به گزارش بولتن نیوز،سازمان ملل متحد روز 20 اكتبر(28 مهر) را روز جهاني آمار اعلام كرده است. هدف از نامگذاري اين روز٬ توجه و اهميت به دادههای قابل اعتماد در پیشرفت جهانی است. آمار٬ پايه و اساس برنامه ريزي و سياست گذاري براي چالش های جهانی مانند حفظ صلح، توسعه پایدار، تغییرات اقلیمی و بهداشت عمومی است.
به مناسبت اين روز٬ يادي مي كنيم از ميرزا عبدالغفارخان نجم الدوله٬ بنيانگذار علم آمار در ايران و از نوابغ عهد ناصرالدين شاه قاجار كه خدمات علمي زيادي را براي ايران انجام داد. وی در روزگار خود در حساب٬ هندسه٬ نجوم٬ فيزيك٬ جغرافيا٬ آمار و نقشه برداری سرآمد بود. وي از پيشگامان ورود علوم جديد و نوين به ايران است و نقش مهمي در آموزش علوم جديد به جوانان اين سرزمين داشت. وي پايه گذار و مبدع تقويم هجري شمسي است.
ميرزا عبدالغفار اصفهاني٬ مشهور به نجم الدوله٬ در سال 1218 شمسي ( 1255 قمري) در اصفهان به دنيا آمد. وي مقدمات علوم و رياضات را نزد پدرش٬ ملا علی محمد اصفهانی٬ ملقب به غیاثالدین جمشید ثانی٬ فراگرفت. پدرش رياضي دان معروف دوره قاجار بود. سپس ميرزا عبدالغفارجهت ادامه تحصيل وارد مدرسه دارالفنون شد و ریاضیات جدید و شاخههایی از علوم جدید و زبانهاي انگليسي و فرانسه را آموخت و به سبب هوش سرشار٬ در ابتداي جواني در ریاضیات و نجوم استاد شد . وی در سال 1238 شمسي (1276 قمري) و در سن بيست سالگي استاد علوم ریاضی در دارالفنون شد. درباره او نقل شده است :
" كمال متانت و صحت اخلاق را با کمالات علمی همراه داشت "
پس از شهرت ميرزا عبدالغفار در رياضيات و نجوم٬ به دربار ناصرالدين شاه راه يافت و منجم مخصوص شاه شد. وي مدتي به عنوان معلم شاه قاجار نيز فعاليت داشت و در سال 1252 شمسي (1290 قمري) ٬ لقب نجم الملك را دريافت كرد.
" میرزا عبدالغفار٬ معلم کل علوم ریاضی، به منصب منجم باشی گری و لقب نجم الملکـی و خلعت همایون سرافراز شد "
شاه قاجار مسووليت استخراج و انتشار تقويم رسمي كشور را به وي سپرد. عبدالغفار پس از سالها كار و تحقيق بر روي تقويم هجري قمري٬ و تطبيق دادن اين تقويم با تقويم كهن جلالي٬ سرانجام در سال 1264 هجري شمسي براي اولين بار اين واژه " تاريخ هجري شمسي" را اعلام كرد. وي در سال 1303 هجری قمری، در گوشه صفحه تقویم٬ اشاره ايی به سال هجری شمسی کرد و نوشت : "... سال 1264 هجری شمسی ..." و اين زمان تولد وظهور تاريخ هجري شمسي در ايران است.
بنابراين ميرزا عبدالغفار خان نجم الدوله ٬ " پايه گذار و مبدع تقويم هجري خورشيدي " است. اين گاهشمار يكي از دقيق ترين تقويم هاي جهان است. عمر ايجاد تقويم هجري شمسي تنها حدود 140 سال است. در اين گاهشمار٬ مبدا تاريخ نگاري٬ هجرت پيامبر اسلام از مكه به مدينه است و داراي دوازده ماه با نام هاي فارسي است. تقويم امروزي ما ايرانيان يكي از دقيق ترين و بهترين تقويم هاي جهان است و لحظه شروع سال نو در آن برای تمام ساکنان این کره خاکی در لحظهای واحد به نام لحظه تحویل سال رخ میدهد.
