می‌برد و طبق سنت‌های تاریخی و الهی، روزگار (تاریخ) دیر یا زود آن آجر را از جای خود بیرون خواهد کشید.

نکته کلیدی در این سخنان، بی‌رحمیِ «حق» در برابر «ناحق» است. وقتی قانونِ هستی اراده کند که حق به حق‌دار برسد، دیگر مصلحت‌سنجی‌های ظاهری برای حفظ دیوار کارساز نیست. اگر آجری فاسد در بدنه دولتی جا خوش کرده باشد، جبرِ تاریخ و اراده عدالت‌خواهانه، آن آجر را بیرون می‌کشد؛ «ولو دولت فرو بریزد».

این یک هشدار جدی به کارگزاران و سیاست‌مداران است:

پایداری بنای قدرت، نه در ضخامت دیوارها، بلکه در طهارت آجرهاست.

هیچ دولتی بزرگتر از عدالت نیست.

فسادِ خرد، مقدمه زوالِ کلان است.

برای حفظ یک بنا، نباید تنها به نما و ظاهر آن نگریست. باید به تک‌تک آجرهایی که شالوده قدرت را شکل داده‌اند حساس بود. در دنیای امروز که شفافیت و عدالت مطالبه اصلی جوامع است، کلام حضرت امیر (ع) بیش از هر زمان دیگری طنین‌انداز می‌شود: هیچ دیواری با آجر غصبی تا ابد ایستاده نخواهد ماند.

اگر می‌خواهیم دولتی مقتدر و پایدار داشته باشیم، چاره‌ای جز بازرسی مداومِ «آجرها» و جایگزینی هر جزء فاسد با خشت‌های عدالت و راستی نداریم؛ پیش از آنکه روزگار، خود برای تخریب دیوار اقدام کند.