راز مه مغزی شیمی‌درمانی فاش شد

به گزارش بولتن نیوز به نقل از برنا، پژوهشگران آمریکایی در مطالعه‌ای تازه به شواهدی دست یافته‌اند که نشان می‌دهد مشکلات حافظه و تمرکز پس از شیمی‌درمانی، ممکن است ناشی از اختلال در عملکرد سیستم لنفاوی مغز بر اثر دارو‌های ضدسرطان باشد.

به گزارش مجله Communications Biology گروهی از دانشمندان مؤسسه تحقیقات زیست‌پزشکی فرانل وابسته به دانشگاه ویرجینیا تک در پژوهشی تازه دریافتند که دارو‌های شیمی‌درمانی می‌توانند به سیستم لنفاوی پرده‌های مغزی آسیب بزنند و این اختلال در پاک‌سازی مواد زائد مغزی، احتمالاً در بروز پدیده موسوم به "مه مغزی شیمی‌درمانی" نقش دارد؛ وضعیتی که بیماران سرطانی پس از درمان، آن را با کاهش تمرکز، فراموشی و کندی ذهن تجربه می‌کنند.

عارضه‌ای پنهان اما شایع

پدیده موسوم به chemo brain یا مه مغزی شیمی‌درمانی یکی از عوارض رایج درمان سرطان است که حدود سه‌چهارم بیماران را درگیر می‌کند و ممکن است مدت‌ها پس از پایان درمان نیز ادامه یابد. این عارضه با مشکلاتی همچون فراموشی، دشواری در یافتن واژه‌ها و کاهش تمرکز ذهنی همراه است.

جنیفر مانسون، مدیر مرکز تحقیقات سرطان در مؤسسه فرانل و نویسنده مسئول این مقاله در توضیح یافته‌های جدید گفت: شواهد فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد رگ‌های لنفاوی مننژ (پرده‌های مغز) در اختلالات شناختی مختلف ازجمله آلزایمر و آسیب‌های مغزی نیز نقش دارند. اکنون مشخص شده است که دارو‌های رایج شیمی‌درمانی مانند دارو‌هایی که در درمان سرطان پستان استفاده می‌شوند، می‌توانند این مسیر‌های حیاتی را نیز مختل کنند. جالب آنکه زنان بسیار بیشتر از مردان در معرض بروز مه مغزی پس از شیمی‌درمانی قرار دارند.

بررسی اثر دارو‌ها بر رگ‌های لنفاوی مغز

در این مطالعه تیم مانسون با استفاده از مدل‌های حیوانی و سامانه‌های مهندسی بافت اثر دو داروی متداول شیمی‌درمانی داکتاکسل (Docetaxel) و کربوپلاتین (Carboplatin) را بر سیستم لنفاوی مورد بررسی قرار دادند. هرچند هر دو دارو موجب تغییر در رگ‌های لنفاوی شدند، اما تأثیرات داکتاکسل به‌مراتب شدیدتر بود.

مانسون توضیح داد: ما شاهد کوچک شدن رگ‌های لنفاوی و کاهش شاخه‌ها و حلقه‌های آنها بودیم؛ نشانه‌هایی که از افت رشد و بازسازی این رگ‌ها حکایت دارد. سلامت سیستم لنفاوی در همه مدل‌های بررسی‌شده به شکل محسوسی کاهش یافت.

در آزمایش‌های تصویربرداری مغزی موش‌ها نیز مشخص شد که پس از تجویز داکتاکسل، تخلیه مایع لنفاوی از مغز به‌شدت کاهش یافته است. بررسی‌های رفتاری و شناختی نشان داد این موش‌ها در آزمون‌های حافظه عملکرد ضعیف‌تری دارند.

پیوند میان عملکرد لنفاوی و اختلالات شناختی

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که کاهش تخلیه لنفاوی مغز بر اثر دارو‌های شیمی‌درمانی می‌تواند یکی از دلایل بروز اختلالات حافظه و تمرکز در بیماران سرطانی باشد؛ پدیده‌ای که شباهت‌هایی با فرآیند‌های مشاهده‌شده در بیماری آلزایمر دارد.

به گفته مانسون: این نخستین گام برای درک علت این عارضه است. اکنون باید ببینیم آیا می‌توان با مداخلات دارویی، مانند افزودن پروتئین‌های خاص یا بهبود جریان مایع مغزی از طریق خواب کافی و ورزش این آسیب را کاهش داد؛ بدون آنکه در روند درمان سرطان اختلالی ایجاد شود.

توجه به تفاوت‌های جنسیتی و کیفیت زندگی بیماران

یکی از نکات مهم مورد توجه پژوهشگران، تفاوت جنسیتی در بروز مه مغزی است. مانسون تاکید کرد: بیماری‌های مرتبط با سیستم لنفاوی به‌طور کلی در زنان بیشتر دیده می‌شود و ما به‌شدت علاقه‌مندیم بدانیم دلیل این تفاوت چیست.

مونت رابرتز، استادیار مهندسی زیست‌پزشکی و نویسنده همکار این مقاله نیز گفت: پژوهش ما به بعد پنهان و نادیده‌گرفته‌شده‌ای از شیمی‌درمانی می‌پردازد؛ لایه‌ای که بر کیفیت زندگی روزمره بازماندگان سرطان اثرات ماندگاری بر جای می‌گذارد.

او افزود: این یافته‌ها نشان می‌دهد که در درمان سرطان، تنها هدف نباید زنده ماندن باشد بلکه باید اثرات بلندمدت عصبی و شناختی درمان‌ها نیز در نظر گرفته شود؛ به‌ویژه در زنان که بیش از دیگران از این عوارض رنج می‌برند. در مجموع این تحقیق چشم‌انداز تازه‌ای برای درک مکانیسم‌های زیستی مه مغزی و توسعه راهکار‌های درمانی برای بهبود حافظه و تمرکز بیماران پس از شیمی‌درمانی گشوده است.