يكي ديگر از اقدامات مهم عبدالغفار٬ " تهيه و ترسيم علمي و دقيق اولين نقشه تهران " است. كاري منحصربه فرد و بسيار دشوار كه وي براي انجام آن 23 سال زحمت كشيد.
نقشه تهران
اما يكي ديگر از كارهاي با ارزش و ماندگار وي٬ نخستين سرشماري تهران است. وي در سال 1246 شمسي (1284 قمري) به همراه هشت نفر از شاگردانش در مدرسه دارالفنون٬ نخستين سرشماري علمي جمعيت و مسكن در تهران را انجام داد. نتيجه اين سرشماري در قالب " رساله تشخيص نفوس دارالخلافه " منتشر شد.
اين سرشماري حدود 2 ماه طول كشيد و بر اساس نقشه تهران انجام شد. تهران به پنج محله ارگ، عودلاجان، چال میدان، سنگلج و بازار تقسیم بندی شد و همه محله های خارج از شهر نیز در یک طبقه قرار گرفت.
بر اساس اين سرشماري٬ جمعيت تهران در سال 1246 شمسي٬ 155 هزار و 736 نفر بود. از این تعداد 147 هزار و 256 نفر را افراد غیرنظامی و 8480 نفر را افراد نظامی تشکیل میدادند.
نجم الدوله تاليفات بسياري در زمينه هاي مختلف علوم و نجوم دارد اما مهمترين تاليف او٬" كتاب قانون ناصري " درباره نجوم است. وي براي نگارش اين اثر چهار سال زحمت كشيد. اين كتاب٬ علمي و به روز و بر اساس مقالات و نظريات دانشمندان و رياضي دانان مطرح جهان تاليف شد. اين كتاب٬ نقطه عطفي در تاريخ علوم نوين و جديد در ايران است.
نجم الدوله همچنين از " بنيانگذاران دانش نوين فيزيك " در ايران است و تاليفات متعددي در زمينه فيزيك نوين و بر پايه نظريات به روز جهان به رشته تحرير درآورد.
نجم الدوله پسري نداشت و خواهرزاده اش يعني میرزا علی خان و برادرزاده اش يعني میـرزا محمودخـان را مانند فرزندان خود تربیت کرد. میرزا علی خـان در زمینـۀ طـب و جراحی مهارت یافت و به دکتر میرزا علی خان ناصرالحکما مشهور شد و لقب اعلـم الممالـک گرفت.
میرزا محمـود خـان نیـز بـا کوشـش نجم الدولـه، بـه تحصیل نجوم پرداخت تا جانشـین وي در اسـتخراج تقـویم شـود. او مـنجم و ریاضـیدان دوم مملکت شد و هنرهای دیگری نظیر عکاسی را نیز آموخت.
نجم الدوله در كنار ميرزا علي خان (راست)
سرانجام ميرزا عبدالغفارخان نجم الدوله٬ بزرگ مرد تاريخ اين سرزمين در سال 1287 شمسي (1326 قمري) چشم از جهان فروبست و در صفاييه شهرري به خاك سپرده شد.
آسمان مجد نجم الدوله چون رفت از جهان خلقی اندر سوگ او گـشتند محزون و ملول
اوسـتادان در ریاضی و اندر احكام نجوم داشتند آن نیک اختر را به استادی قبول
سالها بودی به جـد و جهد در سیر و سلوک عاقبت از لطف حق پیش آمدش راه وصـول
بود بی پروا چو پروانه پي شمع جمال تا که اندر کوی جانان یافت پروانۀ دخول
چون مسیح از دار فانی شد مجرد بر فلک آنکه در وصف كمالاتش بدي حيران عقول
تهيه و تنظيم : دكتر حسين شهزادي - فوق تخصص قلب كودكان
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com